El ekonomıkasyna quıylǵan ınvestıtsııa kólemi 5 jylda 18 trln teńgege jetti
PAVLODAR. KAZINFORM — Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasyna quıylyp jatqan sheteldik ınvestıtsııalardyń aǵyny sońǵy jyldary údeı túsken. Statıstıkalyq derekter tikeleı sheteldik salymdarmen qosa, jalpy ınvestıtsııalar aǵyny elimizdiń qorjynynda ulǵaıǵanyn tirkep otyr. Bul oń kórsetkish sheteldik ınvestorlar úshin Qazaqstannyń TMD elderi arasynda eń tartymdy memleket ekenine taǵy bir márte kóz jetkizdi. Al bul tarapta ornyqty damyp kele jatqan Ertis-Baıan óńiri qandaı ról atqaryp otyr? Osy oraıda turaqty ósimdi qamtamasyz etýge umtylǵan otandyq ekonomıkanyń áleýeti men Pavlodar oblysynyń ınvestıtsııalyq mańyzyn tarazylap kórdik.
Resmı statıstıkaǵa súıensek, 2019-2022 jyldary el ekonomıkasyna jalpy somasy 93,6 mlrd dollar sheteldik tikeleı ınvestıtsııa tartylyp, onyń 49,9 mlrd dollardan astamy shıkizattyq emes sektorǵa tıesili bolǵan.
Investıtsııa kólemi sońǵy 5 jylda 143,5%-ǵa, ıaǵnı 12,6 trln teńgeden 18 trln teńgege ósti.
Tek ótken jyly el ekonomıkasyna quıylǵan tikeleı sheteldik ınvestıtsııanyń jalpy jıyny 23,4 mlrd dollardy qurap, nátıjesinde Qazaqstan IMD — Álemdik básekege qabilet reıtınginde birden 6 tarmaqqa kóterilip, 37-orynǵa jaıǵasty.
2019-2023 jyldar aralyǵynda ulttyq ekonomıkaǵa quıylǵan tikeleı sheteldik salymdar 117 mlrd dollarǵa jetkeni málim boldy.
Al Pavlodar oblysy byltyr Qazaqstannyń ornyqty damyp kele jatqan óńirleriniń qatarynda qala beretinin baıqatyp, sońǵy bes 5 jylda negizgi kapıtalǵa shamamen 3,3 trln teńge ınvestıtsııa tartylǵanyn áıgiledi. Demek, oblys ekonomıkasynyń ınvestıtsııa kólemi 31%-ǵa ulǵaıdy (2019 j. — 494,6 mlrd teńge; 2020 j.- 487,2 mlrd teńge; 2021 j. — 571,9 mlrd teńge; 2022 j. — 742,8 mlrd teńge; 2023 j. — 964,8 mlrd teńge.).
Bıyl óńir shamamen 1 trln teńgege jýyq ınvestıtsııa tartady degen boljam jasalyp otyr. Qazirdiń ózinde negizgi kapıtalǵa salynǵan salym kólemi 247 mlrd teńgege jetken.
Ótken jyldyń qorytyndysynda óńdeý sektorynyń kólemi boıynsha elimizdegi úzdik tórttikke enip, jalpy quny 3,1 trln teńgeniń taýary óndirildi. Buǵan qosa oblys kólik salasynda birneshe jyl qatarynan kóshbasshy atanyp keledi. Naqtyraq aıtqanda, turaqty ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz etýge, sondaı-aq halyqtyń sapaly ómir súrý deńgeıin qoldaýǵa baǵyttalǵan barlyq mindettemeler oryndalýda.
Sarapshylardyń sózine súıensek, ınvestıtsııanyń eselenýine elimizdiń 83 elmen vızasyz rejım ornatýy úlken sep bolyp otyr. Bul erekshelik bıznesti júrgizýdi aıtarlyqtaı jeńildetip, esh kedergisiz damýǵa jáne ózge kompanııalarmen tájirıbe almasýǵa yqpal etip jatyr.
2022 jyly elimizde júzege asyp jatqan ınvestıtsııalyq jobalardyń jalpyulttyq pýly qurylǵany belgili. Qazirgi ýaqytta pýlda 704 joba bar jáne olardyń jalpy quny 32,08 trln teńgege jetken. Bul jobalar tolyq iske qosylǵanda 122,5 myńnan astam jumys orny qurylady. Al 136 joba (15,44 trln teńgege) sheteldik ınvestorlardyń qatysýymen júzege asý ústinde.
Óńirlik kásipkerlik jáne ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý basqarmasy basshysynyń orynbasary Saǵynysh Núrkimbaevtiń aıtýynsha, oblysta ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵy belsendi damyp keledi. Óńir respýblıkada ónerkásip ónimin óndirý kólemi boıynsha tórtinshi (3,09 trln teńge), óńdeý ónerkásibi boıynsha úshinshi orynda (1,9 trln teńge), bul eldiń shıkizattyq emes eksporty úlesiniń 11,5%-yn qamtamasyz etýge múmkindik berip otyr.
— Aımaqta elimizdegi elektr energııasynyń úshten biri, alıýmınııdiń 100%-y, kómirdiń 60%-y, ferroqorytpanyń 56%-y, otyn túrleriniń 32%-y óndiriledi. 2019 jyldan beri Indýstrııalandyrý kartasy aıasynda óńirde jalpy somasy 93,1 mlrd teńgege 20-dan astam joba iske asyryldy. 690 turaqty jumys orny quryldy. Jobalardyń iske asyrylýy buryn shyǵarylmaǵan, onyń ishinde eksportqa baǵdarlanǵan 70-ke jýyq jańa ónim túrlerin óndirýdi uıymdastyrýǵa múmkindik berdi, -deıdi ol.
Máselen, tikeleı ınvestıtsııalardyń tartylýy nátıjesinde Ekibastuzdaǵy «Prommashkomplekt» JShS-niń óndiristik qýaty jylyna 210 myńnan 300 myń dóńgelekke deıin ulǵaıtyldy. Keńeıtý quny — 8,5 mlrd teńge. Kásiporynnyń postkeńestik keńistikte balamasy joq. Keshenniń eń jańa tehnologııasy men jetildirilgen robottandyrylǵan tehnologııalyq jabdyqtary eń joǵary óndiristik nátıjelerge qol jetkizýge múmkindik beredi. Zaýyt — qazirgi ýaqytta temir jolǵa arnalǵan tutas dóńgelekter shyǵaratyn jalǵyz qazaqstandyq kásiporyn.
Budan bólek, Pavlodar qalasyndaǵy metıl-tert-býtıl efıri men polıpropılen óndiretin zaýyt — «Kompanııa Neftehım LTD» JShS respýblıkada alǵashqy bolyp ımportty almastyrý úshin epoksıdti qosylys óndirisin iske qosty. Óndiris qýaty — jylyna 10 000 tonna ónim.
Al «Steklomır» JShS 3 mlrd teńgege jańa trıpleks shyny tsehyn iske qosty, ıaǵnı bul qosarlana jelimdelgen áınek túri. Táýligine shamamen 1200-1500 sharshy metr trıpleks shynysyn shyǵaratyn zaýyttyń qýaty elimizde eń joǵary sanalady. Anyqtama úshin aıtyp óteıik, bul kompanııanyń Qazaqstan boıynsha barlyǵy 9 fılıaly jáne shetelde 2 fılıaly bar. Sondaı-aq, kompanııada el naryǵyndaǵy jalpy úlestiń shamamen 50 paıyzyn qamtıtyn 5 zaýyt ornalasqan. Eń irisi — Pavlodardaǵy óndiris orny.
Sońǵysy «Qazmunaıhım» JShS 2,5 mlrd teńgege reagentter, qospalar jáne basqa da az tonnajdy hımııa óndirisin iske qosty. Kásiporyn jylyna 30 000 tonna ónim beredi. «Qazmunaıhım» Tatarstannan kelgen «Mırrıko» kompanııalar tobymen yntymaqtasady. Reseıdiń munaı-hımıkteri Qazaqstandaǵy alǵashqy jańa kásiporynnyń tehnologııasy men ónimderinen zor perspektıvalardy baıqap otyrǵandaryn aıtady. Bul kásiporynnyń keleshek damýy úshin jaqsy negiz bolmaq.
Kásipkerlikti qoldaýdyń keshendi baǵdarlamasyn iske asyrý da («Bıznestiń jol kartasy» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» biriktirilgeni málim) otandyq ekonomıkada birqatar tıimdilikti baıqatty.
2019-2023 jyldar aralyǵynda bıznestiń 142,1 myń jobasyna Úkimet sýbsıdııa bólip, kepildik berdi. Osy ýaqyt ishinde 87 myńnan astam joba ıeleri 4,9 trln teńge nesıelik qaryz alsa, memleket kásipkerlik sýbektileri úshin jalpy somasy 668 mlrd teńge bolatyn kepildik somasyn tólegen.
2018-2022 jyldar kezeńinde qarjylaı qoldaýdyń áleýmettik ekonomıkalyq tıimdiligi aıqyn baıqaldy, atap aıtqanda, kásipkerler bıýdjetke 3,3 trln teńge salyq tólep, 54,1 trln teńgeniń ónimin shyǵardy. Eńbek naryǵynda qosymsha 341,2 myń jumys orny paıda boldy.
Shaǵyn jáne orta bıznestiń ishki jalpy ónimdegi úlesi bes jyl ishinde 28,4%-dan 36,5%-ǵa ulǵaıdy. Al kásipkerlikterde jumys isteıtin turǵyndar sany shamamen 30,3% ósip, 4,3 mln adamǵa jetti.
«Damý» qorynyń aqparaty boıynsha «Bıznestiń jol kartasy» (2010-2022 jj.) jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» (2019-2022 jj.) baǵdarlamasyn iske asyrý kezeńinde Pavlodar oblysyndaǵy salyq túsimderiniń kólemi 275,3 mlrd teńgeni qurap, 13,7 myń jumys orny qurylǵan. 42 myń turaqty jumys orny saqtalyp qaldy. Ónim shyǵarý 4 trln 940,7 mlrd teńgege jetti. Óńirdiń jalpy ishki ónimindegi shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesi sońǵy 5 jylda 0,8%-ǵa ósti. Deıturǵanmen orta kásipkerliktiń úlesi 5 jylda 0,4% tómendegeni tirkeldi. Mamandar muny pandemııa kezindegi karantındik is-sharalardyń áserimen baılanystyrady.
Oblystyń JІÓ-degi baqylanbaıtyn ekonomıkanyń úlesi — 20,04% túrinde saqtalyp otyr. Osyǵan qaramastan sońǵy jyldary shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileriniń sany 20%-ǵa kóbeıip, búginde olardyń sany 55 537 birlikti qurap otyr.
Otandyq ekonomıkadaǵy syrttan keletin ınvestıtsııalyq ahýaldy odan ári taldaı tússek, jyl saıyn sheteldik ınvestorlardyń qatysýymen elimizde kemi 40 joba iske qosylatynyn baıqaýǵa bolady.
2019-2023 jyldary sheteldikterdiń atsalysýymen jalpy somasy 11,5 mlrd dollar bolatyn 218 joba ómirsheń etilgen. Jobalardyń nátıjesinde 27,7 myń adam eki qolǵa bir kúrek tapty.
Basym salalardaǵy iri ınvestıtsııalyq jobalarǵa syrttan qarajat tartý maqsatynda (60 mln dollardan bastalatyn jobalarǵa) elimizde 2011 jyldan beri Investıtsııalar týraly kelisim kúshine endi.
Qujat otandyq ekonomıka úshin mańyzǵa ıe ınvestıtsııalyq jobalardy júzege asyratyn ınvestorlarǵa aıryqsha jaǵdaılar qarastyrýǵa arnalǵan. Al 2022 jyldan jańa qural — Investıtsııalyq mindettemeler týraly kelisim paıda boldy. Ol otandyq salyq zańnamasynyń turaqtylyǵyna 10 jylǵa kepildik beretin ınvestıtsııalyq mindettemeler týraly kelisim túri. Onyń aıasynda ınvestorlar ulttyq ekonomıkamyzǵa kemi 600 mln dollar ınvestıtsııa quıýy kerek. Al kelisim óz kezeginde taýar óndirýshilerge qarjylyq aǵyndardy uzaq merzimdi josparlaýǵa jáne ınvestıtsııalardyń qaıtarymdylyǵyn boljaýǵa múmkindik beredi. Budan bólek byltyrdan beri jobalardy baqylaıtyn «prokýrorlyq súzgi» júıesi de bul jumystyń nátıjesin arttyrýǵa sep bolýda.
Sońǵy jyldar ishinde ulttyq ekonomıkaǵa ınvestıtsııa quıǵysy keletin ınvestorlarǵa nemese bıznesin órkendetip, jańa ónim túrlerin shyǵarýǵa bet burǵan kásipkerlerge memleket tarapynan barlyq qolaıly jaǵdaı jasalyp otyr. Kásipkerlerdi reıderlikten qorǵaýdyń tetigi, bıznes sýbektileriniń kiriktirilgen derekqory jasaldy.
Kásipkerlik qyzmetti «taza betten» retteýdiń jańa tásilderi qalyptasyp, bızneske jaǵymsyz áser etetin retteýshi quraldarǵa shekteý qoıatyn «1 in, 2 out» qaǵıdaty engizildi.
QR Úkimetiniń janynan qurylǵan Otandyq kásipkerler keńesi de iskerlik jáne ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartý baǵytynda biraz sharýanyń basyn qaırydy.
Túptep kelgende, syrttan keletin ınvestıtsııalar aǵynynyń ulǵaıýy otandyq ekonomıkany damytýǵa, jergilikti kásipkerlik sýbektilerin óz ónimderin básekege qabiletti etýge yntalandyrýǵa jol ashady.
Bıznes júrgizý sharttarynyń ońtaılana túsýi men ákimshilik kedergilerdiń azaıýy keleshekte ınvestıtsııalyq ahýaldyń odan ári jaqsara túsýine yqpal etetini sózsiz.
