ShOLÝ: «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» - el ómirine tyń serpilis ákeledi dep senim artqan qujat

ASTANA. QazAqparat - Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Nurly Jol -bolashaqqa bastar jol» atty Qazaqstan halqyna Joldaýy - óziniń tarıhılyǵymen erekshelenetin kezekti qujat.

Bul qujatta, budan burynǵy qol jetkizilgen nátıjeler saralanyp, endi osydan soń tyń mindetterge baǵyt berilip, sony júzege asyrýǵa bar kúsh-jiger jumyldyrylmaq. Ulttyq qordan 2015, 2016, 2017 jyldarǵa, ár jyl saıyn úsh mıllıard dollardan qarjy quıylýy sonyń berik kepildigi ispettes.   Sondyqtan da bul joldaý qazirgi kezeńniń ózinde de ózektiligin joımaǵan, mańyzy aıyryqsha, el ómirine tyń serpilis ákeledi dep senim artqan qujat.

Bul joldaýynda túrli mańyzdy máseleler jan-jaqty kórinis tapqan. Ult kóshbasshysy halyqqa arnaǵan Joldaýynda 7 baǵytqa aıryqsha nazar aýdarǵan.

Birinshi. Kóliktik-logıstıkalyq ınfra­qurylymdardy damytý. 
Ekinshi. Indýstrııalyq ınfra­qury­­­lymdardy damytý. 
Úshinshi. Energetıkalyq ınfra­qury­lymdardy damytý. 
Tórtinshi. Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq pen sý- jáne jylýmen qamtamasyz etý jelileri ınfraqu­rylymdaryn jańǵyrtý. 
Besinshi. Turǵyn úı ınfraqurylymdaryn nyǵaıtý. 
Altynshy. Áleýmettik ınfraqurylym­dardy damytý. 
Jetinshi. Shaǵyn jáne orta bıznes pen iskerlik belsendilikti qoldaý boıynsha jumysty jalǵastyrý. 
Sonymen birge Elbasy Joldaýda densaýlyq, bilim máselesiniń de kún tártibinen túspeıtinin aıtty. 

 «Damýy­myz jedel, keleshegimiz kemel bolýy úshin sizderdi aldaǵy ýaqytta Joldaýdan týyndaıtyn mindetterdi oryndaý jolynda birlikpen, abyroımen qyzmet atqarýǵa shaqyramyn»- degen bolatyn Elbasy.

El ekonomıkasyna úlken serpilis beretin «Nurly Jol -bolashaqqa bastar jol» Joldaýynda aıtylǵan basty baǵyttardy júzege asyrý barysyndaǵy atqarylǵan jumystar «QazAqparat» Halyqaralyq aqparattyq agenttiginiń nazarynan tys qalǵan emes. Biz búgin agentigimizdiń naýryz aıyna arnalǵan «Elbasy joldaýy» aıdary boıynsha jarııalanǵan materıaldardyń sholý taspasyn usynamyz.

 

***

 

Elbasy Joldaýy el ekonomıkasyna tyń serpin berdi

  QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Pavlodarda ótken eńbek ujymdarynyń respýblıkalyq forýmyna qatysty. Bul týraly Aqordanyń baspasóz qyzmetinen habarlady. Іs-sharaǵa Qazaqstannyń 10 oblysynyń 50 eńbek ujymynan 4 myńnan asa adam qatysty.

Nursultan Nazarbaev óz sózinde jumysshy mamandyǵyn ıelengen adamdardyń eldi damytýdaǵy eleýli rólin atap ótti.
- Búgin munda elimizdiń jáne oblystardyń eń úzdik eńbek ujymdarynyń ókilderi jınaldy. Bular - shahterlar, metallýrgter, mashınıster, temirjolshylar, munaıshylar, jumysshy mamandyǵynyń barlyq ókilderi. Sizderdiń eńbekterińiz arqyly metallýrgııalyq balqytý peshinde, ken oryndary men shahtalarda, zaýyttarda, avtokólik joldary men temirjoldarda otandyq ekonomıka damyp jatyr. Men jumysshy mamandyǵynyń qandaı ekenin jaqsy bilemin. Biz Qazaqstanda jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn jarııaladyq, «Eńbek dańqy» arnaýly ordenin taǵaıyndadyq. Onyń alǵashqy laýreattary osy zalda otyr. Eń myqty valıýta - adam eńbegi, - dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan Prezıdenti álemdik ekonomıkadaǵy qıyn jaǵdaıǵa qaramastan, Qazaqstan ekonomıka ósiminiń qarqynyn saqtap, el azamattaryna áleýmettik kepildikter usynyp otyrǵanyna nazar aýdardy.
- Qazir álemdik naryqtar quldyraý ústinde. Kóptegen álemdik kompanııalar óndiristi, qyzmetkerlerdi qysqartýǵa májbúr, áleýmettik shyǵystar men áleýmettik kepildikter kólemi azaıýda. Jumyssyzdyq ósip keledi. Osynyń bári - jahandyq ekonomıkalyq daǵdarystyń saldary. Bizdiń Qazaqstan kásiporyndary da kúrdeli jaǵdaıǵa tap boldy. Qazaqstandyq taýardyń basym kópshiliginiń, sonyń ishinde shıkizat, munaı, metall jáne ónerkásip ónimderiniń baǵasy tómendep ketti. Búginde ındýstrııalandyrý jáne «Nurly jol» baǵdarlamalaryn júzege asyrý arqyly balamaly ekonomıka qurýdy bastaýymyzdyń arqasynda bizde ónerkásip ónimderiniń naqty kólemi qysqarǵan joq. Áleýmettik mindettemelerdi tolyq oryndap otyrmyz, óıtkeni Qazaqstan osyndaı qıyndyqtardy eńserý úshin berekeli jyldary qor jınady, - dedi Elbasy.
Qazaqstan Prezıdenti kásiporyndar men óndiristerde jumys oryndaryn saqtaýdyń mańyzdylyǵyn da aıryqsha atap ótti. 
- Sondyqtan barlyq óńirde ákimdikter men jetekshi kásiporyndar arasynda jumys oryndaryn saqtaý, jumys berýshilerdiń jergilikti qaıta oqytý baǵdarlamalaryna qatysýy týraly memorandýmdarǵa qol qoıyldy. Osyndaı kúrdeli jahandyq daǵdarys ahýalynda bizdiń memleket joǵary áleýmettik jaýapkershiliktiń, eńbek adamyna degen qamqorlyqtyń úlgisin kórsetip otyr. 1 qańtardan bastap bizder áleýmettik sala qyzmetkerleriniń eńbekaqylaryn, stýdentterdiń stıpendııasyn, áleýmettik tólemderdi kóbeıttik. Búginde birde-bir el bulaı istep otyrǵan joq. «100 naqty qadam» Ult josparynda áleýmettik kepildik sharalary usynyldy, jańa eńbek kodeksi qabyldandy, kásipodaqtar róli kúsheıtildi. Keler jyldan bastap barshaǵa arnalǵan tegin kásiptik bilim berý jónindegi jańa joba iske qosylady. Sonyń arqasynda mıllıondaǵan qarapaıym Qazaqstan azamaty ómirge eńbek joldamasyn alady. Bul - memleket tarapynan jastarǵa jasalǵan zor qoldaý. Qarapaıym adamdardyń kúndelikti qajettilikteri, jańa jumys oryndary, laıyqty eńbekaqy, quqyq tártibi men eldegi turaqtylyq - bizdiń daǵdarysqa qarsy saıasatymyzdyń basty nazarynda, - dedi Nursultan Nazarbaev.
Memleket basshysy eldi ınfraqurylymdyq damytýdyń aldaǵy josparyna toqtaldy.
- Bıyl meniń tapsyrmam boıynsha «Jumyspen qamtýdyń jol kartasyn» júzege asyrýǵa aıtarlyqtaı qarajat bólindi, bul shamamen 60 myń adamdy jumyspen qamtamasyz etedi. Sondaı-aq 18 myńnan kem emes jumys orny ashylady, 1 myńǵa tarta ınfraqurylymdyq joba iske asyrylady. Biz ındýstrııalyq damý baǵdarlamasyn da jalǵastyramyz. Tústi metallýrgııa, munaı-gaz, energetıka sektory, óńdeýshi ónerkásip sııaqty negizgi salalar qýatty serpin alatyn bolady, - dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Sonymen qatar, Nursultan Nazarbaev Qazaqstannyń ındýstrııalyq damýyndaǵy Pavlodar oblysynyń rólin atap ótti.
- Bizdiń josparlarymyz naqty shyndyqqa aınalyp jatqanyn osy jerden kórýge bolady. Oblys syrtqy ınvestıtsııalar kóleminen alǵashqy bestikke kiredi, munda 182 mıllıard teńge ınvestıtsııa tartylǵan. Metallýrgııa, hımııa jáne jeńil ónerkásiptegi óndiris kólemi ósip keledi, jergilikti kásiporyndar jańa ónim túrin shyǵarýdy ıgerýde. Mys kenin óndirý bastaldy, bul taý-ken salasyndaǵy ósimdi úsh ese arttyrdy. Jalpy, ónim eksportynyń kólemi 100 mıllıard teńgeden asty. Indýstrııalandyrýdyń osy bes jyldyǵynda qazirdiń ózinde 5 jańa ónerkásiptik nysan iske qosyldy. Indýstrııalandyrý kartasy boıynsha ınvestıtsııalar kólemi 800 mıllıard teńge bolatyn 20-dan astam joba júzege asyrylýda. Osynyń bári - jańa jumys oryndary, ekonomıka ósimin qamtamasyz etetin jańa óndiristik qýattar, - dedi Memleket basshysy. 
Qazaqstan Prezıdenti óńir halqyn áleýmettik qoldaý máselelerine memleket zor kóńil bólip otyrǵanyna nazar aýdardy.
- Oblys turǵyndary úshin 20 áleýmettik sala nysany salyndy, perınataldyq ortalyqtyń jańa zamanaýı korpýsy, 7 dárigerlik ambýlatorııa ashyldy, 5 mektep salyndy, sonyń 4-eýi aýyldyq jerde. Sizderdiń óńirlerińiz - balalardy mektepke deıingi bilimmen 100 protsent qamtyp otyrǵan birden-bir aımaq, - dedi Nursultan Nazarbaev.
Sońynda Memleket basshysy alda kele jatqan Qazaqstan táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn merekeleý máselesine nazar aýdaryp, barlyq otandastarǵa tutastyq pen birlik úshin rızashylyq bildirdi.
- Ótken shırek ǵasyr Qazaqstannyń memleket retinde qalyptasý kezeńi boldy. Biz elimizdi tanymal jáne bedeldi elge aınaldyrdyq. Osynyń bárine biz ózara senimimizdiń, tutastyǵymyzdyń, baýyrlastyq pen dostyǵymyzdyń arqasynda qol jetkizdik. Kóptegen elderde qasiretti oqıǵalar oryn alyp jatqan kezde bul óte mańyzdy. Jetekshi memleketter arasyndaǵy teketires órship tur, qaqtyǵystar basylar emes, soǵys júrip, adamdar qaza bolyp jatyr. Júz myńdaǵan bosqyndar óz úılerin, jıǵan dúnıe-múlkin, Otanyn tastap, baspana men kómek suraýǵa májbúr bolýda. Al Qazaqstanda tatýlyq pen kelisim saltanat quryp otyr. Sol úshin barlyq býynnyń ókilderine, barlyq ulttan shyqqan azamattarymyzǵa aıryqsha alǵys aıtamyn, - dedi Memleket basshysy.
Sońynda Qazaqstan Prezıdenti eldiń barlyq azamattaryna densaýlyq, tabys jáne baq-bereke tiledi.
Forým barysynda Pavlodar, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Qostanaı, Jambyl oblystarynyń eńbek ujymdary ókilderi sóz sóılep, Nursultan Nazarbaevqa qarapaıym eńbekkerlerdiń múddesine udaıy kóńil bólip otyratyny úshin alǵystaryn bildirdi.
Іs-shara sońy kontserttik baǵdarlamaǵa ulasty.

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Alǵys aıtý kúnine arnalǵan is-sharaǵa qatysty, dep habarlady Aqordanyń baspasóz qyzmeti.

Іs-sharaǵa Qazaqstan halqy Assambleıasynyń, «Nur Otan» partııasynyń, etnomádenı birlestikterdiń músheleri, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq zııalyq qaýym ókilderi, jastar qatysty.

Memleket basshysy Alǵys aıtý kúnine arnalǵan «Tarıhtan taǵylym - ótkenge taǵzym» ekspozıtsııasyn kórdi.

Nursultan Nazarbaev sondaı-aq barsha Qazaqstan halqyn merekemen quttyqtady.

«Byltyr Qazaqstan halqy Assambleıasy sessııasynda aıtylǵan meniń usynysym jurtshylyqtan keńinen qoldaý tapty. Sol is-sharada eldegi túrli etnos ókilderi bir-birine jáne qazaq halqyna alǵys taqyrybyn qozǵady. Bıylǵy qańtarda men tıisti jarlyqqa qol qoıdym. Alǵys aıtý kúni - endi ulttyq kúntizbedegi Eńbek kúni, Otbasy kúni sııaqty ózge de merekelerdiń qataryndaǵy jańa data. Men bul mereke qazirgi ýaqytta asa qajet bizdiń qoǵamdaǵy senimdi, kelisim men dostyqty burynǵydan da nyǵaıta túsetinine senimdimin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti tarıhymyzdyń kóptegen betteri bıik moraldyq qundylyqtardyń biri retinde alǵyspen baılanysty ekenin atap ótti.

«Bizdiń babalarymyz halyqtyń basyna túsken aýyr synaqtarǵa tótep beretin kúsh-qýat darytqan týǵan jerge jáne taǵdyryna rıza sezimde bolǵan.  Olar áskerı shapqynshylyq jyldarynda, qýańshylyq nemese jut kezinde kómekke kelgen jaqyndaryna, týystary men kórshilerine árdaıym alǵys aıtqan. HH ǵasyrdaǵy saıası qýǵyn-súrgin jáne jer aýdarý sııaqty qaıǵy-qasiret jyldary mıllıondaǵan adam bir-birine kórsetken kómegi men qoldaýy úshin rızashylyq tanytty. Bul barynan aırylǵan adamdarǵa tirshilik jasaýǵa, úmitin qaıta jalǵaýǵa, ómirdi qaıta bastaýǵa kúsh berdi», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Memleket basshysy sol qýǵyn-súrgin jyldarynyń kýágerleri men olardyń urpaqtary Qazaqstannyń qasıetti jerinde kórgen qamqorlyq pen qonaqjaılyqty qazir aıryqsha jylylyqpen eske alatynyn aıtty.

«Olar kezinde ózderine de ońaı bolmaǵanyna qaramastan qazaqtardyń qaıyrymdylyǵy úshin, sol kezdegi tyıymdarǵa qaramastan batyl ári rııasyz kómegi úshin alǵys aıtady. Qazaqtar da baýyrlastarǵa týǵan ólkege degen súıispenshiligi úshin, jerimizdiń túrlenýine qosqan úlesi úshin, ulttyq mádenıetke, tilge jáne dástúrge degen qurmetteri úshin alǵys bildiredi», - dedi Qazaqstan  Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev búginde elimizdiń kópetnostylyq tarıhynan sabaq alý qajettigine nazar aýdardy.

«HH ǵasyrda Qazaqstanda kópetnosty halyq qalyptasty. Stolypın reformasy kezindegi sharýalardy qonystandyrý barysynda Qazaqstanǵa Reseıden, Ýkraına men Belarýsten 1 mıllıon 150 myń adam keldi. 30-jyldary ujymdastyrý kezinde burynǵy KSRO-nyń ortalyq óńirlerinen tárkileýge túsken 250 myń sharýa jer aýdaryldy. Osy ýaqyttary ónerkásip nysandarynyń qurylysyna 1,2 mıllıon adam keldi. Stalın rejımi kezinde tutastaı bir halyqtar - 800 myńǵa jýyq nemis, 102 myń polıak, 507 myń Soltústik Kavkaz halyqtarynyń ókilderi, 18,5 myń koreı otbasy Qıyr Shyǵystan jer aýdaryldy. Olardy taýar vagondaryna tıep, qaqaǵan qysta ashyq dalaǵa ákep tastady. Ol kezderi munda tek qazaqtar ǵana turatyn. Ózderi joqshylyqta otyrsa da, qazaq otbasylary olardy úılerine kirgizdi. Solardyń biri bizdiń úı bolatyn», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti stalındik qýǵyn-súrgin kezinde elimizde 11 arnaýly lager - ALJIR, Qarlag, Steplag, Dallag, Peschanlag, Kamyshlag, Jezqazǵanlag, Aktóbe, Petropavl, Kegir jáne Óskemen lagerleri qurylǵanyn, olarda myńdaǵan tutqyn otyrǵanyn aıtty.

«Solardyń kópshiligi tutqynnan bosaǵannan soń ketken joq, osy jerde turaqtap qaldy», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Memleket basshysy elimizge túrli kezeńderde kóp adam kelgenin atap ótti.

«Soǵys kezinde Qazaqstan evakýatsııalanǵan 350 myń adamdy qabyldady. 50-jyldary tyń ıgerýge 1,5 mıllıon adam keldi, jabyq áskerı nysandarda 150 myń maman jáne olardyń otbasy músheleri jumys istedi. HH ǵasyrdyń basynan bastap Qazaqstanǵa barlyǵy 5,6 mıllıon adam qonystandy. Jergilikti halyqtyń sany ol kezderi 6 mıllıonnyń shamasynda bolatyn. Qylmystyq sıpattaǵy Stalındik ujymdastyrý saldarynan 1,5 mıllıon adam ashtan qyryldy. Taǵy mıllıonnan asa adam ózin jáne balalaryn aman saqtaý úshin burynǵy KSRO aýmaǵynan ketýge májbúr boldy. Qazaqtarǵa joıylyp ketý qaýpi týdy. Bizdiń kópetnostylyǵymyz osylaısha qoldan jasaldy. Biraq munda bizdiń jerimizge erkinen tys kelgen adamdardyń esh kinási joq. Biz Táýelsizdiktiń jańa dáýirinde barlyq etnostardy birtutas, uıysqan halyqqa aınaldyra bildik. Búginde bul - bizdiń eń basty artyqshylyǵymyz. Bizdiń kúshimiz de osynda. Meniń tapsyrmam boıynsha, tarıhymyzdyń osy paraqtary Astanadaǵy jańa Ulttyq tarıh mýzeıiniń ekspozıtsııalarynda kórinis tabatyn bolady», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev sol kezeńniń totalıtarlyq mashınasynan barlyǵy japa shekkenin atap ótti.

«Biz jyl saıyn saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúnin atap ótemiz. Búginde biz - 100-den asa etnos jáne 17 konfessııa ókilderi tatýlyq pen kelisimde ómir súrip jatqan biregeı elmiz. Biz birge qalalar men kentter salyp, egin egip, ındýstrııany damytyp, jol salyp jatyrmyz, otbasyn quryp, bala tárbıeleýdemiz. Tabystarymyzǵa birge qýanyp, eń qıyn sátterde bir-birimizge qoldaý kórsetip kelemiz. Meniń tapsyrmammen Assambleıanyń búkil eldegi barlyq qaıyrymdylyq sharalardyń úılestirýshisi retindegi róli Ult jospary aıasynda zańnamalyq turǵydan bekitildi. Assambleıa tarıhy - bizdiń dostyǵymyz ben turaqtylyǵymyzdyń tarıhy. Alǵys aıtý kúni bizdi burynǵydan da jaqyndastyra túsetinine senimdimin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti tatýlyq pen kelisimde birlesip ómir súrý salty ásirese jahandyq ekonomıkalyq daǵdarys jaǵdaıynda kóshi-qon haosy bastalǵan, etnosaralyq jáne áleýmettik qaqtyǵystar ýshyqqan búgingi tańda elimizdiń eń qymbat tájirıbesi ekenine nazar aýdardy.

«Bizdiń biregeı etnosaralyq kelisim tájirıbemizdi neǵurlym kóp el paıdalanatyn bolsa, soǵurlym álem de qaýipsiz bola túsetinine senimdimin. Biz - yntymaǵy jarasqan keremet halyq mekendeıtin ǵajaıyp elmiz. Tatýlyq pen kelisimniń qazaqstandyq tájirıbesi negizinde bizdiń bolashaǵy birtutas ult qalyptasýda. Sondyqtan, biz Qazaqstan halqy Assambleıasy qurylǵan 1 naýryzdy Alǵys aıtý kúni retinde ádil tańdadyq. Bul kúndi aıryqsha qaıyrymdylyq aktsııalarymen, muqtaj jandar men jaqyndarǵa qoldaý kórsetý arqyly atap ótý mańyzdy. Osyǵan baılanysty Assambleıanyń arnaýly qoryn quryp, sol arqyly qoldaý kórsetken jón bolar edi. Árbir aýylda, aýdanda, qala men oblysta áleýmettik mańyzdy máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan qoǵamdyq sharalar aıryqsha mánge ıe», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Elbasy búginde Qazaqstanyń aldynda zor mindetter turǵanyn atap ótti.

«Meniń halyqqa Joldaýymdy, «100 naqty qadam» Ult josparyn júzege asyrý júrip jatyr. Biz «Nurly jol» jańa ekonomıkalyq saıasatyn iske asyrýdamyz. Sondyqtan men búgin birlik pen kelisimge, dostyq pen ózara túsinistikke degen qulshynysy úshin búkil Qazaqstan halqyna zor rızashylyǵymdy bildirgim keledi. Ár úıde tatýlyq, jaqsylyq jáne bereke bolsyn. Alǵys aıtý kúni elimizdiń eń aıshyqty, árkimniń de júregine jaqyn meıram bolatynyna senimdimin», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Nursultan Nazarbaev 1 naýryz taǵy bir tarıhı sát - «Nur Otan» partııasynyń qurylǵan kúni ekenin atap ótti..

«Men barshańyzdy osy aıshyqty kúnmen quttyqtaımyn. «Nur Otan» 17 jylda úlken joldy júrip ótti. Bizdiń partııamyzdyń saıası kóshbasshylyǵy barlyq qazaqstandyqtar maqtan tutatyn naqty jetistikterge aınaldy. Qazir partııa aldynda aıryqsha mańyzdy mindetter tur. Taıaýda ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda men qoljetimdi baspana, jol, elektr stansalarynyń qurylystaryna, árbir kenttegi nysandardy jóndeý jumystaryna eleýli qarajat bólý týraly málimdedim. Osynyń bári adamdar úshin jasalýda, olar jumysqa tartylady. Osy qyzmettiń bárin «Nur Otan» júrgizetin bolady. Árbir qazaqstandyqtyń ıgiligine baǵyttalǵan, júrgizilip jatqan reformalar men baǵdarlamalardyń mánin árbir adamǵa túsindire alamyz dep úmittenemin», - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti qazir «Nur Otan» partııasy Májilis saılaýy boıynsha saılaý  naýqanyn júrgizip jatqanyna nazar aýdardy.

«Bul - memlekettiń barshany uıystyryp, Qazaqstanymyzdyń órkendeýine jumyldyryp otyrǵan naǵyz basty saıası kúshi ekenine senimdimin. Saılaý naýqany aıasynda tek úgit-nasıhat qana emes, tuǵyrnamany tanystyrý da júrip jatyr. Partııanyń ózi jańaryp, jańa jaqtastarmen tolyǵýda. Bizdiń qatarymyzǵa Qazaqstannyń jańa azamattary qosylyp otyrǵanynyń máni zor», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Qazaqstan Prezıdenti rásim barysynda «Nur Otannyń» jańa múshelerine partııa bıletterin tapsyrdy. Memleket basshysy olardyń bárin ómir jolyndaǵy jańa kezeńderimen quttyqtap, myqty densaýlyq pen ıgilik tiledi.

«Bul - Sizder úshin saıası saladaǵy jańa joldyń basy. Sizder halyqtyń ıgiligine baǵyttalǵan partııanyń ıdeıalary men oı-tujyrymdaryn jetkizýshiler bolasyzdar. Sizder óz entýzıazmdaryńyzben jáne óz halqyńyzǵa paıdasyn tıgizýge degen nıetterińizben adamdardyń júregine jiger berýge tıissizder. Búgin partııaǵa túrli etnostardyń ókilderi kirip otyrǵanynyń da tereń sımvoldyq máni bar», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Qazaqstan Prezıdenti Konstıtýtsııa men el zańnamasynda ulttyq jáne dinı ereksheligine qaramastan barlyq azamattardyń teńdigi kórinis tapqanyna nazar aýdardy.

Zańnyń osy erejelerin múltiksiz oryndaý kerek, olardy qalaýynsha áldekimderge túsindirýge jol berýge bolmaıdy. Bul rette Qazaqstan halqy Assambleıasyna erekshe ról júkteledi. Men oryn alǵan keıbir quqyq buzýshylyqtarǵa baılanysty bul týraly aıttym da. Biz úshtildilik baǵytyn ustanyp otyrmyz jáne bul áldebireýdiń qalaýy emes, ýaqyttyń talaby. Memlekettik tildi, tıtýldy etnostyń tilin bilýge biz mindettimiz. sondyqtan da biz qazaqshaǵa balalardy mektepten bastap úıretip jatyrmyz. Biz aǵylshyn tilin de bilýge tıispiz, óıtkeni ol ǵylymnyń, ınnovatsııa men aqparattyq tehnologııanyń tili. Ultaralyq qarym-qatynas tili retinde orys tilin de bilý mańyzdy. Balalarymyzǵa bul qajet», - dedi Memleket basshysy.

Nursultan Nazarbaev «Nur Otannyń» barlyq belsendilerin elimizdiń táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn tyń tabystarmen jáne jasampaz ózgeristermen qarsy alýǵa shaqyrdy.

«Eń aldymen «shaǵyn ister» - árbir qala men aýyldy, joldardy, mádenıet nysandaryn abattandyrý jaıyn este ustaý kerek. Árbir eldi meken jumys pen demalys úshin taza, jaıly bola túsýi tıis. 25 jyldyq mereke degenimiz osy. Barlyq qala men eldi mekenderde aýmaqty tazartý men kógaldandyrý, balalar úılerine, egde adamdarǵa, muqtaj jandarǵa kómektesý  jumystary júrgizilýi kerek», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Memleket basshysy budan bes jyl buryn, Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵy belesinde «Aýyldy kórkeıtý - Qazaqstandy kórkeıtý» jobasy iske asyrylǵanyn eske saldy jáne bıyl da búkil elde dál sondaı patrıottyq aktsııa ótkizýge shaqyrdy.

«Elimizdiń halqynyń jartysyna jýyǵy aýyldyq jerlerde turady. Búginde bizdiń búkil tabysymyzdyń qozǵaýshy kúshine aınalatyn eldiń  agrarlyq sektoryn damytýǵa barlyq múmkindik bar. Muny «Nur Otanǵa» jáne partııanyń árbir múshesine meniń tikeleı tapsyrmam dep sanańyzdar», -  dedi Nursultan Nazarbaev.

Qazaqstan Prezıdenti Naýryz meıramy qarsańynda Májilis pen máslıhattar saılaýy ótetinine, bıliktiń búkil ókildi tarmaǵy qaıta saılanatynyna nazar aýdardy.

«Men barsha qazaqstandyqtarǵa aldaǵy saılaý bizdiń jańarýymyzdyń, alda turǵan barlyq mindetterimizdiń oryndalýynyń jańa kezeńiniń basy bolýyna tilektestigimdi bildirgim keledi», - dedi Memleket basshysy.

Sondaı-aq Nursultan Nazarbaev Qazaqstannyń ál-aýqaty, qoǵamdyq kelisim, turaqtylyq pen birlik - Otanymyzdyń baqytty bolashaǵynyń kepili ekenin aıtty.

«Uly Dala eliniń perzentteri mádenıetter alýandylyǵyn, túrli etnostar men konfessııalar ókilderiniń qundylyqtaryn ana sútimen birge boıǵa sińirgen. Tarıh jáne babalar bizdi osyǵan úıretti. Etnıkalyq alýandylyq bizdiń eldiń álsiz tusy emes, onyń baılyǵy», - dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Búgin QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń qoldaýymen «Aımaqtyq ekonomıkany ártaraptandyrý: keleshegi men mindetteri» taqyrybynda aımaqtyq sarapshylar forýmy ótti.

Atalmysh sharaǵa otandyq belgili sarapshylar, memlekettik jáne qoǵam qaıratkerleri, sondaı-aq memlekettik organdar, úkimettik emes uıymdar men qoǵamdyq birlestikterdiń ókilderi qatysty.

Sarapshylar QR Prezıdenti usynǵan reformalardyń júzege asyrylýynyń negizgi baǵyttaryn qarastyrdy. Sonyń ishinde, aımaqtyq ekonomıkany ártaraptandyrý máseleleri, «Nurly jol» baǵdarlamasynyń maqsaty men mindetteri talqylandy. Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý jáne «Nurly jol» baǵdarlamalary aıasynda Qyzylorda oblysynda júzege asyrylyp jatqan jobalar qarastyrylyp, onyń óńirdiń damýyna oń áserin tilge tıek etti.

Talqylaýǵa qatysýshylardyń pikirinshe, Elbasy usynǵan ınstıtýttyq reformalar memleketti damytýda jańa múmkinshilikter men baǵyttarǵa ıe, sol sebepti usynǵan strategııalyq maqsattardyń tıimdi oryndalýyn qamtamasyz etý kerek.

Forým jumysynyń sońynda sarapshylar belgilengen strategııalyq bastamalardy oryndaý eldiń memlekettiligin nyǵaıtýǵa jáne damýdyń jańa deńgeıine shyǵýǵa múmkindik beretini jóninde ortaq pikirge keldi.

Aqmola oblysynda memlekettik-jekemenshik áriptestik aıasynda 52 jobanyń tizbegi jasaldy. Bul týraly búgin aımaq basshysy Sergeı Kýlagınniń qatysýymen ótken májiliste aıtyldy, dep habarlady oblys ákiminiń baspasóz qyzmetinen.

Jıynda oblys ákiminiń orynbasary D.Ádilbekov Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń tapsyrmasyna sáıkes, óńirde memlekettik-jekemenshik áriptestikti damytý aıasynda qolǵa alynǵan sharalar týraly aıtyp berdi.

Onyń aıtýynsha, oblys boıynsha jalpy quny 24,5 mıllıard teńgeni quraıtyn 52 jobanyń tizbegi jasalǵan. Onyń ishindegi 35-i ınvestıtsııalyq shyǵyn ótemaqysyn qajet etpeıtin jobalar.

«Tselınograd aýdany Aqmol aýlynda 1 jobanyń tujyrymdamasy ázirlendi. Qazirgi kezde atalǵan jobany júzege asyrý úshin oblystyq bıýdjetten 20,8 mıllıon teńge qarastyrylyp otyr», dedi D.Ádilbekov.

Oǵan qosa, Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankimen seriktestik sheńberinde Kókshetaý qalasynda kommýnaldyq sala boıynsha 3 joba usynylyp otyr. Onyń ishinde qalany sýmen jabdyqtaý pılottyq joba retinde qarastyrylmaq. Osyndaı jobalar Stepnogor jáne Atbasar qalalary men Ereımentaý jáne Arshaly kentterinde qolǵa alynýy múmkin.

Eske sala keteıik, memlekettik-jekemenshik áriptestik - bul memlekettik jáne jekemenshik sektordaǵy ınfrostrýktýralyq qyzmetter men qoǵamdyq qyzmetter kórsetý jobalaryn iske asyrý maqsatyndaǵy yntymaqtastyq (bilim, densaýlyq, TKSh, energetıka jáne kólik).

Osy aptada QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Pavlodarda ótken eńbek ujymdarynyń respýblıkalyq forýmyna qatysty.

Іs-sharaǵa Qazaqstannyń 10 oblysynyń 50 eńbek ujymynan 4 myńnan asa adam qatysty. Elbasy óz sózinde jumysshy mamandyǵyn ıelengen adamdardyń eldi damytýdaǵy eleýli rólin atap ótti.

«Búgin munda elimizdiń jáne oblystardyń eń úzdik eńbek ujymdarynyń ókilderi jınaldy. Bular - shahterlar, metallýrgter, mashınıster, temirjolshylar, munaıshylar, jumysshy mamandyǵynyń barlyq ókilderi. Sizderdiń eńbekterińiz arqyly metallýrgııalyq balqytý peshinde, ken oryndary men shahtalarda, zaýyttarda, avtokólik joldary men temirjoldarda otandyq ekonomıka damyp jatyr. Men jumysshy mamandyǵynyń qandaı ekenin jaqsy bilemin. Biz Qazaqstanda jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn jarııaladyq, «Eńbek dańqy» arnaýly ordenin taǵaıyndadyq. Onyń alǵashqy laýreattary osy zalda otyr. Eń myqty valıýta - adam eńbegi, - dedi Memleket basshysy.

Qazaqstan Prezıdenti álemdik ekonomıkadaǵy qıyn jaǵdaıǵa qaramastan, Qazaqstan ekonomıka ósiminiń qarqynyn saqtap, el azamattaryna áleýmettik kepildikter usynyp otyrǵanyna nazar aýdardy.

Sonymen qatar Memleket basshysy kásiporyndar men óndiristerde jumys oryndaryn saqtaýdyń mańyzdylyǵyn da aıryqsha atap ótti.

«Sondyqtan barlyq óńirde ákimdikter men jetekshi kásiporyndar arasynda jumys oryndaryn saqtaý, jumys berýshilerdiń jergilikti qaıta oqytý baǵdarlamalaryna qatysýy týraly memorandýmdarǵa qol qoıyldy. Osyndaı kúrdeli jahandyq daǵdarys ahýalynda bizdiń memleket joǵary áleýmettik jaýapkershiliktiń, eńbek adamyna degen qamqorlyqtyń úlgisin kórsetip otyr. 1 qańtardan bastap bizder áleýmettik sala qyzmetkerleriniń eńbekaqylaryn, stýdentterdiń stıpendııasyn, áleýmettik tólemderdi kóbeıttik. Búginde birde-bir el bulaı istep otyrǵan joq. «100 naqty qadam» Ult josparynda áleýmettik kepildik sharalary usynyldy, jańa eńbek kodeksi qabyldandy, kásipodaqtar róli kúsheıtildi. Keler jyldan bastap barshaǵa arnalǵan tegin kásiptik bilim berý jónindegi jańa joba iske qosylady. Sonyń arqasynda mıllıondaǵan qarapaıym Qazaqstan azamaty ómirge eńbek joldamasyn alady. Bul - memleket tarapynan jastarǵa jasalǵan zor qoldaý. Qarapaıym adamdardyń kúndelikti qajettilikteri, jańa jumys oryndary, laıyqty eńbekaqy, quqyq tártibi men eldegi turaqtylyq - bizdiń daǵdarysqa qarsy saıasatymyzdyń basty nazarynda», - dedi Nursultan Nazarbaev.

Sońynda Memleket basshysy alda kele jatqan Qazaqstan táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyn merekeleý máselesine nazar aýdaryp, barlyq otandastarǵa tutastyq pen birlik úshin rızashylyq bildirdi.

Jumys oryndaryn yntalandyrýǵa qomaqty qarjy bólinbek

Dúnıejúzilik bank pen QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi resmı túrde Qazaqstandaǵy jumyspen qamtý nátıjelerin jaqsartýdy qarastyratyn «Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý» jobasyn bastady. Mınıstrliktiń málimetine qaraǵanda, atalǵan joba 2014 jylǵy QR Úkimeti men Dúnıejúzilik bank tobynyń Seriktestik týraly negizdemelik kelisimin júzege asyrý aıasynda iske asyrylatyn bolady.

Kórsetilgen kelisimge sáıkes, birqatar jobalardy halyqaralyq qarjylyq uıymdarmen birge iske asyrý josparlanyp otyr. Onyń ishinde Halyqaralyq Qaıta qurý jáne Damý Banki (100 mln. AQSh dollary) men respýblıkalyq bıýdjettiń ortaq qarjylandyrýy (37 mln. AQSh dollary) esebinen júzege asyrý josparlanyp otyrǵan «Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý» jobasy da bar.

Qazaqstan Respýblıkasy men Halyqaralyq Qaıta qurý jáne Damý Banki arasyndaǵy Qaryz týraly kelisim («Eńbek mashyqtaryn damytý jáne jumys oryndaryn yntalandyrý»jobasy) 2016 jylǵy 5 aqpanda QR Zańymen ratıfıkatsııalandy.

«Atalǵan joba bilimge negizdelgen Qazaqstannyń ekonomıkaǵa qatysty ózgergen qadamdaryn kórsetedi. Osy oraıda memleket adamı kapıtal men qazaqstandyqtardyń biliktiligi el ekonomıkasynyń ósimi men básekege qabilettilikti arttyrýdyń negizgi draıveri bolýy qajet ekenine mán berip otyr», - dep toqtaldy Dúnıejúzilik banktiń Bilim berý departamentiniń bas dırektory Klaýdııa Kostın.

Joba maqsatyna toqtalatyn bolsaq, onda ulttyq biliktilik júıesin damytý, tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý, joǵarǵy bilim berý baǵdarlamalary men oqytý ózektiligin arttyrý; maqsattyq benefıtsıardyń eńbek mashyǵy men jumyspen qamtylýy salasyndaǵy kórsetkishterin jaqsartý, eńbek naryǵynda talap etiletin biliktiligi bar joǵary bilikti mamandardy daıyndaý baǵyttary qamtylǵan.

Jobany júzege asyrýdan ekonomıkalyq damýdyń perspektıvaly mindetterine jaýap beretin, joǵarǵy tehnologııaly óndiris erekshelikterine saı zamanaýı biliktilik júıesin qurý, sonymen birge, naryqtaǵy suranys pen usynys sáıkessizdigin tómendetetin eńbek naryǵyndaǵy usynystardy qazirgi tańdaǵy suranysqa saı damytý nátıjesi alynbaq. Jobany 2020 jylǵy 30 maýsymda aıaqtaý josparlanyp otyr.

Atalǵan baǵdarlama aıasynda 550 kásibı standarttardy ázirlep, bekitý josparlanyp otyr. Bul óz kezeginde ulttyq biliktilik negiziniń barlyq segiz deńgeıin qamtymaq. Sonymen qatar biliktiliktiń ulttyq júıesi salasynda normatıvtik quqyqtyq baza men ádisnama qaıta qaralady, kásibı standarttardy qoldaý men jańartý úshin avtomattandyrylǵan ulttyq baza qurylady jáne arnaıy oqytý arqyly ulttyq sarapshylardyń banki qalyptastyrylady.

«Munymen qosa, joba aıasynda mamandyqtardyń biryńǵaı ulttyq toptastyrýshysy ázirlenip, bekitilmek. Ol óz kezeginde 8 myńnan astam mamandyqty, jumysshylar men qyzmetkerler laýazymdaryn biriktiredi», -dedi QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý vıtse-mınıstri Birjan Nurymbetov.

B. Nurymbetovtiń aıtýynsha, kásibı standarttar negizinde 173 bilim berý baǵdarlamalary daıarlanyp, bekitiledi. Sondaı-aq munaı men gaz, taý-ken, metallýrgııa, týrızm, mashına jasaý men qurylys salalary úshin testileý jáne sertıfıkatsııanyń arnaıy bes ortalyǵy qurylady dep kútilýde.

Ótip bara jatqan bul aptada QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary Baqytjan Saǵyntaev jumys saparymen Almaty oblysyna bardy. Sapar barysynda Panfılov aýdanyndaǵy birqatar nysandardy «QTJ» AQ prezıdenti Asqar Mamın, Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalov jáne basqa da jaýapty tulǵalar birge aralady. Resmı delegatsııanyń alǵashqy toqtaǵan nysany «Qorǵas» halyqaralyq shekara mańy yntymaqtastyq ortalyǵy, onyń qazaqstandyq jáne qytaılyq bóligi, «Qorǵas» erkin ekonomıkalyq aımaǵynyń baqylaý - ótkizý pýnkti men nysandardyń ınfraqurylymy boldy.

«Qorǵas» HShYO-nyń tolyqqandy iske qosylýy 2018 jylǵa mejelenip otyrǵanyn atap ótý kerek. Búgingi kúni josparlanǵan 91 ınfraqurylym nysandarynyń 73-iniń qurylysy aıaqtalǵan, onyń 41-i iske qosyldy. 2015 jyly tartylǵan jeke ınvestıtsııa kólemi 0,94 mlrd. teńgege jýyqtady. Munan soń «Jarkent» BÓP tanystyrylyp, Úkimet basshysynyń birinshi orynbasary pýnktti aralap kórdi.

Budan keıin delegatsııa «Qorǵas - Shyǵys qaqpasy» EEA Qurǵaq port aýmaǵyna atbasyn burdy. Munda búgingi kúni Qurǵaq porttyń ekinshi kezegi nysandarynyń qurylys jumystary 80 % aıaqtalǵan. Buǵan deıin 2014 jyldyń sońynda Qurǵaq porttyń birinshi kezeńi qoldanysqa berilgen bolatyn. Birinshi kezeginiń iske qosylýy barysynda 300-ge tarta jumys orny quryldy. Ótken jyly Qurǵaq porttyń operatory «KTZE - Khorgos Gateway» JShS 19 myńnan astam konteınerdi óńdedi, bıylǵy jyly onyń sanyn 200 myńǵa jetkizý kózdelgen, al 2020 jylǵa qaraı 500 myń konteınerlik jobalyq qýattylyqqa shyǵý mindeti tur. Sonymen qatar qalǵan qurylys nysandaryn bıylǵy jyldyń birinshi jartysynda aıaqtaý josparlanǵan.

Osy aptanyń ortasynda KazMeatAstana-2016 atty halyqaralyq forýmy ótip, oǵan QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asyljan Mamytbekov qatysty.

«Іshki tutynýǵa arnalǵan ettiń baǵasy qymbattamaıdy, alaıda mal sharýashylyǵy ınfraqurylymyn damytý esebinen deldaldar marjasy tómendeıdi», - dedi ol forýmnan soń tilshilerge bergen suhbatynda.

Oǵan qosa, aýyl sharýashylyǵy mınıstri qazaqstandyq et baǵasy ishki naryqta sheteldik naryqtarǵa qaraǵanda, atap aıtqanda Izraıl men Qytaıǵa qaraǵanda úsh ese arzan ekenin aıtyp ótti.

«EYDU sarapshylary Qazaqstannyń et boıynsha zor áleýetin aıtyp ótti. Bizdiń elimizde osy baǵytta basymdyqtar bar, ásirese jalpy aýmaǵy 180 mln. gektardan asatyn jaıylym jerlerdiń bolýy bizge úlken jol asha alady», - dep basa aıtty mınıstr.

Sonymen qatar forým barysynda QR Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri Gúlmıra Isaeva elimizdiń et eksporty áleýeti jaıynda baıandady.

«Otandyq óndirýshiler alǵash ret jaqyn kórshilerge et tasymaldaı bastady. Byltyr qazaqstandyq kásipkerler 16 myń tonna et pen et ónimderin Reseıge jóneltti. Biraq ol az, máselen, Reseı men Qytaı ózge elderden 1 mıllıon tonna etti shetelden satyp alady. Bul biz úshin úlken múmkindik, osy naryqty bizdiń et óndirýshiler basýy kerek», - dep atap ótti ol.

Onyń sózi boıynsha, qazirgi ýaqytta Qytaı azyq-túlik qaýipsizdiginiń jańa standarttaryn engizýde. Osyǵan baılanysty, Qytaıda organıkalyq azyq-túlikke degen suranys eselep artpaq.

«Qazaqstanda mal jaıylymy tabıǵı turǵyda iske asady. Mal basy da jeterlik deńgeıde kóbeıtilýde, ınfraqurylymdar damytylýda», - deıdi vıtse-mınıstr.

Belgili bolǵandaı, Qazaqstanda aýyl sharýashylyǵyna jaramdy jerdiń 60 paıyzy paıdaǵa asyp jatpaǵan kórinedi. «Búgingi tańda Qazaqstanda 222 mln gektar aýyl sharýashylyǵy jerleri bar, olardyń ishinde tek 91 mıllıon gektary ǵana, ıaǵnı 40 paıyzy paıdaǵa asyrylyp jatyr», - dep atap ótti G. Isaeva.

Demek, aýyl sharýashylyǵyna jaraıtyn 60 paıyz jerdiń áleýeti el ekonomıkasyna qoldanylmaı tur.

«222 mln gektar jerdiń 187 mıllıony mal jaıylymy. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, elde mal sharýashylyǵynyń áleýeti óte joǵary», - deıdi vıtse-mınıstr.

Aıta keteıik, Astanadaǵy «KazMeatAstana-2016» halyqaralyq forýmyna 14 elden 300-ge tarta qatysýshy kelgen. Olardyń ishinde Qytaı, Kanada, Italııa, Jańa Zelandııa, Túrkııa elderiniń ókilderi bar.

Aıta keteıik, Astanadaǵy «KazMeatAstana-2016» halyqaralyq forýmyna 14 elden 300-ge tarta qatysýshy kelgen. Olardyń ishinde Qytaı, Kanada, Italııa, Jańa Zelandııa, Túrkııa elderiniń ókilderi bar.

  Qazaqstanda ımport ornyn basýy tıis 150 taýar túri anyqtaldy. Bul týraly búgin QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetindegi brıfıngte «Atameken» UKP-nyń basqarýshy dırektory Evgenıı Bolgert málim etti.

«Biz ekonomıka úshin barynsha mańyzdy salalardy aıqyndadyq. Olardyń sany - 10. Bul metallýrgııa, mashına jasaý, hımııa men munaı hımııasy, qurlys materıaldaryn óndirý, qaptamalar shyǵarý, tamaq ónerkásibi», - dedi ol.

Onyń aıtýyna qaraǵanda, Ulttyq kásipkerler palatasy iri ulttyq kompanııalardyń, jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń jáne memlekettik organdardyń satyp alýlaryna taldama júrgizgen. 

«Atalǵan taldamanyń nátıjesine sáıkes, biz ımport kólemi tańdap alynǵan shekti kórsetkishten joǵary 150 taýar túrin iriktep aldyq. Atalǵan 150 taýar túri satyp alýdyń jıyntyq kólemi 150 mlrd. teńgeden asyp jyǵylady. Menińshe, shaǵyn jáne orta bıznes úshin bul kórsetkish ónimderin satý turǵysynda óte tartymdy», - dedi E.Bolgert.

Memleket basshysy jarııalaǵan «100 naqty qadam - barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memleket» Ult Josparynda sot júıesine qatysty kózdelgen reformalardy nátıjeli iske asyrý bilikti sýdıalar korpýsyna tikeleı baılanysty. Osy rette Ult Josparynyń 18-qadamyn iske asyrý sheńberinde Memleket basshysynyń 2016 jylǵy 18 aqpandaǵy Jarlyǵymen Joǵarǵy Sottyń janynda Sot tóreligi akademııasy quryldy.

Eldegi sot tóreligi júıesiniń damýy qoǵamdaǵy ekonomıkalyq, áleýmettik, quqyqtyq jáne ózge de salalardy jańǵyrtýdaǵy basymdyqqa ıe faktorlardyń biri bolyp tabylady. Sebebi, qoǵamdaǵy turaqtylyqty saqtaý, quqyq ústemdigin qamtamasyz etý, qoǵam men memlekettiń múddesin múltiksiz qorǵaý, azamattardyń quqyqtar men bostandyqtarynyń tıimdi qorǵalýyn júzege asyrý sot organdarynyń negizgi mindeti bolyp tabylady. Dál osy mindet, óz kezeginde, sýdıalardan joǵary bilim men ómirlik tájirıbe, ar-ojdan ustanymy men zańdy durys qoldaný daǵdylaryn talap etedi.

Joǵary bilikti sýdıalar korpýsyn qalyptastyrý úshin sot júıesiniń kadrlaryn daıarlaý baǵytyndaǵy talaptardyń artýy elimizde júrgizilip jatqan ınstıtýtsıonaldyq reformalardan týyndap otyr.

Qazirgi tańda qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes bolashaq sýdıalardy daıarlaý men oqytýdyń balamaly eki jolymen júzege asyrylyp keledi: birinshisi - mamandandyrylǵan magıstratýra, ekinshisi - biliktilik emtıhanyn tapsyra otyryp, sottarda taǵylymdamadan ótý. Osy rette mamandandyrylǵan magıstratýrada biliktilik emtıhanyn tapsyrǵan tulǵalar taǵylymdamadan ótýden bosatylatyndyǵyn atap ótken jón.

2004 jyldan bastap mamandandyrylǵan magıstratýradaǵy oqytý protsesin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń Sot tóreligi ınstıtýty júzege asyryp keldi. Osy kezeń ishinde atalǵan magıstratýrany 585 adam bitirip shyqty. 2006 jyldan bastap 290 magıstr sýdıa bolyp taǵaıyndalǵan. Qazirgi tańda jergilikti sottarda magıstratýranyń 254 túlegi sýdıa bolyp qyzmet atqarsa, onyń 7-eýi - aýdandyq jáne mamandandyrylǵan sottardyń tóraǵasy, 4-eýi - oblystyq sottyń sýdıasy bolyp jumys isteýde.

Osy oraıda Memlekettik basqarý akademııasynda memlekettik tapsyrys esebinen oqyp, quqyq magıstri dárejesin alǵandardyń jartysynan astamy sýdıa bolǵan joq. Sondyqtan da jaı ǵana quqyq magıstrin emes, bolashaq sýdıalardy maqsatty túrde daıarlaıtyn joǵary oqý ornyn qurý qajettigi týyp otyr.

Sýdıalyqqa úmitkerlerdi beıindi oqytýmen aınalysatyn oqý oryndary álemniń kóptegen elderinde, atap aıtqanda, Frantsııada, Túrkııada, Italııada, Ispanııada, Lıtvada, Chehııada, Kanadada, Japonııada bar. Osy oraıda kóptegen elderde bolashaq sýdıalardy daıarlaıtyn mamandandyrylǵan oqý oryndary aıryqsha mártebege ıe jáne joǵary sot organynyń janynda qurylǵan.

Ult Josparyna sáıkes sot júıesiniń kadrlaryn daıarlaıtyn joǵary oqý ornyn joǵary sot organynyń qaramaǵyna berý sot qyzmetiniń erekshelikterin eskere otyryp, oqý protsesin jetildirýge jáne ony joǵary sapalyq deńgeıge kóterýge múmkindik beredi.

Memleket basshysynyń Jarlyǵyna sáıkes aıryqsha mártebege ıe Sot tóreligi akademııasy sýdıalyq kadrlardy daıarlaýda oqý, ǵylym jáne ádistemelik salalary boıynsha negizgi qaǵıdalardy ázirlep, engize alady, mamandardy daıarlaýdyń jańa baǵyttaryn aıqyndaıdy, olardy oqytýdyń merzimderi men túrlerin belgileıdi. Osylaısha, Akademııa oqytýdyń mazmuny men oqytý qyzmetin uıymdastyrýdy derbes júzege asyrady.

Joǵary oqý ornynan keıingi bilim berýdiń jalpy oqytý baǵdarlamalaryn iske asyrý, sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý, olardy qaıta daıarlaý, sondaı-aq ǵylymı qyzmetti júzege asyrý Sot tóreligi akademııasynyń negizgi baǵyttaryna jatady. Akademııa qyzmetiniń árbir baǵytyn jekelegen ınstıtýttar atqaratyn bolady.

Budan bylaı zań ǵylymy, bilim berý men sot praktıkasy sekildi quramdas bólikterdiń ózara baılanysy sýdıalyq kadrlardy daıarlaýdyń irgetasyn quraıtyndyǵyn atap ótken jón.

Sýdıalar korpýsynyń kásibı deńgeıine qazirgi zamannyń qoıatyn talaby kún ótken saıyn artyp keledi, soǵan sáıkes bolashaq sýdıalardy daıarlaý eń joǵary standarttarǵa sáıkes kelýi kerek.

Joǵarǵy Sot bolashaq sýdıalardy daıarlaýdyń álemdik tájirıbesin zerdeledi. Sot tóreligi ınstıtýtynyń bilikti professorlyq-oqytýshylar quramynyń sabaqtastyǵyn saqtaı otyryp, árbir oqytýshynyń jańa talaptar men standarttarǵa sáıkestigi jaǵdaıynda oqytý protsesin negizinen frantsýz tájirıbesi boıynsha júzege asyrý kózdelip otyr. Bul júıege sáıkes, bolashaq sýdıalar aýdıtorııadaǵy teorııalyq oqýmen qatar, sottarda taǵylymdamadan ótetin bolady.

Akademııanyń professorlyq-oqytýshylar quramyn qalyptastyrýda bilim berý qyzmetin lıtsenzııalaýǵa qoıylatyn biliktilik talaptary eskerildi. Teorııa men tájirıbeniń ózara baılanysyn kúsheıtý maqsatynda Akademııadaǵy sabaqtarǵa jumys istep júrgen sýdıalardy tartý kózdelip otyr. Mundaı tásil óz kezeginde sýdıalar korpýsy úshin joǵary bilikti kadrlar daıarlaýǵa kepil bolyp tabylady.

Akademııanyń oqý baǵdarlamasy magıstranttardyń sot tóreligin júzege asyrýdyń tájirıbelik daǵdylaryn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. Oqýdyń ekinshi jyly ishinde magıstratýra tyńdaýshylary aýdandyq sottarda praktıkadan ótetin bolady. Olar sottarda protsesti júrgizý ónerin, protsestik qujattardy qurý daǵdysyn meńgeretin bolady. Akademııada oqý kezeńinde magıstranttardyń sheteldik taǵylymdamadan ótý múmkindiginiń qarastyrylýy olardyń bilimin tereńdetýge jasalǵan múmkindik bolyp tabylady.

Sot tóreligi akademııasy jumys istep júrgen sýdıalar men sot júıesi qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrýmen jáne qaıta daıarlaýmen aınalysatyn bolady. Akademııa qyzmetiniń bul baǵyty mańyzdy bolyp tabylady, sebebi oqý protsesiniń úzdiksiz júrgizilýi sot júıesindegi bilim berýdiń negizgi qaǵıdattarynyń biri bolyp tabylady.

Sot tóreligi akademııasynyń ózindik ǵylymı zertteýlerdi júrgizýi ǵylym, oqytý jáne praktıka arasyndaǵy ajyramas baılanysty qamtamasyz etedi, respýblıkadaǵy sýdıalar kadrlaryn daıarlaý men qaıta daıarlaý baǵytyndaǵy ǵylymı bazanyń negizin quraıdy. Osylaısha, otandyq joǵary bilikti sýdıalar korpýsyn daıarlaýdyń irgeli negizi qalyptasty deýge bolady.

Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamenti Sot tóreligi akademııasymen birlesip, Memleket basshysynyń Jarlyǵynan týyndaıtyn jumystardy júzege asyrýda: Akademııa jarǵysynyń jobasy ázirlendi, oqý ornynyń qyzmetin lıtsenzııalaýǵa qajetti is-sharalar júrgizilýde, sondaı-aq oqýǵa qabyldaý erejesi ázirlenýde.

Magıstratýra túlekteri biliktilik emtıhanyn tapsyrǵannan keıin sýdıa laýazymyna arnalǵan konkýrsqa qatysa alady. Magıstratýradaǵy oqýdy aıaqtaǵan jáne sýdıalyq laýazymǵa emtıhan tapsyrǵan tulǵalar «Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa sáıkes sýdıalarǵa qoıylatyn talaptarǵa sáıkes kelýi tıis.

Qoryta aıtqanda, «100 naqty qadam» Ult Josparynda kózdelgen sýdıalardy oqytý men tájirıbe arasyndaǵy ózara baılanysty kúsheıtý baǵytyndaǵy jumystardyń jemisti júrgizilýi elimizdegi bilikti sýdıalar korpýsyn qalyptastyryp qana qoımaı, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdaǵy sottyń tıimdiligin artyra otyryp, zań ústemdigin qamtamasyz etýge yqpal etedi.

Almaty ákimdiginde Qytaı Halyq Respýblıkasy Hýbeı provıntsııasynyń vıtse-gýbernatory Gan Jýnkýn bastaǵan delegatsııamen kezdesý ótti. Bul týraly búgin Almaty qalasy ákiminiń baspasóz qyzmetinen habarlady.

Kezdesý barysynda taraptar ónerkásip, saýda, ınnovatsııa, mádenıet jáne bilim salalarynda ekijaqty yntymaqtastyqtyń áleýeti úlken ekendigin atap ótti.

Sondaı-aq, Almaty ákimdiginiń basshylyǵy Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy qarym-qatynas turaqty sıpatqa ıe ekenin jetkizdi. 

Aıta ketelik, búgingi tańda tek Almaty qalasynyń ózinde 69 birlesken jáne qytaılyq kapıtaldyń qatysýymen 170-ten astam astam kásiporyn jumys isteıdi.

Osy kompanııalardyń qyzmeti arqasynda Almaty men Qytaı arasyndaǵy taýar aınalymy 2016 jyldyń qańtar aıynda 100 mln. AQSh dollaryna jetti.

Óz kezeginde Gan Jýnkýn myrza Hýbeı provıntsııasynyń ortalyǵy - Ýhan qalasynan Qazaqstanǵa jáne Qazaqstan arqyly Eýropa elderine taýarlyq poıyzdardyń qatynaýy eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa septigin tıgizetindigin atap ótti.

Budan basqa, yntymaqtastyq máselesin talqylaı kele, qytaılyq delegatsııa jańa tehnologııalar salasyndaǵy yntymaqtastyqqa erekshe toqtaldy.

Mysaly, Qytaı Úkimeti 1991 jyly joǵary tehnologııany damytý maqsatynda búkil elde joǵary tehnologııalar parkin qurý týraly sheshim qabyldaǵan. Al búginde Qytaıda mundaı parkterdiń sany - 130-ǵa jetti. Sondyqtan, qytaılyq delegatsııa Almaty ákimdiginiń basshylyǵyna ınnovatsııa salasyndaǵy yntymaqtastyqty kúsheıtýdi usyndy.

Kezdesý sońynda Almaty ákimdiginiń basshylyǵy qytaılyq delegatsııany Almaty qalasynyń 1000 jyldyǵyn merekeleý sharalaryna jáne 2017 jyly Almatyda ótetin qysqy Ýnıversıada oıyndaryn tamashalaýǵa shaqyrdy.

 «Nurly jol» Qazaqstandy Eýrazııadaǵy eń iri hab retinde qalyptastyrady. Búgin saıası partııalar arasyndaǵy telepikirsaıys barysynda «Nur Otan» partııasy Tóraǵasynyń birinshi orynbasary Asqar Myrzahmetov aıtty.

«Bizdiń basty mindetimiz - «Nurly jol» baǵdarlamasyn júzege asyrý. Baǵdarlama elimizdiń barlyq óńirlerin sapaly deńgeıdegi avtokólik jolymen baılanystyratyn bolady. Ol úshin búgingi tańda 7 myń shaqyrym jol tóselýde. Oǵan qosa 2 myń shaqyrym temirjol salynady. Al Kaspııden zamanaýı parom kesheni ashylady»,-  dedi ol.

A.Myrzahmetovtiń sózine qaraǵanda, olardyń barlyǵy eldiń taýar eksportyn 1,5 esege, ıaǵnı 150 mln. tonnaǵa deıin ulǵaıtýǵa jáne kólikpen tasymaldaý qunyn 2 esege tómendetýge múmkinshilik beretin bolady.

«Al Qazaqstandy Eýrazııadaǵy eń iri hab retinde qalyptastyrady»,-  dedi ol.

Sonymen qatar ol Elbasynyń Qazaqstandaǵy ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa 8 trln. teńge ınvestıtsııa quıylady. Al bul júzdegen myń jańa jumys oryndarynyń qurylýyna óz septigin tıgizedi.

«Buǵan qosa baǵdarlamanyń servısti, qurylys materıaldaryn shyǵarýdy jáne basqa da aralas salalardy damytý túrindegi  mýltıplıkatıvtik tıimdiligi de bar», - dedi A.Myrzahmetov. 

***

 

Elbasy Joldaýyndaǵy bilim berý máselesi

 Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev óz Joldaýynda bilim berý máselesin eń birinshi orynǵa qoıyp otyr. «Qazaqstannyń jas azamattary!  Bilimdi, eńbekqor, bastamashyl, belsendi bolýǵa qazirden bastap daǵdylanyńda!» dep Elbasy jastardy árqashand bilim alýǵa shaqyryp otyrǵan. «Eńbek ete alatyndarǵa memlekettik qoldaý tek olardyń qaıta oqýǵa nemese eńbekpen qamtý baǵdarlamalaryna qatysýlary negizinde usynylatyn bolýy tıis. Úkimetke áleýmettik kómektiń mundaı túrlerin 2017 jyldan bastap engizýdi tapsyramyn. Áleýmettik saıasattaǵy memlekettiń basymdyǵy adam kapıtalyn damytýǵa keń aýqymdy ınvestıtsııalar bolýy tıis. Biz buǵan deıin qabyldanǵan baǵdarlamalarǵa sáıkes, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý salalaryn jańǵyrtýdy jalǵastyrýymyz kerek. Men 2017 jyldan bastap jańa joba - «Barshaǵa arnalǵan tegin kásibı-tehnıkalyq bilim» baǵdarlamasy bastalatynyn jarııalaımyn. Úkimetke ony jasaýǵa kirisýdi tapsyramyn», - deıdi Elbasy óz Joldaýynda. Joldaýdy júzege  asyrý barysynda jaslayp jatqan basqa da jumystarmen tanysa keteıik.

Qazaqstandaǵy zııatkerlik mektepterdegi jańa mazmundy elimiz boıynsha barsha mekteptepterge engizý kerek. Búgin Parlamenttiń VI shaqyrylymynyń birinshi sessııasynyń ashylýyna arnalǵan QR Parlamenti palatalarynyń birlesken otyrysynda Elbasy Nursultan Nazarbaev osylaı málim etti.

«Men Qazaqstanda 20 zııatkerlik mekteptiń qurylysy týraly jarııalaǵan bolatynmyn. Búginde elimizde barsha jıyrma zııatkerlik mektep salynǵanyn aıta alamyn. Bul baǵyttaǵy sharalar mekteptegi bilimde óte mańyzdy serpin bolyp tabylady»,-dedi Prezıdent.

Osy rette Memleket basshysy atalǵan mektepterde bilim berýdiń jańa mazmuny aprobatsııadan ótetinin jáne bul baǵytta jaqsy nátıjelerge qol jetkizilgenen atap ótti.

 «Bıyl osy tájirıbeni taǵy 30 mekteptegi birinshi synyptarǵa engizý josparlanyp otyr, alaıda bul jumys tym baıaý qarqynmen júrip jatyr. Zııatkerlik mektepterde aprobatsııadan sátti ótken barlyq tájirıbe barsha elimiz boıynsha 3 jylda nemese ary ketse  4 jylda engizilýi tıis. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligine osy jumysty qamtamasyz etýdi tapsyramyn»,-dedi N. Nazarbaev.

 Al QR Bilim jáne ǵylymı mınıstri Erlan Saǵadıev ózindik úlgidegi dıplomdar berý eldegi joǵary bilim berý sapasyn arttyrýdyń júıeli júıesi bolady dep sanaıdy.

«Biz memleket atyn jamylyp keı álsiz JOO-lar dıplomdy satyp jatatynyn bilemiz. Memlekettik úlgidegi dıplomdar birqatar postkeńestik jáne birneshe shyǵys-eýropalyq elderden basqa, álemde esh jerde joq. Bul halyqaralyq tájirıbe, EYDU elderinde memlekettik úlgidegi dıplom joq, olar óz biregeı dıplomdaryn tabys etedi. Eger dıplomda memlekettik mór bolmasa, talapkerler men ata-analar sol ýnıversıtetti tańdaý kerek pe, joq pa degen oıǵa qalýy múmkin. Olar basqa oqý ornyn izdeı bastaýy múmkin. Básekelestik kúsheıedi. Sol kezde laıyqty oqý oryndary ǵana qalady. Bul másele memlekettik jáne jeke JOO basshylarymen birneshe ret kelisilgen. Bul - ońtaıly shara, alaıda birden engizýge bolmaıdy. JOO-larǵa jańa jaǵdaılarǵa beıimdelýge ýaqyt beremiz. Bul 2021 jyly engiziledi. Al jańa úlgidegi dıplomdardy 2017 jylǵy talapkerler alatyn bolady», - dedi E. Saǵadıev.

Budan bólek,  mınıstr 2016 jyly mektep bitirýshi túlekterge UBT-ny ekinshi ret tapsyrýǵa múmkindik beriletinin málim etti.

«Senat depýtattarynyń bastamasy boıynsha bıylǵy jyldan bastap mektep bitirýshi túlekterge Ulttyq biryńǵaı testileýdi ekinshi ret tapsyrý múmkindigi beriledi. Senattyń bul bastamasyna Úkimet te, Bilim jáne ǵylym mınıstrligi de, jalpy qoǵam da qoldaý bildirgen bolatyn», - dedi Erlan Saǵadıev.

Mınıstrlik usynǵan málimetterge qaraǵanda, Qazaqstanda jyl saıyn UBT tapsyrmaıtyn mektep bitirýshiler sany artyp otyr. 2015 jyly bul kórsetkish shamamen 46 myń adamǵa jýyqtaǵan.

Sonymen bir mezgilde Reseı men Qytaıǵa oqýǵa baratyn stýdentter qatary da jyl sanap artyp otyr. Máselen, 2015 jyly Reseıde 39 myńǵa tarta qazaqstandyq oqyǵan.

«Mektep bitirýshiler UBT bir nemese birneshe ball ala almaı qalyp, sheteldik oqý oryndaryna aqyly negizge ketip jatyr. Osylaısha olar basqa elderdiń bilim mekemelerine ınvestıtsııa quıýda», - dedi E. Saǵadıev.

Jalpy vedomstvo basshysynyń aıtýynsha, UBT tapsyrý tetiginde ózgerister kútilmeıdi. UBT qaıta tapsyrý aqyly negizde shekti mejeden asa almaǵandar úshin beriledi. 

***

 

«Máńgili El» poıyzy Elbasy Joldaýyn túsindirýde

  «Máńgilik El» ıdeıasyn alǵash ret memleket basshysy N.Nazarbaev óziniń «Qazaqstan-2050» Strategııasy» joldaýynda atap ótti. Osy Máńgilik El ıdeıasyn, Elbasynyń  ár jyldary halyqqa joldaǵan Joldaýyn nasıhattaý maqsatynda «Máńgilik El» arnaıy poıyzy el-jerlerdi  aralady. Atalǵan aktsııanyń basty maqsaty - Qazaqstan halqynyń birligin nyǵaıtý, el birligin jastar qaýymyna nasıhattaý. «Máńgilik El» jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasy tuǵyrnamasy - Elbasynyń salıqaly saıasatyn tý etip alǵa qaraı nyq aıaq basý.

Qazaqstan Táýelsizdigi 25 jyldyǵynyń qurmetine el aımaqtarynda «Máńgilik El» arnaıy poıyzy júrip jatyr.

Jambyl oblysy ákiminiń baspasóz qyzmetinen habarlaǵandaı, 15 naýryzda poıyz Sarysý aýdanynyń Jańatas qalasyna kelip jetti.

Delegatsııanyń quramynda 56 adam bar, olardyń arasynda Qazaqstan halqy Assambleıasy, QR Investıtsııalar jáne damý mınıstrligi, QR Qarjy mınıstrliginiń ókilderi, sondaı-aq medıtsınalyq qyzmetkerler bar. Olar aýdandyq Mádenıet úıinde, «Nur Otan» partııasynyń fılıalynda, Balalar-jasóspirimder ortalyǵy, aýdandyq emhana, murajaı, «Qazfosfat» JShS-niń kásiporyndarynda boldy.

Aýdan turǵyndarymen kezdesý sharalarynyń baǵdarlamasyna Memleket basshysynyń Qazaqstan halqyna Joldaýyndaǵy negizgi baǵyttardy, «Máńgilik El» ulttyq ıdeıasyn túsindirý kirdi. Sondaı-aq mádenı-kópshilik sharalar, áleýmettik sala, densaýlyq saqtaý, ádilet jáne bank qyzmetkerleriniń keńesteri ótkizilýde.

«Máńgilik El» arnaıy poıyzynyń kelýine baılanysty Sarysý aýdanynda shtab quryldy. «Jańatas» temirjol stansasyna órt sóndirý toby jiberilip, bul sharaǵa qatystyrylǵan uıymdardyń nysandarynda evakýtsııalyq joldardyń jaǵdaıyna, órt sóndirýge arnalǵan bastapqy quraldardyń bolýyna erekshe kóńil bólinip, jumyldyrylǵan nysandardyń aýmaǵynda ınjenerlik-ınspektorlyq quramnyń kezekshiligi uıymdastyrylǵan», - dep baıandady Sarysý aýdandyń TJB-niń ókili, azamattyq qorǵanys kapıtany Almas Daýylbaev.

16 naýryz kúni tańerteń «Máńgilik El» Tarazǵa kelip jetedi. 

Elordadan shyǵyp, Qara­ǵandy, Shyǵys Qazaqstan, Pav­lodar, Soltústik Qazaqstan, Aqmola oblystaryn aralap kele jatqan «Máńgilik El» áleý­mettik poıyzy Qostanaıǵa 14 kúnde jetti. Qostanaılyqtar qýa­nyshyn pash etkendeı, áleý­mettik poıyzdy temirjol vok­zalynda syrnaılatyp-ker­neıletip qarsy aldy, dep habarlaıdy «Egemen Qazaqstan».

Qazaqtyń barlyq jeri kıeli. Halqymyzǵa Shaqshaq Jánibekten bastaǵan danalar men batyrlardy, Ybyraıdaı, Shoqandaı ulylardy, Ahmet pen Mirjaqyp, Eldos, Muhametjan, taǵy basqa da Alash arystaryn, iri ǵalymdardy, Tátiqaradan beri úzilmeı kele jatqan aqyndar legin bergen Qostanaı óńiriniń topyraǵy asa qunarly. Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń syndarly saıasatyn, Qazaqstandy álemdegi moıny ozyq 30 eldiń qataryna qosýǵa baǵyttap damytýdyń bes ınstıtýttyq reformasyn, Ult Josparyn júzege asyrýdyń «100 naqty qadamyn» halyqqa túsindirý, nasıhattaý maqsatynda Qostanaıǵa taban tiregen «Máńgilik El» áleýmettik poıyzy men qostanaılyqtardy elge, jerge degen patrıottyq sezim qaýyshtyrǵandaı boldy.

Kibise jyly túrli-túrli minez tanytyp, endi sońǵy óliara kúnderi «ne bolaryn bilmeı» qubylyp turǵan qys maýsymynyń shynydaı shytynaǵan, biraq qahary qaıtyp qalǵan zilsiz aıazyn qonaqtar da, qostanaılyqtar da eleıtin emes. Qostanaı qalasynyń ákimi Bazyl Jaqypov «Máńgilik El» áleýmettik poıyzy quramyn Tobyl óńirine kelýimen quttyqtady.

- Bıyl elimiz Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyn asa zor merekemen qarsy alady. Merekeli jyly quramynda ekonomıkany, halyqtyń áleýmettik tur­mysyn jaqsartý máseleleri boıynsha keńes beretin túrli mamandar bar «Máńgilik El» áleýmettik poıyzynyń kelýine qos­tanaılyqtar asa qýanyshty. Bul elimizdegi jumylǵan judy­ryqtaı birlikti bildiredi, - dedi Qostanaı qalasynyń ákimi Bazyl Jaqypov. Munan keıin sóz alǵan Uly Otan soǵysynyń ardageri Mıhaıl Podolıakov elimiz Táýelsizdiginiń 25 jyldyq mereıtoıy aıasyndaǵy «Máńgilik El» poıyzynyń osylaı ıgilikti ispen kelgenine rızashylyǵyn bildirdi.

- Men búgingi urpaqqa Tá­ýelsizdik atalaryńnyń, aǵa ur­paqtyń aýyr taǵdyry arqyly kelgen qundylyq ekenin aıtqym keledi. Búgin keremet ister qolǵa alynyp jatyr, soǵan atsa­ly­syńdar, - dedi 90 jastaǵy maıdanger Mıhaıl Ivanovıch.

«Máńgilik El» áleýmettik poıyzy Qostanaıǵa kelgenge deıin aıaldaǵan eldi mekenderde 18700 adamdy qabyldap, tyńdady, olar­ǵa túrli salada keńester berdi. Onyń 9 myńnan astamy tek dárigerlerden keńester alǵan, qaralǵan adamdar edi. Qostanaıda ózderin kútip alǵan soń, arada bir saǵat ótpeı-aq mamandar iske kirisip ketti. №1 qalalyq emhanada poıyzben kelgen 25 dáriger naýqastardy qabyldady.

- «Máńgilik El» poıyzy keledi, bizge ondaǵy dárigerlerden keńes alýǵa bolady degende qýanyshymda shek bolǵan joq. Óıtkeni, balam­nyń aýyrǵanyna bir aıdan as­ty. Osyndaǵy dárigerler de alańdaýly edi. Al bizge Astanaǵa, taǵy basqa iri ortalyqtarǵa balany aparýǵa qansha ýaqyt, qarajat kerek qoı. Endi, mine, ózim armandaıtyndaı múmkindikke ıe boldym. Qazir dárigerge kiremiz, - dep aǵynan jaryldy balasyn gematolog dárigerge kórsetýge ákelip otyrǵan Nına Zeınalova.

Poıyzdyń shtab jetekshisi Ámirjan Álpeıisov munda joǵary sanatty dárigerler, Al­maty, Astana qalalaryndaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynyń qyzmetkerleri kelgenin habardar etti. Shalǵaı aýyldardaǵy, aýdandardaǵy adam­dar­dyń mundaı múmkindikke qoly jete bermeıdi. Sonymen qa­tar, mı­nıstrlikterdiń, túrli ve­domstvolardyń mamandary oblys ortalyǵynda áleýmettik, memlekettik qyzmet usyný máse­leleri boıynsha keńester berdi. Kásipkerlermen «Dóńgelek ús­tel» májilisin qurdy, olardy tyńdady. Qostanaı polı­teh­nıkalyq kolledjinde stýdenttermen ındýstrııalyq-ın­novatsııalyq ekonomıka baǵytynda bilikti kadrlar damytý turǵysynda áńgi­melesti. Eldiń tynyshtyǵy, ultaralyq tatýlyq-bizdiń eldiń basty artyqshylyǵy jáne basty baǵyty. Sondyqtan poıyzdyń saparynda da «Etnosaralyq toleranttylyq jáne qoǵamdyq kelisimniń qazaqstandyq úlgisi» taqyrybynda dáris oqyldy. Bilim salasyndaǵy ozyq muǵalimdermen kezdesýler ótti.

- Bizdiń poıyzdyń maqsaty Ult Josparyn júzege asyrýdyń «100 naqty qadamynda» aıtylǵan máseleler boıynsha naqty keńes­ter berý, túsindirý bolyp tabylady. Ony kóńildegideı oryndap kelemiz. Mysaly, basqa ma­­mandardy bylaı qoıǵanda, tek medıtsınalyq mamandardan Qostanaıda 280-nen asa adam dárigerlik keńes aldy. Bu­ryn aldyn ala esepte turǵan naýqastardan basqa, poıyzdy estip kelgenderdi de mamandar keıin qaıtarǵan joq. Basqa salalar boıynsha da naqty jumystar júrgizildi. Táýelsizdik tuǵyryn nyqtaý úshin «100 naqty qadamda» aıtylǵan máseleler boıynsha naqty jumystar júrgizýge bolatynyn dáleldegendeımiz. Eldiń kóńil-kúıi jaqsy, birligi myǵym ekenin de kózben kórip kele jatyrmyz, - dedi poıyzdyń shtab jetekshisi Ámirjan Álpeıisov.

Keshke jergilikti ónerpazdar kúshimen Táýelsizdikke arnalǵan kontsert berildi. Al keshe «Máń­gilik El» poıyzy Tobyl stansasyna toqtady. Onda da Tobyl stansasynyń, onymen irgeles jatqan Taran aýdany men Lısakov qalasy turǵyndary kóńildegi kóp saýaldarǵa áleýmettik poıyzben kelgen mamandardan keńester aldy. Onda da poıyz Táýelsizdik rýhyn asqaqtata túskendeı boldy.

760-tan astam qazaqstandyq eńbek jáne zeınetaqy zańnamalary boıynsha QR DSÁDM mamandarynyń keńesin aldy, dep habarlaıdy QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi.

«QR Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna arnalǵan «Máńgilik El» poıyzy» respýblıkalyq aktsııasynyń aıasynda QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń mamandary 761 azamatqa keńes berdi, onyń ishinde 452 adamǵa áleýmettik qamsyzdandyrý máseleleri (zeınetaqyny esepteý, jumyspen qamtý, múgedektik tobyn anyqtaý, qosymsha áleýmettik kómek kórsetý, «Jumyspen qamtý 2020 jol kartasy» baǵdarlamasy boıynsha nesıeleý, «Órleý» baǵdarlamasyna qatysý, múgedekterdi ońaltý jáne t.b.) boıynsha túsindirý sharalary júrgizildi», - delingen habarlamada. 

 309 azamat eńbek zańnamasy (jeke eńbek kelisimshartyn, ujymdyq kelisimshartty jasaý jáne ony toqtatý, sonymen birge, azamattyq qyzmetshiler eńbekaqysynyń ósýi, eńbekaqyny tólemeý jáne t.b.) týraly keńes aldy.

15 aqpan men 15 naýryz aralyǵynda «Máńgilik El» poıyzy elimizdiń 12 óńirindegi 30 eldi mekenge bardy. 16 aqpan «Máńgilik El» poıyzy Jambyl oblysyndaǵy Taraz qalasyna keldi.

Esterińizge sala keteıik, QR Táýelsizdiginiń 25 jyldyǵyna arnalǵan «Máńgilik El» poıyzy» jalpy respýblıkalyq aktsııasy 15 aqpanda bastalyp, aǵymdaǵy jyldyń 18 naýryzynda Almaty qalasynda aıaqtalady. Aktsııa maqsattarynyń biri - halyqqa quqyqtyq jáne áleýmettik kómek kórsetý bolyp tabylady.

 

***

QazAqparat Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» Joldaýynyń tolyq mátinin usynady.

NURLY JOL - BOLAShAQQA BASTAR JOL  

Qurmetti qazaqstandyqtar!

Búginde búkil álem jańa syndarmen jáne qaterlermen betpe-bet kelip otyr. Álemdik ekonomıka áli de jahandyq qarjy-ekonomıkalyq daǵdarys saldarynan aıyǵa qoıǵan joq. Qalpyna kelý óte baıaý jáne senimsiz qadamdarmen júrýde, al keıbir jerlerde áli quldyraý jalǵasýda. Geosaıası daǵdarys pen jetekshi derjavalardyń sanktsııalyq saıasaty álemdik ekonomıkany qalpyna keltirýde qosymsha kedergiler týyndatýda. 

Men ózimniń tájirıbemnen aldyn ala sezip otyrǵanymdaı, taıaýdaǵy jyldar jahandyq synaqtardyń ýaqyty bolady. Álemniń búkil arhıtektýrasy ózgeredi. Barlyq elder osy kúrdeli kezeńnen laıyqty óte almaıdy. Bul shepten tek myqty memleketter, judyryqtaı jumylǵan halyqtar ǵana ótetin bolady. Qazaqstan, álemdik ekonomıkanyń bir bólshegi jáne geosaıası qysymnyń epıtsentrine tikeleı jaqyn ornalasqan el retinde, barlyq osy úderisterdiń teris yqpalyn tap keledi. Nátıjesinde ne bolyp jatqanyn biz kórip otyrmyz: álemdik naryqtarda baǵa quldyraýda jáne, tutastaı alǵanda, ekonomıkalyq ósim baıaýlaýda.

Halyqaralyq valıýta qory men Dúnıejúzilik bank tarapynan 2014 jáne odan keıingi eki jylda álemdik ekonomıkanyń damýynda boljam tómendeý jaǵyna qaraı qaıta qaralǵany belgili. Sondyqtan keıbir pozıtsııalardy jedel túrde qaıta qarap, sondaı-aq, aldaǵy kezeńderdiń josparlaryna túzetýler engizý qajet. Bizde yrǵalyp-jyrǵalýǵa ýaqyt joq. Búgin aıtylatyn sharalardy 2015 jyldyń 1 qańtarynan bastap júzege asyrý kerek. Biz teris úrdisterdiń aldyn alý úshin barlyq yqtımal sharalardy jedel qabyldaýǵa tıispiz.

Búgin meniń tapsyrmam boıynsha Úkimet belsendi jumysqa kirisip ketti. Biz 2015 jylǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjettiń parametrlerin qaıta qaradyq. Bul durys, óıtkeni, bizdiń eksporttyq shıkizat resýrstaryna baǵanyń quldyraýy bıýdjettiń kiris bóligine qarjy túsýin tómendetýge alyp kelýde. Biraq, soǵan qaramastan, Úkimet aldyna ońaı emes, alaıda, naqty mindet - barlyq áleýmettik mindettemelerdi tolyq kóleminde qamtamasyz etý mindeti qoıylyp otyr.

Daǵdarys jaǵdaılarynda, álemdik tájirıbe kórsetip otyrǵanyndaı, ekonomıkalyq saıasatty qaıta baǵdarlaýlar júrip jatyr. Qoldaýdy ekonomıkalyq ósim men jumyspen qamtýda asa úlken mýltıplıkatıvti tıimdilik beretin salalar alýy tıis. Mundaı tájirıbe bizde buǵan deıin bolǵan. Bizdiń 2007-2009 jyldardaǵy daǵdarysqa qarsy tabysty sharalarymyzdy eske alsaq ta jetkilikti. Kórip otyrǵandaryńyzdaı, ómir bizdiń josparlarymyzǵa túzetýler engizýde. Jáne biz partııanyń tuǵyrnamasyn búgingi kún shyndyǵy turǵysynan qaraı otyryp jańa mazmunmen tolyqtyrýǵa tıispiz.

Meniń tapsyrmam boıynsha Úkimet damýdyń jańa aýqymdy baǵdarlamasyn jasaýdy aıaqtady. Búginde, aldymyzda turǵan syn-qaterlerge jaýap bere otyryp, men Qazaqstannyń «Nurly Jol» Jańa Ekonomıkalyq Saıasaty týraly jarııalaımyn. Men 2015 jylǵa arnalǵan halyqqa jańa Joldaýymdy osyǵan arnaımyn. Ol kontrtsıkldy sıpatqa ıe bolady jáne bizdiń ekonomıkamyzdaǵy qurylymdyq reformalardy jalǵastyrýǵa baǵyttalady. Bul neni bildiredi?

Syrtqy naryqtardaǵy jaǵdaı ońtaılylyǵymen erekshelenip, munaı men bizdiń eksporttyq ónimderimizge baǵa aıtarlyqtaı joǵary deńgeıde bolǵan jyldary biz shıkizat eksportynan túsken tabystardy Ulttyq qorǵa baǵyttap keldik. Ulttyq qordyń negizgi mindetteriniń biri bizdiń ekonomıkamyzdyń syrtqy esten tandyrýlar aldyndaǵy ornyqtylyǵyn, onyń ishinde, tabıǵı resýrstarǵa baǵa tómendegen jaǵdaıda da, joǵarylatý bolyp tabylady.

Osy jyldardyń bárinde shıkizat óndirý men odan túsken tabystardy biz osy Qorǵa salyp keldik. 10 mıllıard dollardy biz 2007-2009 jyldardaǵy daǵdarysqa qarsy kúreske baǵyttadyq. Qalǵan aqshany iship-jep jáne jumsap qoıǵan joqpyz, saqtadyq jáne kóbeıttik. Qazir biz osy rezervterdi paıdalanýǵa tıis bolatyn kezeń týyndap keledi. Bul qarjy qıyn ýaqyttardy eńserip, ekonomıkamyzdyń ósimin yntalandyrýǵa kómektesetin bolady. Bul resýrstar qysqa merzimdik sharalarǵa arnalmaǵan. Olar ekonomıkany ári qaraı qaıta qurylymdaýǵa baǵyttalatyn bolady. Naqty aıtqanda, kóliktik, energetıkalyq, ındýstrııalyq jáne áleýmettik ınfraqurylymdardy, shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa baǵyttalady.

Aqpan aıynda Ulttyq qordan ekonomıkalyq ósim men jumyspen qamtýdy qoldaý úshin 2014-2015 jyldarǵa 500 mıllıard teńgeden eki transh boıynsha 1 trıllıon teńge bólý týraly sheshim qabyldanǵan bolatyn. Bastalǵan jobalardy aıaqtaý jáne asa ótkir máselelerdi sheshý úshin Úkimetke Ulttyq qordan 500 mıllıard teńge kólemindegi ekinshi transh qarjysyn myna maqsattarǵa baǵyttaýdy tapsyramyn.

Birinshi. Shaǵyn jáne orta bıznesti, sondaı-aq, iri kásipkerlikti jeńildikpen nesıeleýge qosymsha 100 mıllıard teńge bólý qajet. Bul tamaq jáne hımııa ónerkásibindegi, mashına jasaýdaǵy, sondaı-aq, qyzmet kórsetýler salasyndaǵy jobalardy júzege asyrýdy qamtamasyz etedi.

Ekinshi. Bank sektoryn saýyqtyrý jáne «jaman» nesıelerdi satyp alý úshin 2015 jyly Problemaly nesıeler qoryn qosymsha 250 mıllıard teńge kóleminde kapıtaldandyrýdy qamtamasyz etýdi tapsyramyn.

Úshinshi. Jańa ınvestıtsııalar tartý úshin tıisti jaǵdaılardy jaqsartý qajet. Osy maqsatta 2015 jyly «qurǵaq porttyń» birinshi kesheni qurylysyn aıaqtaýǵa, «Qorǵas-Shyǵys qaqpasy» jáne Atyraý men Tarazdaǵy «Ulttyq ındýstrııalyq munaı hımııasy  tehnoparki» arnaıy ekonomıkalyq aımaqtary ınfraqurylymdaryna 81 mıllıard teńge baǵyttaýdy tapsyramyn.

Tórtinshi. Buǵan deıin bólingen 25 mıllıardqa EKSPO-2017 kesheni qurylysyn jalǵastyrýdy nesıeleý úshin 2015 jyly qosymsha 40 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn.   

Besinshi. EKSPO-2017 qarsańynda bizge Astananyń kóliktik ınfraqurylymyn damytý týraly oılastyrý qajet. Astana aeroporty osy jyldyń ózinde-aq óziniń maksımaldy ótkizý qabileti - 3,5 mıllıon adamǵa jetedi. Sondyqtan onyń áleýetin ulǵaıtý úshin 2015 jyly jańa termınal qurylysy men ushý-qoný jolaǵyn qaıta jańǵyrtý úshin 29 mıllıard teńge bólýdi tapsyramyn. Bul ótkizý qabiletin 2017 jylǵa qaraı jylyna 7,1 mıllıon jolaýshyǵa deıin ulǵaıtýǵa múmkindik beredi.

Qurmetti qazaqstandyqtar!

Ekonomıkany damytýda jańa syrtqy táýekelderdi esepke ala otyryp, bizge iskerlik belsendilik pen jumyspen qamtýdy yntalandyrý úshin jańa bastamalar qajet. Jańa Ekonomıkalyq Saıasattyń Tuǵyry men búgin jarııalaǵaly otyrǵan Infraqurylymdyq damýdyń jospary bolady. Ol 5 jylǵa eseptelgen jáne qatysýǵa 100-den astam sheteldik kompanııalar nıet bildirip otyrǵan ÚIIDB-ny júzege asyrýdyń Ekinshi besjyldyǵyna sáıkes keledi. Jalpy ınvestıtsııalyq portfel 6 trıllıon teńgeni quraıdy, memlekettiń úlesi - 15 paıyz.

***

Qazaqstan - ushqan qustyń qanaty talatyn ulan-ǵaıyr aýmaqtyń ıeci. Sondyqtan, atalǵan jospar orasan qarajat pen eńbekti, asa aýqymdy jumysty qajet etedi. «Eldiń órkenin bilgiń kelse, jolyna qara» degen qaǵıda qalyptasqan. Barys-kelis pen alys-beriste jol qatynasy aıryqsha mańyzǵa ıe. Kóne zamandarda iri qalalarymyzdyń kóbi Uly Jibek jolyn jaǵalaı qonys tepken.

Qazir de qaınaǵan tirshilik kúre joldardyń boıynda. Jol - shyn máninde ómirdiń ózegi, baqýatty tirliktiń qaınar kózi. Barlyq aımaqtar temirjolmen, tasjolmen, áýe jolymen ózara tyǵyz baılanysýy kerek. Astanada toǵysqan toǵyz joldyń toraby elordanyń jasampazdyq rýhyn taratatyn ómir-tamyrǵa aınalýy tıis. Aımaqtardyń ózara baılanysyn jaqsartý eldiń ishki áleýetin arttyrady. Oblystardyń bip-bipimen saýda-sattyǵyn, ekonomıkalyq baılanystaryn nyǵaıtady. El ishinen tyń naryqtar ashady. Osylaı, alysty jaqyn etý - búgingi Joldaýdyń eń basty túıini bolmaq.

       ***  

Birinshi. Kóliktik-logıstıkalyq ınfraqurylymdardy damytý. Ol makroóńirlerdi habtar qaǵıdaty boıynsha qalyptastyrý aıasynda júzege asyrylatyn bolady. Onyń ústine, ınfraqurylymdyq qańqa Astanamen jáne makroóńirlerdi magıstaraldy avtomobıl, temirjol jáne áýe joldarymen  shuǵyla qaǵıdaty boıynsha ózara baılanystyrady. Birinshi kezekte, negizgi avtojoldar jobasyn júzege asyrý qajet. Bular Batys Qytaı - Batys Eýropa; Astana - Almaty; Astana - Óskemen; Astana - Aqtóbe - Atyraý; Almaty - Óskemen; Qaraǵandy - Jezqazǵan - Qyzylorda; Atyraý - Astrahan.

Sondaı-aq, eldiń shyǵysynda logıstıkalyq hab jáne batysynda teńiz ınfraqurylymyn qurýdy jalǵastyrý qajet. Batys baǵytta Kaspıı porty arqyly eksporttyq áleýetti arttyrýǵa Quryq portynan aýqymdy paromdyq ótkel jáne Borjaqty - Ersaı temirjol jelisi yqpal etetin bolady. Úkimetke Qytaıdyń, Irannyń, Reseı men EO elderiniń «qurǵaq» jáne teńiz porttarynda termınaldyq qýattar salý nemese jalǵa alý máselesin oılastyrýdy tapsyramyn.

Ekinshi. Indýstrııalyq ınfraqurylymdardy damytý. Infraqurylymdyq jobalardy júzege asyrý qurylys materıaldaryna, kóliktik-kommýnıkatsııalyq, energetıkalyq jáne turǵyn úı-kommýnaldyq salalar úshin ónimder men qyzmet kórsetýlerge úlken suranys týdyrady.

Osyǵan baılanysty, birinshiden, jumys istep turǵan arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarda ınfraqurylymdar qalyptastyrý jumystaryn aıaqtaý kerek. Úkimetke jáne ákimderge olardy naqty jobalarmen tolyqtyrý boıynsha jedel sharalar alý qajet. Ekinshiden, óńirlerde ShOB óndirisin damytý men qosymsha ınvestıtsııalar tartýǵa baǵyttalǵan jańa ındýstrııalyq aımaqtar salý máselesin oılastyrǵan jón. Týrızm úshin ınfraqurylym - jeke baǵyt. Onyń basty basymdyǵy jumys oryndary sanyn kóptep qurý múmkindigi bolyp tabylady. Munda bir jumys ornyn qurý ónerkásipke qaraǵanda 10 ese arzanǵa túsedi.

Úshinshi. Energetıkalyq ınfraqurylymdardy damytý. Ótken 5 jylda energetıkada ındýstrııalandyrý baǵdarlamasy sheńberinde úlken jumystar júrgizildi. Soǵan qaramastan, magıstraldyq jelilerdiń shekteýliligi eldiń ońtústik óńirlerinde elektr energııasynyń, ortalyq jáne shyǵys oblystarynda tabıǵı gazdyń tapshylyǵyn týyndatyp otyr. Eki jobaǵa nazar salý kerek. «Ekibastuz - Semeı - Óskemen» jáne «Semeı - Aqtoǵaı - Taldyqorǵan - Almaty» baǵyttarynda joǵary voltty jeliler salý qajet. Bul qazaqstandyq elektr stansalarynyń eldiń barlyq óńirlerin teńdestirilgen energııamen qamtamasyz etýine múmkindik beredi.

Tórtinshi. TKSh men sý- jáne jylýmen qamtamasyz etý jelileri ınfraqurylymdaryn jańǵyrtý. Investıtsııalarǵa jalpy qajettilik qarjylandyrýdyń barlyq kózderinen 2020 jylǵa deıin jyl saıyn eń azy 200 mıllıard teńge bólgende kem degende 2 trıllıon teńgeni quraıdy.

Búgin TKSh-ny jańǵyrtýǵa ınvestıtsııalar salýǵa Eýropa Qaıta qurý jáne damý banki, Azııa damý banki, Islam damý banki, sondaı-aq, jeke ınvestorlar úlken qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Uzaq merzimdi ınvestıtsııalyq tarıfter usyný arqyly olardyń barynsha tartylýyn qamtamasyz etý qajet. Tarıfterdiń aıtarlyqtaı ulǵaıýyna jol bermeý úshin ondaı jobalardy memleket qosymsha qarjylandyrýy kerek. Osyǵan baılanysty jylý- jáne sýmen qamtamasyz etý júıelerin jańǵyrtý qarqynyn jedeldetý úshin bıýdjette qarastyrylǵan qarjyǵa qosymsha jyl saıyn 100 mıllıard teńge baǵyttaý utymdy bolmaq.   

Besinshi. Turǵyn úı ınfraqurylymdaryn nyǵaıtý. Aglomeratsııalar qalyptastyrý aıtarlyqtaı turǵyndar aǵynymen qatarlasa júredi. Bul eńbek naryǵy men qalalardyń ınfraqurylymyna, sonyń ishinde, turǵyn úı qoryna qysym týǵyzady. Sondyqtan jalǵa beriletin turǵyn úı qurylysyna kózqarasty qaıta qaraǵan jón. Memleket áleýmettik jaldamaly baspanany salyp, ony turǵyndarǵa satyp alý quqyn bere otyryp, uzaq merzimdi jalǵa usynady. Baspanany tikeleı, deldaldarsyz jáne nesıege barynsha tómen paıyzben usyný onyń satyp alý qunyn arzandatýǵa múmkindik beredi. Bastapqy jarnanyń bolmaýy men ıpoteka úshin tómen paıyzdar baspanany qazaqstandyqtardyń kóptegen jikteri úshin qoljetimdi ete túsedi. Sondyqtan 2015-2016 jyldar ishinde jalǵa beriletin turǵyn úı qurylysyn qarjylandyrýdy qosymsha 180 mıllıard teńge somasynda ulǵaıtamyz.

Altynshy. Áleýmettik ınfraqurylymdardy damytý. Birinshi kezekte, bul - apatty mektepter men úsh aýysymda oqytý problemalaryn sheshý. Bul - bizdiń Saılaýaldy tuǵyrnamamyzdyń negizgi ındıkatorlarynyń biri. Úshjyldyq bıýdjette qarastyrylǵan qarjy bul problemany 2017 jylǵa deıin sheshýge múmkindik bermeıdi. Sondyqtan Úkimetke qosymsha 70 mıllıard teńge baǵyttaýdy tapsyramyn. Balalar baqshasynyń jetispeýshiligi - basqa másele. Mektepke deıingi mekemelerde oryndar tapshylyǵyn túbegeıli qysqartý úshin 3 jyl boıy qosymsha 20 mıllıard teńge baǵyttaýdy tapsyramyn. Ákimder jeke sektordy tarta otyryp, bul jumyspen barynsha aınalysýy tıis.

Indýstrııalandyrý baǵdarlamalary sheńberinde bazalarynda ǵylymnyń ekonomıka salalarymen jáne mamandar daıyndaýmen baılanysy qamtamasyz etiletin 10 JOO anyqtaldy. Osy maqsattarǵa 2017 jylǵa deıin 10 mıllıard teńge baǵyttaı otyryp, osy joǵary oqý oryndarynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn qalyptastyrýdy tapsyramyn.

Jetinshi. Shaǵyn jáne orta bıznes pen iskerlik belsendilikti qoldaý boıynsha jumysty jalǵastyrý qajet. Búginde Ulttyq qordan ShOB-ty qoldaýǵa jáne nesıeleýge baǵyttalǵan 100 mıllıard teńge tolyqtaı ıgerildi. Bul 4,5 myń jumys ornyn qurýǵa múmkindik berdi. Bul qarjyǵa suranys usynystan 23 mıllıard teńgege asyp tústi. Bıznesti 10 jylǵa bar-joǵy 6 paıyzben nesıeleýdiń buryn-sońdy bolmaǵan sharty jasaldy. Mundaı sharttar bizdiń elimizde buǵan deıin bolǵan emes. ShOB-ty ekonomıkalyq ósimniń draıveri retinde damytý jáne onyń úlesin 2050 jylǵa qaraı ІJÓ-niń 50 paıyzyna ulǵaıtý boıynsha jumysty jalǵastyrǵan jón. Sondyqtan shaǵyn jáne orta bıznes úshin 2015-2017 jyldary jalpy somasy 155 mıllıard teńge nesıe jelilerin ADB, EQDB, Dúnıejúzilik bank esebinen tıimdi paıdalaný qajet.  

Qurmetti qazaqstandyqtar!

Álemdik ekonomıkadaǵy jaǵdaı mynadaı, daǵdarysty jaǵdaılarda alǵa qoıǵan maqsattarǵa qosymsha qarjy resýrstarynsyz qol jetkizý aıtarlyqtaı kúrdeli.

Kezinde Ulttyq qordyń ne úshin qurylǵanyn qaperlerińizge salǵym keledi. Onyń basty mindeti - turaqty áleýmettik-ekonomıkalyq damýdy qamtamasyz etý jáne ekonomıkany syrtqy qolaısyz jaǵdaılardan qorǵaý. Dál qazir bizdiń osy qorymyzdy qajetke jaratatyn kez keldi. Qazaqstan ózge elderdiń qatelikterin qaıtalamaı, ekonomıkalyq ósim úshin ishki qoryn barynsha tıimdi paıdalanýy tıis.

Men Ulttyq qordan 2015-ten 2017 jylǵa deıingi kezeńge jyl saıyn qosymsha 3 mıllıard dollarǵa deıin bólý jóninde sheshim qabyldadym. Úkimetke bir apta merzimde Ulttyq qordan qarjy bólý úshin tıisti sheshim daıyndaýdy jáne 2015 jylǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet jobasynda qajetti qarjylardy eskerýdi tapsyramyn. Sondaı-aq, Úkimet qajetti sharalar qabyldap, osy qarjylardyń tıimdi ári ońtaıly paıdalanylýyn qamtamasyz etýi kerek.

Men qurǵan komıssııa qarjynyń tıimdi jumsalýyn qatań qadaǵalap, jeke ózime baıandap otyratyn bolady. Ár teńge úshin qatań suraý bolmaq. Barlyq ákimderge aıryqsha jaýapkershilik júkteledi. «Nur Otan» osy jumysqa belsendi aralasyp, barlyq deńgeılerde qatań partııalyq baqylaý ornatýy tıis.

Ulttyq qor ınvestıtsııalary ekonomıkanyń tıisti salalarynda mindetti qurylymdyq reformalar júrgizýmen qosa-qabat júrýi tıis. Ol úshin jobalardy halyqaralyq qarjy uıymdarymen birlesip júzege asyrýdy qamtamasyz etý qajet. Máselen, Dúnıejúzilik bank, Azııa damý banki, EQDB jáne IDB qazirdiń ózinde 90 basymdyqty jobaǵa 9 mıllıard dollar shamasynda bólýge daıyn. Qarjylardy bólý ınvestıtsııalyq belsendilikti qoldaýǵa, halyqtyń tabystary deńgeıi tómendeýiniń aldyn alýǵa jáne jańa jumys oryndaryn ashýdy yntalandyrýǵa baǵyttalǵan. Nátıjesinde qysqa merzimdi jáne orta merzimdi perspektıvada ekonomıkanyń turaqty ósýi qamtamasyz etiledi.

Bizdiń bilim berýdi, densaýlyq saqtaýdy, aýyl sharýashylyǵyn damytý baǵdarlamalarymyz jalǵasa beredi. Bul týraly aldaǵy jyly Úkimettiń alǵashqy keńeıtilgen otyrysynda naqty áńgime qozǵaıtyn bolamyz. «Nurly Jol» Jańa Ekonomıkalyq Saıasat - álemniń eń damyǵan 30 eliniń qataryna barý jolyndaǵy bizdiń aýqymdy qadamymyz.

Búginde tabysty jumys isteý úshin barlyq qajetti jaǵdaılar jasalǵan. Ákimshilik reforma júrgizildi, Úkimet pen atqarýshy bıliktiń jańa qurylymy jumys isteýde. Ár mınıstr ne isteý kerek ekenin biledi. Biz basqarýdaǵy qosarlanýshylyq pen qajet emes býyndardy joıdyq. Ákimder ókilettiliktiń qajetti deńgeıine ıe boldy. Óńirlerde bári bar - baǵdarlamalar, resýrstar, qarjy quraldary. Árkim óz jumys ýchaskesi úshin jaýap beredi. Tek bilekti sybanyp, iske kirisý qajet.

«Nurly Jol» Jańa Ekonomıkalyq Saıasat bizdiń ekonomıkamyzdyń taıaý jyldardaǵy ósiminiń draıveri bolady. Tek jol qurylysy arqyly ǵana jańadan 200 myń jumys orny qurylady. Al bul halyqtyń jumyspen qamtylýyn jáne tabystarynyń ósýin bildiredi. «Nurly Jol» tsement, metall, tehnıka, bıtým, jabdyqtar óndirý men soǵan sáıkes qyzmetter sııaqty ekonomıkanyń basqa da salalaryna mýltıplıkatıvti áser etedi. Joldar - Qazaqstan úshin ómir jelisi. Bizdiń keń baıtaq jerimizde joldar boıynda árkezde de ómir paıda bolǵan jáne damyp otyrǵan. Biz Astanadan barlyq jaqtarǵa avtomobıl, temirjol jáne avıatsııalyq magıstraldar taraıtyndaı kólik jelisin qurýǵa tıispiz. Júrekten taraıtyn arterııalar sııaqty. Kúnnen taraıtyn shuǵyla sııaqty.

Qazaqstandyqtar salatyn jańa magıstraldar bizdiń ekonomıkamyz ben qoǵamymyzdy jańartady. Olar bizdiń elimizdiń barlyq túkpirlerin ortalyqpen berik baılanystyrady. Júk tasymaly jedeldeıdi jáne ulǵaıady. El arqyly tranzıt kólemi artady. Bizdiń azamattarymyz zamanaýı jáne sapaly avtomagıstraldarmen júrip, kez kelgen óńirge qaýipsiz jáne tez jetetin bolady. Áleýmettik ınfraqurylym jaqsarady, jańa jáne zamanaýı mektepter men aýrýhanalar joǵary sapaly qyzmetter kórsetedi. Nátıjesinde ol árbir qazaqstandyqtyń ál-aýqaty men ómir sapasynda kórinis tabady. Al eń bastysy - osynyń bári bolashaq urpaqtyń baılyǵy retinde bizdiń jerimizde qalady.

Qurmetti qazaqstandyqtar!

Alda úlken de jaýapty jumystar tur. Tolysqandyqtyń jahandyq synynan ótý úshin bizdiń toptasa bilýimiz qajet. Biz barlyq qazaqstandyqtar arasyndaǵy senimdi nyǵaıtýǵa tıispiz! Bir-birimizge taǵatty bolýymyz kerek! Bular - Qazaqstannyń bolashaǵyna kiltter. Etnosaralyq kelisim - ol ómirsheńdik ottegi. Biz dem alǵan kezde ony baıqamaımyz, ol ózdiginen bolady - biz tek ómir súremiz. Birligimiz ben etnosaralyq kelisimdi bizdiń ózimiz saqtaýǵa tıispiz. Ony biz úshin eshkim eshqashan syrttan kelip jasamaıdy. Bizdiń jastarymyz jańa, táýelsiz elde ósip keledi. Búgingi býyn 90-shy jyldardaǵy etnosaralyq soǵystar men qaqtyǵystardy, kúıreýdi kórgen joq. Sondyqtan kópshiligi Qazaqstandaǵy turaqtylyq pen qolaıly ómirdi týǵannan solaı bolýǵa tıis sııaqty qabyldaıdy.

Turaqtylyq pen kelisim degenimiz ne? Ol otbasylyq ál-aýqat, qaýipsizdik, baspana. Beıbitshilik - ol áke men ana qýanyshy, ata-analar densaýlyǵy jáne bizdiń balalarymyzdyń baqyty. Beıbitshilik - ol turaqty jumys, jalaqy jáne erteńgi kúnge degen senim. Beıbitshilik pen turaqtylyq - kún saıynǵy eńbekpen qorǵap, nyǵaıtýdy qajet etetin jalpyhalyqtyq jetistik. Men jastar - bizdiń bolashaǵymyzdyń tiregi degendi árkez aıtyp kelemin. Memleket jańa býynnyń aldynda barlyq esikter men joldardy ashty! «Nurly Jol», mine, bizdiń kreatıvti yrǵaqty jastarymyzdyń kúsh-jiger jumsap, qulash sermeıtin tusy osy!

Aldaǵy jyly biz Konstıtýtsııany qabyldaýdyń jáne Qazaqstan halqy Assambleıasy qurylýynyń 20 jyldyǵyn saltanatty túrde atap ótemiz. Osy datalardy atap óte otyryp, bizge qazaqstandyqtardy rýhanı turǵyda burynǵydan da góri kúshtirek, toptasqan jáne burynǵydan da beter taǵatty etý mańyzdy. Qazaqstan, tek alǵa atty bizdiń basty qaǵıdatymyz tarıhtyń jańa jaýapkershilikti oramynda jańasha ún men neǵurlym tereń maǵynaǵa ıe bolatynyna meniń senimim mol. Barshalaryńyzǵa bizdiń Otanymyzdy burynǵydan da zor bıikke kóteretin jańa shyńdarǵa qol jetkizýde tabystar tileımin!

Qadirli halqym!

Biz Jalpyulttyq ıdeıamyz - Máńgilik Eldi basty baǵdar etip, táýelsizdigimizdiń damý dańǵylyn Nurly Jolǵa aınaldyrdyq. Qajyrly eńbekti qajet etetin, keleshegi kemel Nurly Jolda birligimizdi bekemdep, aıanbaı ter tógýimiz kerek. Máńgilik El - eldiń biriktirýshi kúshi, eshqashan taýsylmas qýat kózi. Ol «Qazaqstan-2050» Strategııasynyń ǵana emes, XXI ǵasyrdaǵy Qazaqstan memleketiniń myzǵymas ıdeıalyq tuǵyry! Jańa Qazaqstandyq patrıotızm degenimizdiń ózi - Máńgilik El! Ol - barsha Qazaqstan qoǵamynyń osyndaı uly qundylyǵy.

Ótken tarıhymyzǵa taǵzym da, búgingi baqytymyzǵa maqtanysh ta, gúldengen keleshekke senim de «Máńgilik El» degen qudiretti uǵymǵa syıyp tur. Otandy súıý - babalardan mıras bolǵan uly murany qadirleý, ony kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý, óz úlesińdi qosyp, damytý jáne keıingi urpaqqa amanat etip, tabystaý degen sóz. Barsha qazaqstandyqtardyń jumysynyń túpki máni - osy!

«Máńgilik El» ıdeıasynyń bastaýy tym tereńde jatyr. Osydan 13 ǵasyr buryn Tonykók abyz «Túrki jurtynyń muraty - Máńgilik El» dep ósıet qaldyrǵan. Bul bizdiń jalpyulttyq ıdeıamyz memlekettigimizdiń tamyry sııaqty kóne tarıhtan bastaý alatynyn kórsetedi. Jalpyulttyq ıdeıany ómirsheń etetin - Eldiń birligi. Aýyzbirshilik qashqan, alaýyzdyq tasqan jerde eshqashan da jalpyulttyq ıdeıalar júzege asqan emes. Qazaqstannyń shyqqan shyńy men baǵyndyrǵan bıikteriniń eń basty sebebi - birlik, berekesi.

Biz turaqtylyqty baǵalaı bilgenimizdiń arqasynda búgingi tabystarǵa jettik. Eshkimdi kemsitpeı, eshkimniń tili men dilin mansuqtamaı, barlyq azamattarǵa teń múmkindik berý arqyly turaqtylyqty nyǵaıtyp kelemiz. Bizdiń keıingi urpaqqa amanattar eń basty baılyǵymyz - El birligi bolýy kerek. Osynaý jalpyulttyq qundylyqty biz árbir jastyń boıyna sińire bilýge tıispiz.

2015 jyl - ulttyq tarıhymyzdy ulyqtaý jáne búgingi bıikterimizdi baǵalaý turǵysynan mereıli belester jyly. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn, Qazaqstan halqy Assambleıasy men Konstıtýtsııamyzdyń 20 jyldyǵyn, Uly Jeńistiń 70 jyldyǵyn atap ótemiz. Osynaý tarıhı belester Jańa Qazaqstandyq Patrıotızmdi urpaq jadyna sińirýde aıryqsha rólge ıe. Biz 2015 jyldy Qazaqstan halqy Assambleıasy jyly dep jarııaladyq. Eldiń tutastyǵy men birligi, tatýlyǵy men tynyshtyǵy eń basty nazarda.

El birligi - bizdiń barsha tabystarymyzdyń kilti. Turaqty damýdyń qazaqstandyq modeli búginde búkil álemge úlgi. Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyq mereıtoıyn jáne halyqaralyq EKSPO-2017 kórmesin tabysty ótkizip, elimizdiń áleýetin álemge pash etemiz. Uly joldaǵy saparymyz sátti, bolashaǵymyz jarqyn bolsyn! Barshańyzǵa «Nurly Jol» Joldaýyn júzege asyrýda tabys tileımin!

 

***

Qoryta aıtqanda, Elbasynyń   dástúrli Joldaýy elimizdiń bolashaqtaǵy damý josparyna arnaldy. Búginde elimizdiń álem moıyndaıtyndaı jetistikteri kóp.  Maqsatymyz - álemdik daǵdarystyń árbir sátine erekshe daıyndyǵymyzdy pysyqtap, el ekonomıkasyn damytý men halyqtyń turmysyn jaqsartyp, tabysy joǵary el qataryna qosylý úshin aıanbaı eńbek etý. Joldaýdyń da negizgi máni osy.