Shetel tilderine aýdarylatyn shyǵarmalardy irikteý ádil júrýge tıis - Janarbek Áshimjan
- Janarbek Sadyqanuly, shetel tilderine aýdarylatyn shyǵarmalardy irikteý qalaı júıelenip jatyr? Táýelsizdik jyldary qansha shyǵarma aýdaryldy?
- Ras, sońǵy jyldary jazýshylarǵa bılik tarapynan qoldaý kórsetilip keledi. Áıtkenimen, ádebı aýdarmaǵa memleketten tikeleı qarjy bólinbese, onyń júzege asýy qıyn. Keńes Odaǵy tusynda ádebı aýdarmaǵa memleketten arnaıy qarjy bólinetin. Sonyń arqasynda dańqty klassıkterimiz: Áýezov, Músirepov, Soqpaqpaevtar ózge tilderge aýdaryldy. Olar shetelderge memlekettiń aqshasymen 100 myńdaǵan tırajben aýdarylyp, taraldy. Keńes Odaǵy kúıregennen keıin, shyǵarmashylyq odaqtar álsiredi, jazýshylardyń qalamaqysy joıyldy. Bul jaǵdaıda ádebı aýdarma múldem toqtady.
- Sonda qazir ádebı aýdarma qalaı júzege asyp jatyr?
- Qazir jekelegen jazýshylar óz tanystary nemese jeke qarjy múmkindikterin paıdalanyp, aýdarttyryp jatyr. Mysaly, Túrkııada Beksultan Nurjekeev, Nurlan Orazalın, Ǵalym Jaılybaı, Ulyqbek Esdaýlet, Smaǵul Elýbaı, Sábıt Dosanov, Jumabaı Shashtaı, Marhabat Baıǵut, Rahymjan Otarbaev, Berik Shahanov sekildi qalamgerlerdiń shyǵarmalary túrik tiline aýdarylyp, basyldy, taratyldy. Buǵan negizinen qoldaý kórsetken Qazaqstannyń Túrkııadaǵy elshiligi jáne «TÚRKSOI» uıymy bolatyn. Kóbine, elshilikter arqyly jumys jasaldy. Sońǵy ýaqyttary mysaly, 2015 jyly 80 jyldyq mereıtoıy qarsańynda Muqaǵalı Maqataev qytaı tiline aýdaryldy. Ony Jazýshylar odaǵy Muqaǵalı Maqataev atyndaǵy halyqaralyq qormen birlese otyryp, Qytaıǵa usynyspen shyǵyp, Baýyrjan Ospanovtyń demeýshiligimen aýdartty. Sol sekildi, Berdibek Soqpaqbaevtyń, Ábdijámil Nurpeıisovtiń shyǵarmalary aǵylshyn tiline aýdaryldy. Bul jobalarǵa Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalov demeýshi boldy. Rahymjan Otarbaev qytaı tiline óz shyǵarmalaryn aýdartty. Ol da ózi demeýshisin, aýdarmashysyn tapty. Sondyqtan, aýdarmaǵa memleket tarapynan qoldaý bolmasa jekelegen qalamgerlerdiń isi ónbeıdi.
- Endi aldaǵy ýaqytta qandaı shyǵarmalar aýdarylady?
- Bul máselemen aınalysatyn arnaıy Ulttyq komıssııa quryldy. Onyń syrtynda tikeleı ádebı aýdarmaǵa baılanysty Nurlan Orazalın jetekshilik etetin, Odaq janynda sarapshylar alqasy bekitilgen. Osy baǵytta jumystar atqarylady dep oılaımyn.
- Sarapshylar komıssııasynda qansha adam bar? Onyń qatarynda kimder bar?
- Sarapshylardyń sanynda belgili shekteý joq. Aýdarma máselesi boıynsha quramynda Murat Áýezov, Tursynjan Shapaı, Smaǵul Elýbaı, Jumabaı Shashtaıuly, Ǵalym Jaılybaı, Álibek Asqarov, Álııa Bópejanova, Ulyqbek Esdaýlet, Sultanáli Balǵabaev, Baqytjan Qanapıanov, Lıýbov Shashkova, Nadejda Chernova, Svetlana Ananeva, Ahmetjan Ashırı, Qaırat Baqbergenov syndy qalamgerler bar. Osyǵan deıin saraptaý alqasynyń úsh jıyny ótti. Aýdarylatyn negizgi avtoralardyń tizimine qatysty úlken talqylaýlar boldy.
- Tizim qalaı irikteledi?
- Saraptaý komıssııasy shyǵarmalardy usynady. Kórnekti qalamgerlermen qatar aımaqtardaǵy talantty aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalary az aıtylǵan joq. Bul birazǵa sozylatyn protsess. Tizimge talap boıynsha táýelsizdikten beri dúnıege kelgen shyǵarmalar enýi qajet. Alaıda, bizge buryn aınalymǵa engen, aýdarylǵan daıyn shyǵarmalardy berý qajet degen usynys ta tústi. Jastardyń shyǵarmalary da syrt qalmaıdy. Ulttyq komıssııa quramynda qalamgerlerden uıym tarapynan Nurlan Orazalın men Ulyqbek Esdaýlet myrzalar bar. Jalpy, qalamgerler aýdarma máselesine baılanysty úkimet qoldaýyna óz razylyqtaryn bildirýde. Shyǵarmalarymyz álemniń alty tiline aýdarylady dep josparlanǵanyn bilesizder. Biraq qansha qalamgerdiń týyndysy aýdarylady, elý me, júz elý me, naqty sany ázirge belgisiz.
- Áıtse de qalamgerlerdiń qandaı shyǵarmalary aýdarylady?
- Sarapshylar komıssııasynda bir pikir qaıshylyǵy boldy. Mysaly, Álibek Asqarov «kirpishteı» iri shyǵarmalardy aýdarýdyń qajeti joq degen pikir aıtty. Máselen, Á. Nurpeıisovtiń «Qan men ter», «Sońǵy paryzynan» góri ol kisiniń jaqsy bir áńgimesin, bolmasa Kekilbaevtyń bir áńgimesin aýdarsaq degen oı tastady. Ony qoldaǵandar da boldy, qarsy bolǵandar da bar. Mysaly, Jumabaı Shashtaıuly jazýshynyń «pasportyndaı» bolǵan eń úzdik shyǵarmasyn aýdaraıyq degen usynys aıtty. Sosyn, jastardyń kitabyn jeke-jeke shyǵarǵannan góri shyǵarmalaryn jınaqtap, bir antologııa qurastyrsaq degen usynys aıtyldy. Saraptaý komıssııasynda shyǵarmalardy irikteý kezinde alalaý, «barmaq basty, kóz qysty» aǵaıynshyldyqqa jol berilmeı me degen másele aıtylyp, qatań súzgiden ótkizý máselesi sóz bolmaı qalǵan joq. Endigisin ýaqyt kórsetedi.
- Osy jumystarǵa Úkimetten qansha qarjy bólinetini aıtylmady ma?
- Ázirge qansha qarjy bólinetini aıtylǵan joq. Eń quryǵanda, 100 avtor aýdarylsa, úlken jumys bolar edi.
- Jáke, suhbatymyzdyń basynda, birqatar shyǵarmalar shetel tiline aýdarylǵanyn aıttyńyz, sol shyǵarmalar ózge elderde qalaı qabyldandy?
- Ol týraly naqty aqparatym joq. Frantsýz tiline aýdarylǵan shyǵarmalar ishinde Ǵalymjan Muqanovtyń eńbekterin aıtýǵa bolady. Ol kezinde Abaıdy, Mahambetti tikeleı frantsýz tiline aýdardy. 1997 jyldary aýdarylǵan ol eńbek jaqsy qabyldandy. Frantsııadan kelgen qalamgerler birinshi Ǵalymjan Muqanovtyń atyn aıtyp keletin. Óte saýatty aýdarylǵan dep aıtatyn. Tatar, bashqurt tilderine aýdarylyp jatyr. Ǵalym Jaılybaıdyń shyǵarmalary 13 tilge aýdaryldy. Sonyń ishinde, bashqurt, tatar tiline óte saýatty aýdarylǵanyn mamandar aıtty.
Al keıingi býynnyń ishinde Dáýren Berikqajy, Tanagóz Іlııasovalar sekildi tike aǵylshyn, frantsýz tiline aýdaratyn mamandar bar. Aldaǵy kezeńderde osy qalamgerlerdiń qatary molaısa, shetel tilderine aýdarylǵan shyǵarmalardyń sapasy týraly da tolyqqandy málimet alýǵa bolady ǵoı dep oılaımyn. Úkimetke aýdarma bıýrosyn qurý týraly naqty tapsyrma berdi. Aýdarma bıýrosy qalaı qurylady? Bul ázirshe suraq kúıinde ǵana tur. Aldaǵy ýaqytta sheshimin tabýǵa tıis.
- Ýaqyt bólip suhbattasqanyńyzǵa rahmet.
