Sh. Ýálıhanovqa 190 jyl: Akademııalyq kitaphanada sırek kitaptar men qujattar saqtaýly
ASTANA. KAZINFORM — Ulttyq akademııalyq kitaphanada ǵalym, shyǵystanýshy, tarıhshy, folklorshy, etnograf, goegraf Shoqan Ýálıhanovtyń 190 jyldyǵy aıasynda «Shoqan Ýálıhanovtyń ǵylymı murasy: tarıh pen saıasat sabaqtastyǵy» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótip jatyr.
Shoqannyń qysqa da jarqyn ómiri, jan-jaqty zertteýshilik qyzmeti, fılosofııa, etnografııa, tarıh, ekonomıka, quqyq, geografııa, aýyz ádebıeti, ádebıet teorııasy jaıyndaǵy ǵylymı zertteýleri men pikirleri qaı kezde de ózekti bolyp qala beredi.
L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń professory Maqsat Alpysbes Shoqannyń murasyn tanyp-bilý ǵylym úshin, bilim úshin jáne aǵartýshylyq úshin óte mańyzdy ekenin atap ótti.
− Eń aldymen shoqantanýshy Álkeı Marǵulannyń Shoqan muralaryn zertteý, jınaý, jarııalaý isinde baılanysty kóptegen qyzmetin aıtýymyz kerek. Álkeı Marǵulannyń «Shoqan jáne Manas» eńbegin oqysaq, onda Shoqannyń túrki halyqtarynyń shejireleri, tarıhı folklor, qazaq handyǵynyń qurylýy, onyń Altyn ordadan bólinýi, qazaq handary, ar jaǵynda Shyńǵys hanǵa tireletin tóre urpaqtary jáne qazaq memleketiniń dáýirleri anyq kórsetiledi. Eger biz qazaqtaný ilimin alǵa damytqymyz kelse, shoqantanýdy damytýymyz qajet. Shoqantaný eshqashan toqtamaıdy. Óz zamanynda Veselovskıı, Melıoranskıı, Oldenbýrg sekildi shyǵystanýshy ǵalymdar Shoqan eńbegine kóńil bólgen. Shoqan shyǵarmalary orys, qazaq, aǵylshyn, frantsýz tilderinde jaryqqa shyqqan. Men Ortalyq kitaphanada jumys istegenimde Shoqannyń Edige jyry týraly nemis tilinde jazylǵan qoljazbasyn kórdim. Demek arhıv qoınaýynda Shoqannyń áli de jaryqqa shyqpaǵan eńbekteri bar. Álkeı Marǵulan túrli saıası-ıdeologııalyq sebeptermen shyqpaı qalǵan Shoqan murasy bar ekenin eskertip ketken. Qazirgi ǵalymdardyń mindeti — Shoqannyń tabylmaǵan, belgisiz eńbekterin jaryqqa shyǵarý, − dedi Maqsat Alpysbes.
Konferentsııa aıasynda ulttyq kitaphana óz qoryndaǵy sırek kitaptar men qujattardy shyǵaryp, «Shoqan Ýálıhanovtyń ǵylymı murasy» atty kórme uıymdastyrdy.
− Máselen, bizdiń kitaphanada «Sochınenıe Chokana Chıngısovıcha Valıhanova» atty qundy jınaq bar. Bul Shoqannyń dosy, shyǵystanýshy-ǵalym Nıkolaı Veselovskııdiń redaktsııalaýymen 1904 jyly Sankt-Peterbýrg qalasynda jaryqqa shyqqan jáne Shoqannyń ǵylymı murasyn alǵash júıelep, baǵalaǵan asa mańyzdy derekkózderdiń biri sanalady. Bul kitapta Veselovskıı Shoqannyń ómiri men qyzmetine tereń toqtalyp, ǵylymı zertteýlerin, saıahattaryn, eńbekteriniń tarıhı mańyzyn sıpattaıdy. Sondaı-aq, Shoqannyń Reseı ǵylymyna qosqan úlesin joǵary baǵalap, onyń daryny men tulǵalyq qasıetterin maqtaıdy. Kitapta Shoqannyń ómirbaıany, Ortalyq Azııa men Qazaqstan týraly zertteýleri, Shoqannyń orys ǵalymdarymen baılanysy, keıbir jeke hattarynyń úzindileri bar, − dedi kitaphana dırektory Kúmis Seıitova.
Taǵy bir mańyzdy eńbek «Legenda ob Edıge ı Toktamyse» dep atalady. Ony Platon Melıoranskıı Shoqan Ýálıhanovtyń qoljazbalarynan alynǵan epostyq mátin negizinde jınaqtap, 1905 jyly Sankt-Peterbýrgte shyǵardy.
Sonymen birge, 1945 jyly Almatyda Hadısha Aıdarova jarııalaǵan «Shoqan Ýálıhanov» monografııasy da baǵaly eńbekterdiń biri sanalady. Dál osy avtor 1947 jyly «Valıhanov. Statı. Perepıska» kitabyn shyǵardy. Bul kitapta Shoqan Ýálıhanovtyń «Jońǵarııa ocherkteri», «Sot refomrasy týraly jazbalar», «Qazaqtardaǵy shamandyqtyń qaldyǵy», «Abylaı» atty maqalalary men Dostoevskııge, Maıkovke, Kolpakovskııge, Gýdkovskııge jazǵan hattary toptastyrylǵan.
− ıÝrıı Bessonov pen Vladıslav ıAkýbovıchtiń «Po vnýtrenneı Azıı, Valıhanov. Potanın» kitaby 1947 jyly Máskeý qalasynda basylyp shyqty. Kitap Sibir men Ortalyq Azııanyń tanymal saıahatshylary men zertteýshilerine arnalǵan. Qurmetti shoqantanýshylar men jas ǵalymdar, zertteý jumystaryńyzǵa qajetti qujattardy izdestirýge kitaphana óz derekterimen bólisýge, sheteldik kitaphanadaǵy derekterdi qoljetimdi etýge árqashan daıyn. Barlyq kitap kazneb.kz elektrondy júıesinde de qoljetimdi, − dedi Kúmis Seıitova.
2023 jyly Jetisý oblysyndaǵy Shoqan Ýálıhanovtyń memorıaldyq mýzeıine kúrdeli jóndeý júrgizilgen edi.