Shetelge sabylýdyń qajeti joq: Qazaqstanda onkologııalyq aýrýlar erte bastan anyqtala bastady
Ortalyq byltyr ǵana qurylǵanymen, mamandar daıyndyq jumystaryn aılap, jyldap atqarǵanyn aıtady. Jańa qondyrǵylardy meńgerý úshin dárigerler shetelde oqyp keldi. Bul radıatsııalyq em-dári óndirisiniń qarqynyn arttyrý úshin da qajet bolǵan kórinedi.
«ıAdrolyq medıtsına ortalyǵy qurylǵanǵa deıin mekeme bazasynda 11S-metıonın dárisin shyǵaratyn óndiris oshaǵy quryldy. Osylaısha ortalyq bazasynda úsh túrli radıatsııalyq dári shyǵaryla bastady. Bul biz úshin úlken jetistik edi. Óıtkeni halyqaralyq tájirıbede bizdikindeı mekemelerde jyl saıyn eń kóp degende eki dáriniń óndirisi jolǵa qoıylady», - deıdi Aıbek Dádebaev.
Byltyrǵy qyrkúıekten bastap ortalyqta qaterli isikterdiń barlyq túrin 50-60% anyqtaıtyn ámbebap dári shyǵarylyp keledi. Al bıyl naýryz aıynda súıek metastazyn, súıektegi qaterli aýytqýlardyń bárin anyqtaıtyn beıindik preparat óndirile bastaǵan.
Onkologııalyq aýrýlardy erte bastan anyqtaıtyn, súıektiń qaterli aýytqýy men metastazdy dál tabatyn jáne mıdyń qaterli isigin erte kórsetetin radıatsııalyq preparattar. Bul úsheýin ıAdrolyq medıtsına ortalǵynyń úshtaǵany deýge bolady.
«ıAdrolyq medıtsına ortalyǵynda alǵashqy radıatsııalyq farmatsevtıkalyq preparat 16 jeltoqsanda tsıklotron kesheninde óndirilgen edi. Bul preparat (18F-FDG) onkologııalyq naýqastarǵa pozıtrondy emıssııalyq/kompıýter-tomografııalyq zertteýler júrgizýge arnalǵan. Ekinshisi 30 naýryzda shyǵaryldy. 18F-NAF preparaty (natrıı ftorıdi) súıek metastazy men súıektiń tinderindegi isikterdiń barlyq túrin dıagnostıkalaýǵa arnalǵan. ıAǵnı, qazir biz bul aýrýlardy erte anyqtaı alamyz. 21 maýsymda biz 11S-metıonın (kómirtek-metıonın) preparatyn shyǵaryp bastadyq. Byltyr ǵana ashylǵan ortalyq úshin bul óte úlken jetistik dep esepteımin. Óıtkeni 2008 jyldan bastap Qazaqstan aýmaǵynda bir ǵana radıofarmpreparat óndirilip kelgen. Qazir Qazaqstanda osyndaı 7 ortalyq bar. Olardyń úsheýi - memlekettik, qalǵandary jeke menshikte», - deıdi ıAdrolyq medıtsına ortalyǵynyń basshysy Aıgúl Sádýaqasova.
Sondaı-aq, ol birinshi kezekte nege atalmysh perparattardyń óndirisi jolǵa qoıylǵanyn túsindirdi.
«18F-FDG preparaty byltyr jeltoqsanda óndirile bastady dep otyrmyz ǵoı. Sol kezden beri 57-den astam sıntez ótkizdik. Bul ne berdi? Birinshiden, kezek kútip júrgenderdiń qatary azaıdy. ıAǵnı, preparat kóp bolǵandyqtan, qabyldaý qabiletimiz artty. Biz preparat óndirip qana qoımaımyz, dıagnostıkamen de aınalysamyz. Osylaısha kún saıyn qabyldaıtyn naýqastardyń sanyn eki ese arttyrýǵa múmkindik aldyq. Mundaı naýqastardyń basty problemasy pozıtrondy-emısııalyq/kompıýter-tomografııalyq tekserýdegi uzyn-sonar kezek bolatyn. Buryn kezekte 6 aı boıy tursa, qazir 4 aıdan aspaıdy», - deıdi Aıgúl Sádýaqasova.
Ortalyq shyǵaratyn preparattar tolyqqandy tekserýden ótkennen keıin ǵana naýqastarǵa berilip otyrady. ıAǵnı, ár jańa óndiris paıda bolǵan saıyn tyńǵylyqty zertteý júrgizilip, preparattyń aǵzaǵa tıgizetin áseri jan-jaqty tekseriledi. Osy synaqtyń bárinen minsiz ótkennen keıin ǵana emge jiberiledi.
«Preparatty tekserý kezeńi barlyq tehnologııalyq protsesterdi qamtıdy. ıAǵnı, ár kezeńde sıntezdiń durys jasalǵanyn, tehnologııalyq turǵydan utymdy tásil tańdalǵanyn, sapa máselesi negizgi basymdyqqa qoıylǵanyn dáleldedik», - deıdi ortalyq basshysy.
ıAdrolyq medıtsına ortalyǵynyń basshysy Aıgúl Sádýaqasovanyń aıtýyna qaraǵanda, adamdardyń kóbi ıadrolyq medıtsına týraly qate túsinikte júr. Rasymen de, bul sala onkologııalyq aýrýlardy ǵana qamtıdy degen oı qalyptasqan. Dárigerler mundaı paıymnyń jańsaqtyǵyn aıtady. ıAdrolyq medıtsına kardıologııa, nevrologııa, neırohırýrgııa sııaqty kóptegen salada qoldanylýy múmkin.
«Biz óz bazamyzda Altsgeımer, Parkınson aýrýlaryn da dıagnostıkalasaq deımiz. Ortalyq Azııa aımaǵynda alǵashqylardyń biri bolyp epılepsııany ıadrolyq medıtsına ádisterimen anyqtaı bastadyq. Biz neırohırýrgtarǵa mıdaǵy epıleptogendik fokýstyń qaı jerde ekenin anyqtaýǵa kómektesemiz. Sonyń kómegimen dáriger aqaýdy hırýrgııalyq nemese konservatıvti jolmen emdeý qajettigin anyqtaı alady. Tańdaý hırýrgııalyq tásilge túsken bolsa, maman zaqymdalǵan oshaqtyń ishtegi jaǵdaıyn aldyn ala bilip turady. Neırohırýrg ota jasar aldynda emdeý taktıkasymen tanysýǵa múmkindik bar. Biz gıbrıdti tehnologııalardy qoldanamyz. ıAǵnı, jasýshalardyń protsesin qurylymy turǵysynan ǵana emes, qanshalyqty belsendi ekenin, qanshalyqty tez órship jatqanyn kóre alamyz. Biz jasýshanyń ishine boılap, onyń qalaı qorektenetinin kóremiz, júrgizilgen em qalaı áser etip jatqanyn anyqtaı alamyz», – deıdi Aıgúl Sádýaqasova.
Ataloǵan preparattardyń óndirisinde ıadrolyq fızıkter men hımıkterdiń úlesi zor. ıAdrolyq medıtsına ortalyǵy ashylǵanǵa deıin tájirıbeli ǵalymdar, medıtsınalyq qyzmetkerler toptastyrylǵan. Olar ortalyq iske qosylǵan kezde zamanaýı jabdyqtarmen jumys isteýge daıyn bolýy úshin álemdegi eń jaqsy medıtsınalyq uıymdarda taǵylymdamadan ótip keldi.
«Bulardyń bári - tar beıindi mamandar. Ásirese radıofarmatsevtıka óndirisimen aınalysatyndar búkil álemde tapshy. Mundaǵy maman tapshylyǵy óte úlken problema. Soǵan qaramastan, óz mamandarymyzdy aldyn ala daıyndaı aldyq. Ortalyq salynbaı jatyp Japonııanyń, Eýropanyń jetekshi ortalyqtaryna mamandarymyzdy jibere bastadyq. Ortalyq qurylysy bastalǵan kezde arnaıy jumys tobyn qurdyq. Top jobany bastan-aıaq súıemeldep, qurylys barysyn baqylap otyrdy. Sala mamandarynyń jobany bastan-aıaq súıemeldeý tájirıbesi Qazaqstan úshin asa qajet edi. Bizdiń farmatsevtıkalyq qyzmet GMP standartyna sáıkestendirilgen. Ázirge Qazaqstandaǵy tsıklotrondy kesheni bar jáne GMP mártebesin alǵan medıtsınalyq uıym janyndaǵy alǵashqy ortalyq - bizbiz», - deıdi ortalyq jetekshisi.
Ortalyq mamandary 2026 jylǵa deıin 9 radıatsııalyq farmatsevtıkalyq preparattyń óndirisin jolǵa qoımaqshy. Onyń 8-i Qazaqstanda alǵash ret óndirilmek. 2023 jyly taǵy 3 jańa preparattyń óndirisi iske qosylady - 18F-NaF, 11c-MET, 18F-18F-FDG. Bul onkologııalyq naýqastarǵa arnalǵan dıagnostıkalyq zertteýlerdiń qataryn keńeıtip, dertiniń naqty sebebin tabý úshin shetelge aǵylatyn qazaqstandyqtardyń problemasyn sheshedi.
