ShQO-da qandastarǵa arnalǵan baǵdarlama qanshalyqty tıimdi boldy
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Shyǵys Qazaqstanda jyl saıyn halqy azaıyp bara jatqan aýyldardyń otyn sóndirmes úshin túrli baǵdarlamalar iske asyp jatyr. Onyń ishinde eńbek kúshi artyq óńirlerden jurtty kóshirý men qandastardy Otanyna oraltý maqsatyndaǵy baǵdarlamalar kózge birinshi túsedi. Biraq olar qanshalyqty jemisti degen zańdy suraq týyndaıdy. Bul maqalada sol saýalǵa jaýap berýge tyrystyq.
Segiz jyldaǵy statıstıka
Qazan aıynyń aıaǵynda saıtymyzda Jurty kóship, júdegen aýyldar: ShQO-da on jylda 30 aýyl kartadan ǵaıyp boldy atty maqala jarııalanǵan bolatyn. Onda óńir boıynsha buqarasy azaıǵan talaı eldi mekenniń joıylǵanyn, qazir 25 aýylda 50-den az adam turatynyn, Qytaımen shektesetin Shyǵys Qazaqstan úshin shekaralyq aýyldar máselesi strategııalyq mańyzǵa ıe ekendigin jazdyq.
Qalaǵa bir kóshken adamnyń aýylǵa qaıtyp barýy qıyn. Sondyqtan toıy tarqap, dýmany sarqylǵan aýyldyń tirshiligin túrlendirip, turmysyn gúldendirý úshin ár qıly baǵdarlamalardy qolǵa alǵan jón.
Osy rette Nátıjeli jumyspen qamtýdy jáne jappaı kásipkerlikti damytýdyń 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan «Eńbek» memlekettik baǵdarlamasy men «Qýatty óńirler — el damýynyń draıveri» ulttyq jobasyn atap ótýge bolady.
Bul baǵdarlamardyń oblystaǵy nátıjesi qalaı ekenin bilý úshin ShQO jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalardy úılestirý basqarmasyna saýalhat joldadyq.
— 2017-2024 jyldar aralyǵynda eńbek kúshi artyq — Almaty, Jambyl, Jetisý, Mańǵystaý, Túrkistan, Qyzylorda oblystary men Astana, Almaty, Shymkent qalalarynan Shyǵys Qazaqstanǵa 3 247 adam (1 256 otbasy) qonys aýdardy. 2017 jyly — 220, 2021 jyly — 383, 2018 jyly — 551, 2022 jyly — 376, 2019 jyly — 602, 2023 jyly — 372, 2020 jyly — 309, 2024 jyly — 434 adam kóship kelgen, — deıdi basqarma basshysynyń orynbasary Dınara Qojanova.
— Osy jyldar ishinde kóship kelgen otbasylarǵa barlyǵy 1 mlrd 621 mln teńge kóleminde materıaldyq kómek kórsetildi. Onyń ishinde baspana satyp alýǵa — 501 mln teńge, baspana jaldaýǵa — 463 mln teńge, jol shyǵynyn óteýge — 657 mln teńge. 2024 jyldyń qazan aıyndaǵy jaǵdaı boıynsha ShQO-ǵa eńbek kúshi artyq óńirlerden 434 adam (138 otbasy) qonys aýdardy. Onyń 109-y — Almaty oblysynan, 45-i — Jetisý oblysynan, 37-i — Jambyl oblysynan, 14-i — Qyzylorda oblysynan, 88-i — Túrkistan oblysynan, ekeýi — Mańǵystaý oblysynan, 35-i — Shymkent qalasynan, 74-i — Almaty qalasynan, 30-y — Astana qalasynan. Ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda kelgender sany 31%-ǵa artqan. 2025 jyly 372 adamdy qabyldaý josparlanyp otyr, — deıdi Dınara Qojanova.
Sondaı-aq 2017-2024 jyldar aralyǵynda oblysqa 2 137 qandas (644 otbasy) keldi.
Onyń ishinde 2017 jyly — 467, 2018 jyly — 594, 2019 jyly — 260, 2020 jyly — 111, 2021 jyly — 104, 2022 jyly — 107, 2023 jyly — 259, 2024 jyly — 235 adam.
Qandastar Qytaı Halyq Respýblıkasy, Mońǵol Halyq Respýblıkasy, Reseı Federatsııasy men Ózbekstan Respýblıkasynan kóship kelgen.
— Oblysqa qonys aýdarǵan qandastarǵa barlyǵy 958 mln teńge kóleminde materıaldyq kómek kórsetilgen. Úı satyp alýǵa — 518 mln teńge, baspana jaldaýǵa — 184 mln teńge, jol shyǵynyn óteýge — 256 mln teńge berildi. Bıyl Shyǵys Qazaqstanǵa 235 qandas (73 otbasy) qonys aýdardy (QHR — 132, Mońǵolııa — 97, Ózbekstannan — 5, Reseıden — 1 adam). Bul kórsetkish ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 1,6%-ǵa kem. Keler jyly 269 qandasty qabyldaý josparlanyp otyr, — deıdi ShQO jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalardy úılestirý basqarmasy basshysynyń orynbasary.
Qonys aýdarý baǵdarlamasyna qatysýshylar turaqty jáne ýaqytsha jumys ornymen (sýbsıdııalanatyn aqyly qoǵamdyq jumys, áleýmettik jumys oryndary, jastar is-tájirıbesi, «Kúmis jas» jobasy) qamtylypty.
Jeke kásibin bastaý úshin kýrstarǵa qatysyp, qaıtarymsyz memlekettik grant ta alǵan.
— Qonys aýdarýshylar men qandastardy azamattyq qoǵamǵa tartý úshin osy jyldan bastap eńbek kúshi artyq jáne eńbek kúshi tapshy óńirlerdiń jergilikti atqarýshy organdarynyń ózara is-qımyl algorıtmi engizildi. Algorıtmge sáıkes, aqparattyq, zańgerlik, áleýmettik, medıtsınalyq jáne bilim berý qyzmetterin kórsetý aıasynda qandastar men olardyń otbasy múshelerine bekitilgen jeke beıimdeý jospary ázirlengen. Sol boıynsha «FSMSocial» mobıldi qosymshasy arqyly 26 qyzmet túri kórsetiledi. Qonys aýdarý baǵdarlamasyna qatysýshylarǵa ár qala men aýdanda beıimdelýine járdemdesý maqsatynda ákimdikterden kóshirý máseleleri jónindegi jaýapty mamandar bekitilgen. Sondaı-aq aýdandar men qalalarda jeke kómekshiler de taǵaıyndalǵan. Osy maqsatta 2024 jylǵa oblystyq bıýdjetten 50 mln teńge bólindi. Jalpy, algorıtm qonys aýdarýshylar men qandastardyń jańa turǵylyqty jerdegi ortaǵa tez sińisýin qamtamasyz etip, kóshi-qon baǵdarlamasyn tıimdi júzege asyrýǵa oń septigin tıgizedi, — deıdi D.Qojanova.
Qulqynnyń quldary
Bir qaraǵanda baǵdarlamada bári oılastyrylǵan, tap-tuınaqtaı sekildi kórinedi. Alaıda olaı bolmaı shyqty. Tekseris júrgizgen prokýratýra talaı zańsyzdyqtyń betin ashty.
— Qonys aýdarý baǵdarlamasyn iske asyrýǵa bólingen memlekettik qarajattyń jumsalýyna taldaý jasaldy. Sonyń nátıjesinde jalǵan qujat jasap, 1 mlrd teńgeden astam qarajatty jymqyrý faktileri anyqtaldy. Qonys aýdarýshylar bolyp ótirik adamdar esepke alynyp, al qujattar tómen baǵamen satyp alynǵan turýǵa jaramsyz nemese apatty ǵımarattarǵa rásimdelgen. Keıbir jaǵdaılarda azamattar ózderiniń qujat boıynsha qonys aýdarylǵanyn tipti bilmegen de. Mundaı faktiler ShQO, Qaraǵandy, Aqmola, Qostanaı, Abaı jáne Ulytaý oblystarynda tirkeldi. Qazir sotqa deıingi tergeý júrip jatyr, — dep habarlady Bas prokýratýradan.
Zańdy belshesinen basqandar bul ǵana emes. ShQO-da Mońǵolııadan kelgen qandastar úı alýǵa berilgen aqshany jymqyryp kelgen.
— Óńir prokýratýrasy basqa elderden azamattardy kóshirý úshin turǵyn úı satyp alýǵa bólingen bıýdjet qarajatyn urlaýdyń qylmystyq shemasyn anyqtady. Qarajat jalǵan satyp alý-satý kelisimi jáne úı satýshylarmen sóz baılasý arqyly qolma-qol aqshaǵa aınaldyrylyp, urlanǵan. Olarǵa mansap ortalyǵynyń qyzmetkeri kómektesip otyrǵan. Máselen, 2024 jyldyń basynda Mońǵolııadan qonys aýdarǵan úsh otbasy jalpy somasy 18 mln teńgege turǵyn úı satyp alýǵa kelisimshart jasasqan. Al shynynda úıdiń baǵasy 9 mln teńge turǵan. Osylaısha, qandastar men sheneýnik 9 mln teńgeni qaltaǵa basqan. Ol aqshany jeke qajetine, sonyń ishinde kólik satyp alýǵa jumsady, — dep habarlady oblys prokýratýrasynyń baspasóz qyzmetinen.
Taǵy bir jaǵdaıda qonys aýdarýshy 8 mln teńge somasynda úıdi satyp alý-satý shartyn jasasqan, onyń 4 mln teńgesi ekonomıkalyq utqyrlyq sertıfıkaty arqyly tólengen.
— Tekserý barysynda satyp alynǵan úıdiń qıraǵany, turýǵa jaramsyz ekeni, aqshany zańsyz alý maqsatynda jalǵan kelisimshart jasalǵany anyqtaldy. Osy faktiler boıynsha oblys prokýratýrasy sotqa deıingi tergeý bastady, — delingen aqparatta.
Sabyn jasap satady
Óńirge kelgen qandastardyń arasynda tórt túlik ustap, mal sharýashylyǵymen aınalysýdy qup kóretinder az emes. Alypsatarlyqpen de tabys taýyp otyrǵandar kóp.
Biraq arasynda erekshe kásip ashqandar da bar. Sonyń biri — Óskemen irgesindegi Shyǵys aýylynda turatyn Jiger Boranbaı. Ol kir sabyn jasap, satylymǵa shyǵarǵan.
— Óz qarajatymnan 2 mln teńge aqsha quıyp, Almatydan stanok aldyrdym. Basynda sabyn úgitilip, oıdaǵydaı shyqpady. Aqyryndap tájirıbe jınaqtap, jumys jolǵa qoıyldy. Kúnine 1000 sabyn shyǵady. Suranys keıde kúrt kóbeıedi, birde azaıyp qalady, — deıdi ol.
Jiger Boranbaıdyń Qytaıdyń Qaba aýdanynan úlken bir otbasy bolyp kóship kelgenine 4 jyldan asty. Áıeli, uly, kelini men nemereleri qasynda.
— Sabyndy qaladaǵy bazarlarǵa aparyp ta satamyz. Úı aýlasyndaǵy shaǵyn konteınerdi tseh qyldyq. Kir sabyn — toń maı, suıyq maı jáne kaýstık sodasynan daıyndalady. Toń maıdy qaınatqan soń stanokqa quıamyz. Kir sabyn qalpyna túsip, stanok qosylady da shyqqan kir sabyndy jınap otyramyz, — deıdi Jiger Boranbaı.
Onyń aıtýynsha, qural-jabdyqty Almatydan aldyrǵan tıimdirek. Qytaıdan jetkizý úshin shyǵyn kóp ketedi.
Jiger Boranbaı Qaba aýdanyndaǵy jaqyndary tegis Qazaqstanǵa ótip, túgeldeı osynda ekenin aıtty. Azamattyq alý úshin biraz kútý kerek. Ázirshe yqtııarhatpen júr.
— Buryndary qandastardyń atajurtqa oralýǵa yqylasy erek edi. Qazir kóbiniń balasy sondaǵy oqý oryndaryna túsip, úırenisip ketti. Al Qazaqstanǵa qonys aýdarsa, qazaq tiliniń ózin meńgerý qıynǵa túsedi. Ózimniń eki nemerem birinshi synypty Qytaıdan oqyp shyqqan. Olardy mundaǵy mektepke bergen kezde basynda kóp nárseni uǵa almady. Bala ǵoı, ózderi de ynta bildirip, qazir birshama úırenip qaldy, — deıdi kásipker.
Qoryta aıtsaq, osyndaı ıgi baǵdarlamalar oıdaǵydaı iske asyrylsa nátıjesi jemisti, paıdasy ushan-teńiz bolary sózsiz.
Alaıda ony iske asyrý barysyn quzyrly organdar jiti baqylaýǵa almasa «barmaq basty, kóz qystyǵa» baratyndar betimen ketpek.
