Shubat pen qyzylshadan jasalǵan «Sofmaııa» degen sýsyn bar
Sofııa Zulqarnaıqyzynyń aıtýynsha, mektepti bitirgen soń Hadısha apaıy ár taqyrypty qyzyqty etip ótkizetin bıologııaǵa ańsary aýǵan. Gýrev pedagogıka ınstıtýtynyń bıologııa fakýltetin úzdik bitirisimen oqytýshylyqqa qaldyrylyp, ǵylymǵa túpkilikti bet burypty. Arada 3-4 jyl ótkennen keıin sol kezdegi KazGÝ-diń aspırantýrasyna qabyldanǵan.
«Kezdeısoq kezdesken Dına Abýltaeva apaıym qazaq qyzdarynyń arasynan shyqqan alǵashqy mıkrobıolog Maııa Shyǵaevamen tanystyrǵan edi. Mine, sol akademık ǵalym mıkrobıologııa salasyndaǵy ǵylymı súrleýimniń tusaýyn kesip berdi. Ǵylymı jobalarymnyń arasynan otandyq ǵylym úshin shubattyń qunarlylyǵyn qyzylsha shyrynymen baıytý jónindegi jobany qolǵa aldym. Bul jobanyń mańyzy aıyryqsha deýge bolady. Sebebi, shubatty ózdiginen ashytqanda, onyń quramynda aýadan, túıe jelininen, ydystan túsetin túrli mıkroorganızmder kezdesedi. Sol mıkroorganızmderge sút qorektik orta bolyp, tez jetiledi. Keı adamdardyń shubat asqazanǵa jaqpady, ne ishegimizdi qatyrdy deıdi ǵoı. Mundaı ish qatý ishek taıaqshalarynyń áserinen bolady. Demek, shubat quramyndaǵy bógde mıkroorganızmder adam aǵzasyna keri áser etedi. Shubattyń tym maılylyǵy da adamda ish qatýǵa sebepshi bolady. Al, muny boldyrmaý, ıaǵnı shubatty tosyn mıkroorganızmderden tazalaý úshin Maııa apaı ekeýmiz «Sofmaııa» dep atalatyn shubat pen qyzylsha shyrynyn aralastyrýmen ashytylǵan sýsyndy daıyndap shyǵardyq. Bul sýsyndy daıyndaý úshin shubatqa qyzylsha shyrynyn qosyp, ashyttyq», -deıdi Sofııa Saǵyndyqova.
Atyraýlyq ǵalym bul jobasynyń nátıjeli ári, sátti bolýy úshin talaı zertteýler júrgizip, talaı synamalar aldy. Ár óńirde, ásirese, Almaty, Aqtóbe, Qyzylorda, Atyraý oblystarynda óndiriletin shubat quramyndaǵy sút qyshqyly bakterııalaryna zertteý júrgizildi.
«Zertteý júrgizý kezinde shubat ashytýǵa qoldanylatyn arnaıy belgisi bar sút qyshqyly bakterııasy men ashytqy sańyraýqulaǵynyń shtamdaryn qosyp daıyndadyq. Shtam – morfologııalyq jáne bıologııalyq qasıetteri negizinde birdeı bir túrge jatatyn mıkroorganızmder kýltýrasy. Ulttyq sýsyn – shubatty dál osy tásilmen ashytýdyń mańyzdylyǵy sol, adam aǵzasyna kelip túsetin taǵamdardy qorytýǵa, sonymen birge, adamnyń ımmýnıtetin kóterýge septigi orasan mol. Qyzylsha shyrynynda temir, florıı qyshqylynyń bolýy, qyzyl qan túıinshikteri – erıtrotsıtterdiń paıda bolýy jedeldeıdi, bulshyq etterge otteginiń tasymaldanýyn jaqsartady. Jalpy, qyzylshanyń adam aǵzasyna paıdasy kóp. Máselen, qyzylsha shyrynyn udaıy qoldaný nátıjesinde, aterosklerozdyń bastapqy satysynda este saqtaý qabileti jaqsarady. Qyzylsha shyrynynda magnııdiń kóp mólsherde bolýynan júıke aýrýyna, ásirese, uıqy buzylǵanda, tosynnan júıke júıesine aýyrtpalyq túskende paıdasy kóbirek tıedi. Qan tamyrlaryn keńeıtip, gıpertonııaǵa tıimdi áserin beretin tabıǵı dárýmen retinde esepteledi», -deıdi mıkrobıolog.
Sofııa Saǵyndyqovanyń aıtýynsha, osy shyrynnyń qaterli isik aýrýlaryna qarsy turý qabileti jóninde zertteýler bar. Bul osy aýrýdy emdeıdi deý emes, qyzylsha shyrynyn tamaq ratsıonyna jıi qosý arqyly aýrýdan saqtandyrýmen qatar, aǵzadaǵy holesterın men ýly zattardy azaıtýǵa ábden bolady. Biraq, qyzylsha shyrynyn tabıǵı kúıinde ishý múmkin emes.
«Óıtkeni, bul shyryn dámsiz. Sol sebepten, ony shubatqa qosýdyń tıimdiligine ǵylymı turǵydan zertteý júrgizip, ǵylymı túıin jasadym. Shubat pen qyzylsha shyryny bir-biriniń qunarlylyǵyn tolyqtyryp, adam aǵzasyna sińimdiligi artady. Maqsat – ekologııalyq taza shubat sýsynyn shyǵarý. Shubatty uzaq merzimge saqtaýdyń joldary jaıynda da zertteýlerimiz bar», -deıdi ǵalym.
Ol «Sofmaııa» sýsyny úshin 2006 jyly ıslam elderiniń ǵylymy men biliminiń, mádenıeti men óneriniń órkendeýine qoldaý bildiretin ISESCO halyqaralyq uıymynyń altyn medalin, oǵan qosa 5000 AQSh dollary mólsherindegi syıaqysyn jeńip aldy. Mıkrobıolog-ǵalym ǵylymdaǵy jetistigin munymen shektegen joq. Sút qyshqyly bakterııalaryn balyqtyń týramasynda (farsh) qoldanýdy qolǵa aldy. Endi «Túıe sútinen ashytylǵan sút sýsynyn jasaý» taqyrybyndaǵy jańa patentine ıe boldy.
«Jańa ǵylymı jobada túıe sútine qumarshyq dánin qosý arqyly qunarly, shıpaly sýsyn usynǵymyz keledi. Byltyr osy maqsatta Naryn qumyna baryp, qumarshyqtyń dánin jınap, zerthanada ósirip kórdik. Qumarshyq – kıeli ósimdik ǵoı. Onyń tamyry tereńge ketetindikten, zerthanada belgili bir deńgeıge deıin ósip, toqtap qalady eken», -deıdi Sofııa Saǵyndyqova.
Ǵalymnyń bir armany bar. Bul – elimizdiń ǵylymı jetistikteriniń qatarynan oryn alǵan avtorlyq sýsyndaryn untaq nemese tabletka túrinde shyǵarý. Bul ónimniń saqtaý merzimi uzaryp, tıimdiligi arta túsýine yqpal etedi eken.
Eske sala ketelik, buǵan deıin atyraýlyq podpolkovnıg Oryngúl Kóshqalıeva týraly jazǵan edik.