Shetelden qarjy alatyn uıymdar esep beredi
Atalǵan zańǵa sáıkes bıylǵy jyldyń 11 qazanynan bastap ózgertýler men tolyqtyrýlar kúshine enedi. ıAǵnı, bıyldan bastap sheteldik uıymdar men azamattardyń qarajatyn paıdalanyp, zańdyq qyzmet kórsetetin, qoǵamdyq pikirge zertteý júrgizetin jáne aqparatty jınaqtap, taldap, taratatyndar arnaıy esep beretin bolady. Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıteti osyndaı qyzmet túrlerimen aınalysatyn uıymdardy erekshe qadaǵalaýǵa almaq.
Aıta ketelik, osyǵan uqsas baqylaý sharalary kóptegen memleketterdiń tájirıbesinde bar. Máselen, AQSh nemis nasıhatyn shekteý maqsatymen 1938 jyly osyndaı zań qabyldady. Reseı Federatsııasy da eldiń ishindegi saıası ahýalǵa sheteldik tulǵalardyń yqpalyn azaıtý úshin, arnaıy zań shyǵardy. Al, Qazaqstan sheteldik kózderden keletin aqsha aǵymdaryn baqylaý júıesin jetildirýge umtylýda.
Osyǵan baılanysty biz Almaty qalasy Almaly aýdany boıynsha Memlekettik kirister basqarmasy basshysynyń orynbasary Talǵat Ámilbekuly BAISYN myrzaǵa birneshe saýal qoıǵan edik.
- Talǵat myrza, endi elimizde sheteldik qarjylandyrýǵa baqylaý kúsheıtile me?
- Jýyrda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Tólemder jáne tólem júıeleri týraly» zańǵa qol qoıdy. Osy zańǵa engizilgen túzetýlerge sáıkes, Salyq kodeksiniń keıbir baptary ózgerdi. Máselen, shetelden qarjy alatyn jeke jáne zańdy tulǵalar budan bylaı memlekettik kirister organdaryna esep berýge mindetteledi. Osylaısha, Qazaqstan álemdegi damyǵan 30 eldiń standarttaryna kóshe otyryp, sheteldik qarjylandyrýǵa qatysty salyq baqylaýyn keńeıtýdi kózdep otyr. Jańa zańnyń qabyldanýy alǵa qoıǵan maqsat-murattarymyzdy iske asyrýdaǵy mindetti qadamdardyń biri bolmaq.
- Salyq organdaryna tapsyrylatyn eseptiń retin túsindirip ótseńiz.
- Shetelden qarajat jáne múlik alǵany jóninde kelisim jasalǵannan keıin 10 kún ishinde jeke men zańdy tulǵalar salyq organdaryna bekitilgen nysanda (formada) habarlama jiberýi tıis. Eseptik toqsannan keıingi aıdyń 15-ne deıin salyq organyna alynǵan aqsha men onyń jumsalǵany týraly esep jiberedi. Salyqtar jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly Kodekstiń 14-babynda jeke jáne zańdy tulǵalardyń salyq organdaryn habardar etýi mindetti ekeni anyq jazylǵan. Mundaı mindetti oryndamaǵan jaǵdaıda zań sheńberinde jaýapkershilikke tartylady.
Bul jerde memleket eshqandaı da qosymsha ákimshilik kedergilerdi qoıyp otyrmaǵanyna nazar aýdarý qajet. Sebebi, zań sheteldik qarajatty tartýǵa eshqandaı resmı ruqsatnama, lıtsenzııa talap etpeıdi. Bar bolǵany ol habarlamalyq sıpatqa ıe. Shetelden qarajat alǵan tulǵalar óziniń is-qımyly jóninde quzyretti organdardy habardar etýi jetkilikti. Sonyń ishinde, shetel aqshasynyń alynǵany jáne jumsalǵany týraly málimetterdi ár toqsan saıyn bir ret salyq organdaryna jiberý kerek. Eger alynǵan qarajat bir toqsan ishinde jumsalǵan bolsa, onda ekinshi toqsanda málimet berý mindetti emes.
- Bul ózgeristerdiń kásipkerlerge de qatysy bar ma?
- Kásipkerlerge qatysy joq. Naqtyraq aıtsaq, túzetýler buryn rettelmeı kelgen úsh qyzmet túrine qoldanylady. Qazirgi kezde memleketke esep beretin kásipkerlerge bul zańnyń quzyry júrmeıdi. Memlekettik kirister komıtetiniń esepteýi boıynsha, elimizdegi salyq tóleýshilerdiń 99,9 paıyzyna bul túzetýlerdiń qatysy joq. Tek sheteldik azamattar men uıymdardyń qarajatyn paıdalanyp, zańdyq qyzmet kórsetetin, qoǵamdyq pikirge zertteý júrgizetin jáne aqparatty jınaqtap, taldap, taratatyn 0,1 paıyzy arnaıy esep beredi. Salyq tóleýshilerdiń quqyqtary shektelmeıdi. Bul sharalar qarajat alý men jumsaý tártibiniń ashyqtyǵyn qamtamasyz etedi. Mundaı esep beretin tulǵalarǵa memlekettik kirister organdaryna kelip, tirkelýdiń qajeti joq. Bar bolǵany, tıisti aqparatty salyq tóleýshiniń elektrondyq kabıneti boıynsha nemese hat túrinde poshta arqyly quzyretti organǵa joldaýyna bolady.
- Esep berýge mindetti tulǵalar kimder?
- Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly kodekstiń 14-baby boıynsha, salyq organdaryn habardar etýge mindettilerdiń naqty krıterııleri bekitilgen. ıAǵnı, zańdyq qyzmet kórsetetinder mindetteledi. Bul qyzmet túrine azamattar men uıymdardy quqyqtyq aqparattandyrý, ókilettik etý jáne múddesin qorǵaý, sondaı-aq olarǵa zańdyq keńes berý jatady. Ekinshiden, qoǵamdyq pikirge zertteý júrgizetin jeke tulǵalar men uıymdar esep berýge mindetti. Kommertsııalyq maqsattaǵy qoǵamdyq pikirdi zertteý men sotsıologııalyq saýalnama júrgizýdi qospaǵanda, áleýmettik zertteý júrgizip, onyń qorytyndylaryn halyqqa taratýshylar, sonymen qatar, aqparatty jınaqtap, taldap jáne taratatyndar da osyǵan jatady.
- Salyq organdaryna tapsyrylǵan esepter týraly qaıdan bilip otyrýǵa bolady?
- Qazaqstan azamattarynyń jáne elimizdegi uıymdardyń quqyqtarynyń buzylýyna jol bermeý maqsatynda, el Parlamenti shetelden qarjy alǵanyn quzyretti organdarǵa mindetti túrde habarlap otyratyn sýbektilerdiń naqty tizimin jasady. Sonymen qatar, bul zańnyń quzyreti júrmeıtin tulǵalar men jaǵdaılar da naqtylandy. Eń bastysy, Qazaqstan aýmaǵynda ómir súrip, shetelden qarajat alǵan tulǵalar men uıymdar jónindegi aqparat ashyq kózderde halyqqa qoljetimdi bolady. Máselen, shetelden qarajat nemese múlik alǵan tulǵalar, ony jibergen tulǵalar, alynǵan aqsha kólemi jáne basqa da málimetter Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıtetiniń ǵalamtordaǵy portalynda jarııalanyp otyrady.
- Atalǵan Zań qarajat pen múliktiń kólemine shekteý qoıa ala ma?
- Zań aıasyndaǵy barlyq protsedýralar jeńildetilgen. Aqparatty usyný tártibi, habarlama men málimet formasy qarapaıym. Máselen, málimetti salyq esebine sáıkes etip, salyq organyna arnaıy baryp nemese elektrondyq poshtamen jiberýge bolady. Zań aqsha men múliktiń kólemine qandaı da bir shekteý qoıý qyzmetin atqarmaıdy. Sol sebepti, syrttan alatyn aqshanyń kólemine de eshqandaı shekteý joq. Bar bolǵany, ony alǵany jáne qaıda jumsaǵany jóninde aqparat berse bolǵany. Taǵy bir eskeretin jaıt, bul zańnyń quzyreti advokat, notarıýs, dıplomatııalyq ókildikter, mektepke deıingi jáne orta bilim berý uıymdaryna júrmeıdi.
Áńgimelesken
Aıdana NURMUHAN