ShYU keńistiginde biryńǵaı tsıfrlyq valıýta engizile me – uıym Bas hatshysymen suhbat

ASTANA. KAZINFORM – Bıyl kúzde ShYU-ǵa múshe memleketter basshylary keńesiniń 25-otyrysy Qytaıdyń Tıantszın qalasynda ótedi. Osyǵan oraı, ShYU Bas hatshysy Nurlan Ermekbaevqa sammıtte memleket basshylary qarastyratyn máseleler, jalpy uıymnyń qyzmeti, «úsh zulymdyqpen» kúres, uıym keńistiginde biryńǵaı tsıfrlyq valıýta engizý syndy jaıttarǵa qatysty saýal qoıyp, suhbatqa tartqan edik.

- Nurlan Baıuzaquly, osyǵan deıin ShYU-nyń nátıjeligi men mańyzdy oqıǵalarǵa jedel den qoıý qabiletin arttyrý maqsatynda uıymdy jańǵyrtý qajettiligin aıtqan edińiz. Sóz jaıynda bolyp otyr? ShYU-nyń nátıjeligi degenimiz naqty ne ózi jáne de Qytaıdyń uıymǵa tóraǵalyǵy kezinde naqty nege basa nazar aýdarylady?

- 2024 jylǵy shildede ótken Memleket basshylary keńesiniń Astana otyrysynda uıymǵa múshe memleketterdiń basshylary onyń qyzmetin jańǵyrtý týraly sheshim qabyldady. Bul qazirgi ýaqyttaǵy hatshylyq jumysynyń negizgi baǵyttarynyń biri sanalady.

Memleket basshylary keńesiniń tapsyrmasy boıynsha bastalǵan ShYU qyzmetin jetildirý úderisiniń maqsaty – uıym qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý úshin onyń quqyqtyq bazasy men basqarý júıesin jańǵyrtý. Bul sharalardyń barlyǵy elderimizdiń halyqtaryna is júzinde paıda ákeletin yntymaqtastyqtyń naqty nátıjelerine qol jetkizýge baǵyttalǵan.

Sonymen qatar sóz uıymymyzda ótetin kóptegen kezdesýler, otyrystar, jıyndar men is-sharalardyń tıimdiligin arttyrýǵa da qatysty bolyp otyr. Bul is-sharalardyń barlyǵynyń nátıjeliligin olardyń báriniń protsestiń ózine emes, naqty nátıjelerge baǵyttalǵanynan kóremiz.

Sondyqtan ShYU-nyń negizgi atqarýshy organynyń basshysy retinde jeke meniń jáne hatshylyq ujymynyń aldynda ShYU-ǵa múshe barlyq jáne árbir memlekettiń múddesi úshin tıimdi jumysty qamtamasyz etý ári barlyq jumysymyzdy is júzindegi nátıjelerge jetýge baǵyttaý mindeti tur.

Qytaı ShYU-nyń 2024-2025 jyldardaǵy tóraǵasy retinde tóraǵalyq uranyn «Shanhaı rýhyn ilgeriletý: ShYU is-árekette» dep belgilep, saıasat, qaýipsizdik, ekonomıka, saýda, adamdar arasyndaǵy jáne mádenı alys-beris pen ınstıtýttyq qurylys salasyndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetýdi maqsat etedi. Qytaı tarapy tóraǵalyq merzimi aıaqtalǵanǵa deıin uıymnyń tetikteri aıasynda 40-tan astam kezdesý men konferentsııalardy, sondaı-aq partııa aralyq almasý forýmyn, jahandyq basqarý boıynsha dóńgelek ústeldi, jastar arasynda startaptar men ınnovatsııalar baıqaýyn, sondaı-aq kınofestıval, televızııalyq festıval, óner festıvali syndy «ShYU» brendtik is-sharalaryn ótkizýdi josparlap otyr.

Sonymen qatar «ShYU-nyń turaqty damý jyly» taqyryptyq jobasy iske asyrylyp jatyr. Onyń aıasynda qytaı tarapy jasyl damý, kedeıshilikpen kúres, tabıǵatty qorǵaý aqparattaryn birlesip paıdalaný, sondaı-aq jasyl jáne tómen kómirtekti tehnologııalar salalarynda kadrlardy daıarlaý boıynsha birneshe kýrs ótkizdi. Basqa múshe memleketter de jyl boıy Qytaı tóraǵalyǵymen turaqty damý taqyrybyna arnalǵan is-sharalardy jalǵastyrady.

- ShYU-nyń 2024-2029 jyldarǵa arnalǵan esirtkige qarsy strategııasyna toqtalsaq. Geografııalyq qamtý jáne taralý kólemi jaǵynan geroındi áldeqaıda artta qaldyrǵan sıntetıkalyq esirtki jappaı tarap jatyr. ShYU-ǵa múshe memleketter arasyndaǵy úılestirý ádisteri ózgerdi me? Uıymnyń strategııasynda qandaı is júzindegi sharalar qarastyrylǵan?

- Eń aldymen, ShYU aıasynda 2009 jyly qurylǵan esirtkige qarsy vedomstvolardyń arasyndaǵy ózara is-qımyldyń barynsha tıimdi úsh deńgeıli tetigi qurylǵanyn atap ótkim keledi. ShYU-ǵa múshe memleketterdiń tıisti quzyretti organdary basshylarynyń jıyndary aıasynda uıymnyń esirtkige qarsy saıasatyn júzege asyrý maqsatynda jyl saıyn birlesken is-sharalar, zertteý jáne aqparattyq naýqandar uıymdastyrylady.

ShYU yntymaqtastyǵynyń osynaý mańyzdy salasynda ShYU-ǵa múshe memleketterdiń 2024-2029 jyldarǵa arnalǵan esirtkige qarsy strategııasy basty qujat sanalady. Ol muqııat ázirlengennen keıin 2024 jyly shildede Astana sammıtinde qabyldanǵan edi.

Strategııanyń negizgi maqsaty – esirtki óndirisiniń aýqymyn qysqartýǵa, esirtkiniń jáne olardyń prekýrsorlarynyń zańsyz aınalymyna baqylaýdy kúsheıtýge, esirtkini teris paıdalanýdy boldyrmaýǵa, sonymen qatar nashaqorlyqtyń aldyn alý tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan is-sharalardy júzege asyrýdy jalǵastyrý.

Bul qujatta esirtkige qarsy ózara is-qımyldyń tıimdiligin arttyrý boıynsha mindetter men basymdyqtardy ǵana aıqyndaý emes, sonymen qatar AKT-ny paıdalana otyryp, esirtkiniń zańsyz aınalymymen jáne esirtkiden túsken kiristerdi jylystatýmen kúresý ádisteri aıqyndalǵan.

Atap aıtqanda, jańa psıhoaktıvti zattardyń taralýyna qarsy turý maqsatynda múshe memleketter olardy anyqtaý tehnologııalary men ádisteri, sondaı-aq tıisti ǵylymı zertteýlerdiń nátıjeleri týraly aqparat almasýǵa kelisti. Barlyq yqtımal tásildermen, onyń ishinde onlaın-resýrstar, poshta jóneltilimderi men kýrerlik qyzmetter arqyly jańa psıhoaktıvti zattardyń aınalymyn baqylaýdy qamtamasyz etý jáne taralýyn boldyrmaý maqsatynda anyqtaý ári adam aǵzasyna keri áser etýi týraly málimettermen, zańnamalyq sharalardy jetildirý boıynsha usynystarmen bólisýge ýaǵdalasty.

Buǵan qosa, ShYU-ǵa múshe memleketterdiń esirtkige qarsy is-qımyl jolyndaǵy ózara yqpaldastyǵy bir orynda turǵan joq, ret-retimen damyp, jańadan paıda bolyp jatqan esirtki syn-qaterlerine beıimdelip keledi. Osy turǵyda 2024 jyly biz kelesi is-sharalardy ótkizdik nemese olarǵa qatystyq:

- «ShYU qoǵamdastyǵy» elderi ókilderiniń qatysýymen «Bolashaq sammıti – esirtki, qylmys, sybaılas jemqorlyq jáne terrorızm arasyndaǵy ózara baılanys damýǵa syn-qater retinde» atty joǵary deńgeıdegi ShYU-BUU Esirtki jáne qylmys jónindegi basqarmasynyń arnaıy 8-shi is-sharasy. Osyndaı is-sharany 2025 jyldyń naýryz aıynda KNS 68-sessııasy aıasynda uıymdastyrýdy josparlap otyrmyz;

- «ShYU, UQShU jáne TMD keńistigindegi terrorızmdi qarjylandyrýǵa, onyń ishinde esirtki bıznesinen túsetin kirister esebinen qarjylandyrýǵa qarsy is-qımyl salasyndaǵy yntymaqtastyq: damýdyń perspektıvalyq nysandary men baǵyttary» taqyrybyndaǵy semınar;

- jyl saıyn ótetin esirtkige qarsy «Tuzaq» operatsııasy jáne «Esirtkisiz álem úshin» aldyn alý is-sharasy.

ShYU-ǵa múshe memleketterdiń quzyrly organdary 2023-2024 jyldary barlyǵy 660 tonnadan astam esirtki tárkiledi.

- Qazirgi ýaqytta NATO tóńireginde bolyp jatqan rıtorıka (AQSh prezıdentiniń Eýroodaq elderinen qorǵanys shyǵyndaryn ulǵaıtýdy talap etýi) aıasynda ShYU bıýdjetine qatysty jaǵdaı qandaı? ShYU qyzmetine múshe elder qansha qarajat bóledi?

- Uıym bıýdjeti is-sharalardyń qajettilikterin eskere otyryp, múshe memleketterdiń mindetti jarnalary esebinen qalyptastyrylatyn hatshylyq bıýdjetinen jáne Aımaqtyq terrorızmge qarsy qurylymnyń bıýdjetinen turady.

Naqty sandar – qarjy sarapshylarynyń aıryqsha quqyǵy. Uıym qyzmetiniń aýqymyn jáne ShYU hatshylyǵy bıýdjeti kóleminiń qyzmetker sanyna qatynasyn eskere otyryp, bizdiń uıymnyń bıýdjeti aıtarlyqtaı únemdi ekenin ǵana aıta alamyn.

- ShYU qurylymynda bankaralyq birlestik jumys isteıdi. Onyń mindetteriniń biri – birlestik jobalaryn qarjylandyrý. Búginde qarjy alǵan naqty jobalar bar ma? Esep aıyrysýda qandaı valıýta qoldanylady? Tsıfrlandyrýdyń qarqyndy qoldanysqa engizilýin eskere otyryp, bolashaqta tsıfrlyq valıýta engizý qarastyrylyp jatyr ma?

- ShYU-nyń bankaralyq birlestigi úkimettik emes mańyzdy tetik sanalady. Ony qurý týraly kelisimge memleket basshylary 2005 jyldyń qazan aıynda qol qoıdy. Bankaralyq birlestikke múshe bankter arasyndaǵy qatynas zańdy tulǵa qurmaı-aq klýbtyq negizde júrgiziledi.

Ótken 20 jyldyń ishinde ShYU bankaralyq birlestigi uıym keńistiginde ózara tıimdi baılanystardy nyǵaıtýda jáne qarjylyq almasýdy keńeıtýde syndarly ról atqardy. Múshe memleketterdiń bank ınstıtýttary bankaralyq birlestik platformasynyń artyqshylyqtaryn paıdalana otyryp, jobalardy ózara qarjylandyrý máselelerimen belsendi jumys isteıdi. Qazaqstan Damý banki quryltaıshy bankterdiń biri jáne bankaralyq birlestik protsesiniń eń belsendi qatysýshysy sanalady.

Uıym aıasyndaǵy birlesken jumys kezeńinde, eń aldymen kadrlardy oqytý jáne tájirıbe almasý salasynda birqatar bastama júzege asyryldy. Máselen, qazirgi tóraǵa – Qytaı Damý banki osy baǵytta júıeli jumys júrgizip, uıym qatysýshylary úshin múshe memleketterdi nesıelendirýdiń basym baǵyttary boıynsha oqytý kýrstaryn, trenıngter men semınarlardy únemi uıymdastyryp otyrady. Dál osyndaı jumystardy bankaralyq birlestikke múshe ózge bankter de júrgizip jatyr.

Bankaralyq birlestik jumysynda jaýapty qarjylandyrý jáne korporatıvtik basqarý salasyndaǵy ozyq tájirıbelerdi almasýǵa erekshe nazar aýdarylady. Osy maqsatta ótken jyly Qazaqstan tarapynyń bastamasymen ShYU bankaralyq birlestigine múshe bankter arasynda ESG-qarjylandyrý aıasyndaǵy yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.

Biryńǵaı tsıfrlyq valıýtaǵa keletin bolsaq, bul máseleni ShYU resmı túrde qarastyrmaıdy jáne mundaı mindet qazirgi kún tártibimizde joq. Sonymen qatar uıym ózara esep aıyrysýda ulttyq valıýtalarǵa, onyń ishinde zamanaýı tsıfrlyq qarjylyq tehnologııalardy qoldaný arqyly paıdalanýdy keńeıtýge basymdyq beredi. 2022 jyldan bastap ózara esep aıyrysýda ulttyq valıýtalardyń úlesin kezeń-kezeńimen arttyrý boıynsha memleket basshylary bekitken ShYU-nyń jol kartasy júzege asyrylyp jatyr. Tıisti jumys múshe memleketterdiń ortalyq bankteri men Qarjy mınıstrlikteriniń ókilderinen turatyn arnaıy qurylǵan saraptamalyq top aıasynda júrgiziledi.

Buǵan qosa, ShYU-ǵa múshe memleketter ózderiniń ulttyq tsıfrlyq valıýtalaryn belsendi túrde ilgeriletip otyr. Qytaı, Reseı, Úndistan, Qazaqstan jáne Irandy qosa alǵanda birqatar el ózderiniń ulttyq valıýtalarynyń tsıfrlyq nusqalaryn engizýge kiristi nemese synaqtan ótkize bastady. Bul bastamalar tólem júıelerin jańǵyrtýǵa jáne transshekaralyq aýdarymdardyń tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan.

- Qazirgi ýaqytta eki mańyzdy is-sharaǵa – ShYU Syrtqy ister mınıstrleriniń jáne ShYU elderi memleket basshylarynyń otyrysyn ótkizýge daıyndyq júrip jatyr. Kún tártibine qandaı máselelerdi qosý josparlanǵanyn aıta alasyz ba? Bıyl ShYU elderi kóshbasshylarynyń nazary nege aýdarylmaq?

- Bıyl kúzde ShYU-ǵa múshe memleketter basshylary keńesiniń 25-otyrysy Qytaıdyń Tıantszın qalasynda ótedi. Múshe memleketterdiń kóshbasshylary uıym qyzmetiniń barlyq spektri boıynsha kópjaqty yntymaqtastyqty damytý perspektıvalaryna nazar aýdara otyryp, qazirgi zamanǵy máseleler jıyntyǵyn jáne eń ózekti halyqaralyq ári aımaqtyq suraqtardy talqylaıdy dep kútemiz.

Qaýipsizdikti qamtamasyz etýge, atap aıtqanda terrorızmge, separatızmge jáne ekstremızmge, sondaı-aq syn-tegeýrinder men qaterlerdiń basqa da túrlerine qarsy kúreske basymdyq beriledi. Sondaı-aq taraptar ınvestıtsııa, kólik jáne basqa da salalardaǵy ózara is-qımyldy keńeıtý boıynsha naqty sharalardy zerdeleı otyryp, saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty ilgeriletý, jóninde pikir almasady. Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq ta nazardan tys qalmaq emes. Múshe memleketterdiń kóshbasshylary jasandy ıntellekt, klımattyń ózgerýi, sport sııaqty salalardaǵy ózara is-qımyldyń jaı-kúıi men keleshegin egjeı-tegjeıli taldaıdy.

Sońǵy jyldary ShYU-ǵa múshe memleketterdiń basshylary uıymdy jańǵyrtýǵa basa mán berip keledi. Tıantszın sammıtinde taraptar ShYU qyzmetin jetildirý úderisin odan ári ilgeriletetinine jáne uıym yntymaqtastyǵynda tájirıbelik nátıjelerge qol jetkizýdi qamtamasyz etý úshin jańa tıimdi sharalar ázirleıtinine kúmánim joq.

Ádette, Memleket basshylary keńesine tyńǵylyqty daıyndyq jumystaryn júrgizý úshin sammıt qarsańynda Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń otyrysy ótedi. ShYU-ǵa múshe memleketterdiń syrtqy saıasat vedomstvosynyń basshylary sammıtte bekitýge usynylatyn qujattardy qaraıdy. Qazirgi ýaqytta taraptar Syrtqy ister mınıstrler keńesiniń barlyq uıymdastyrýshylyq jáne mazmundyq máseleleri boıynsha tyǵyz baılanysta.

Joǵary jáne joǵarǵy deńgeıdegi is-sharalar ótetin ýaqytqa deıin ShYU-nyń qazirgi tóraǵasy Qytaı saıası-dıplomatııalyq, saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy is-sharalardyń (100-den astam) barlyq baǵdarlamasyn uıymdastyryp qoıǵan bolady. Sondyqtan, joǵaryda atalǵan kezdesýler barysynda biz tóraǵalyq etýshi taraptyń «ShYU qoǵamdastyǵy» elderiniń qatysýymen ótkizgen is-sharalarynyń nátıjeleri boıynsha pikir almasamyz. Bul bolashaqta mazmundy jáne tájirıbelik yntymaqtastyqqa yqpal eteri sózsiz.

Hatshylyq Syrtqy ister mınıstrleri keńesi men Memleket basshylary keńesiniń otyrystaryn daıyndaý men ótkizýge barynsha belsendi qatysady. Dástúrli túrde hatshylyq jumysynyń esebin jáne uıymnyń ótken jyldaǵy qyzmeti jáne onyń damý keleshegi týraly Bas hatshynyń esebin usynamyz.

Bul kezdesýlerge ShYU Bas hatshysy retinde alǵash ret qatysamyn. Bul – men úshin zor qurmet pen jaýapkershilik. Sondyqtan sózimdi barlyq múshe memleketke maǵan kórsetken senimderi úshin jáne osy laýazymǵa kandıdatýramdy qoldaǵany úshin alǵys bildirýden bastaımyn.

Aıta keteıik, jaqynda ShYU Aımaqtyq antıterrorlyq qurylymynyń 2030 jylǵa deıingi jospary maquldandy.