Shekara aspaı «shetelde» oqý: Óńirlerde ýnıversıtet fılıaldary kóbeıedi
Prezıdent pármen bergeli elde sheteldik ýnıversıtetterdiń fılıalyn ashý beleń alǵany belgili. Buǵan deıin 20-dan astam ókildik qurylsa, bıyl 11 fılıal ashylýǵa tıis. Bilim berý salasyndaǵy mundaı úrdis salaǵa qalaı áser etedi, eńbek naryǵynda nendeı ózgeris bolýy yqtımal? Kazinform tilshisi taqyrypty tarqatyp kórdi.
14 fılıal jumys isteıdi
Aldymen eldegi sheteldik ýnıversıtet ókildikterin sanamalaıyq. Qazirgideı belsendi júrgizilmese de úrdis burynnan bar-tyn. 2021 jylǵa deıin mınıstrlik Qazaqstanǵa 4 ýnıversıtetti ákelgenin bilemiz. Olardyń qatarynda Máskeý avıatsııa ınstıtýty, Chelıabi memlekettik ýnıversıteti, M. Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıteti jáne «Sorbonna – Qazaqstan» ınstıtýty boldy.
Keıin Memleket basshysy 2025 jylǵa deıin sheteldik jetekshi ýnıversıtetterdiń keminde bes fılıalyn ashý kerek degen bolatyn. Mınıstrlik tapsyrmany artyǵymen oryndap, búginde 20-dan astam jobany júzege asyrdy. JOO ókildiginen bólek qos dıplom baǵdarlamasyn qosa atqarǵan.
2021 jyldan beri ashylǵan fılıaldardy jiktesek, tizim tómendegideı órbıdi.
- Astanada – Beıjiń til jáne mádenıet ýnıversıtetiniń fılıaly;
- Almatyda – «MIFI» Ulttyq ıadrolyq zertteý ýnıversıteti, Soltústik-Batys polıtehnıkalyq ýnıversıteti, Lotarıngııa ýnıversıteti, Anhalt ýnıversıteti jáne Gonkong qalasy ýnıversıteti men Tashkent ırrıgatsııa jáne aýyl sharýashylyǵyn mehanızatsııalaý ınjenerleri ınstıtýty fılıaldary;
- Atyraýda – I. Gýbkın atyndaǵy Reseı munaı jáne gaz ýnıversıtetiniń fılıaly;
- Aqtóbede – Herıot-Ýott ýnıversıtetiniń fılıaly;
- Tarazda – D. Mendeleev atyndaǵy Reseı hımııa-tehnologııalyq ýnıversıtetiniń fılıaly;
- Aqtaýda – Berlın tehnıkalyq ýnıversıtetiniń fılıaly;
- De Montfort ýnıversıti (Almaty);
- Koventrı ýnıversıteti (Astana).
Álemdik joǵary bilim praktıkasynda qoldanylatyn qos dıplom baǵdarlamasyn da jetildirý júrgizilipti. Qazaqstandyq JOO-lardyń Kvıns ýnıversıteti (Almaty), Marke polıtehnıkalyq ýnıversıteti (Jetisý), Mınnesota ýnıversıteti (Qostanaı), Arızona ýnıversıteti (Soltústik Qazaqstan) jáne Bydgoş ekonomıka ýnıversıtetimen (Semeı) ekijaqty kelisimi bar.
Atom, bıotehnologııa, logıstıka: basym baǵyt qaısy?
Osy oraıda, sheteldik ýnıversıtetter qazaqstandyqtarǵa qaı baǵyt boıynsha bilim beretinin bilý mańyzdy. Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń Qoǵammen baılanys departamentiniń basqarma basshysy Qarlyǵash Qalybekqyzynyń aıtýynsha, sheteldik JOO-lar sý salasy, jasandy zeıin, atom salasy mamandaryn daıarlamaq.
– Halyqaralyq kelisimder eldegi ýnıversıtetterdi transformatsııalaýǵa, bilim sapasyn kóterýge baǵyttalǵan. Fılıaldardyń basym kópshiligi qazaqstandyq JOO bazasynda ashylýda, ıaǵnı shaqyrýshy – otandyq ýnıversıtet. Olar ózara baılanys jasap, tájirıbe almasyp, laboratorııalyq resýrstaryn birlese qoldanady. Ár óńirdegi erekshelik eskeriledi. Mysaly, M. Dýlatı atyndaǵy Taraz óńirlik ýnıversıtetiniń bazasyndaǵy D. Mendeleev atyndaǵy Reseı hımııa-tehnologııalyq ýnıversıteti sý salasyndaǵy zertteýmen aınalysýda. Al munaı-gaz tehnologııalaryn ıgerý maqsatynda Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetiniń bazasyndaǵy Herıot-Ýott ýnıversıteti jumys istep tur. Sondaı-aq bıotehnologııa, elektrotehnıka, energetıka, mehatronıka, logıstıka, hımııalyq tehnologııalar, robototehnıka mamandyqtaryna nazar aýdarylady, – dedi mınıstrlik ókili.
Qarlyǵash Qalybekqyzy bilim berý uıymdarynyń basym deni óńirlerde ashylatynyn alǵa tartty. Bul sol aımaqtaǵy kadr tapshylyǵyn azaıtýǵa septesip, óńirlik damýǵa kómek beredi degen oıda. Alǵashynda Prezıdent tapsyrmasyna sáıkes batys óńirde 2 sheteldik ýnıversıtet fılıaly ashylsa, keıin soltústikte Arızona ýnıversıteti jumysyn bastady. Shymkent, Taldyqorǵan, Aqtaý qalalarynda da tehnıkalyq mamandyqtar boıynsha kadr daıarlaý isi jalǵasýda.
Óńirlermen baılanys
2023 jyly Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda ýnıversıtetinde Jasandy ıntellekt ınstıtýty ashyldy. Seýl ulttyq ǵylym jáne tehnologııa ýnıversıtetimen birlesip jasalǵan joba aıasynda 4 bilim berý baǵdarlamasy qolǵa alyndy: «ınformatıka», «kıberqaýipsizdik», «kompıýterlik baǵdarlamalaý jáne baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi ázirleý», «aqparattyq júıeler». 2024-2025 oqý jylynda mınıstrlik 100 bilim berý grantyn bólgeni belgili. Al bıyldan SeýlTeh qyzylordalyq stýdentterge «AI architect» jáne «Data management» boıynsha qos dıplom baǵdarlamasyn engizdi.
Ońtústik Koreıa ýnıversıteti jasandy ıntellektke baǵyttalǵan bastamany iri megapolıste emes, Qyzylorda qalasynda qolǵa alǵany qyzyq. Seýl ulttyq ǵylym jáne tehnologııalar ýnıversıtetiniń professory Djesý Kım bul qadamdy óńirmen tarıhı baılanysqa siltegen.
– Qazaqstanda úlken megapolıster bar ekenin bilemiz. Biraq Qyzyordany koreı halqynyń dańqty batyry, ult qaharmany general Hong Bom Do tańdaǵan desek bolatyndaı. Ol ómiriniń sońynda Qyzylordada ómir súrdi, máńgilik mekeni osy jerde buıyrdy. Birneshe jyl buryn koreı halqynyń ulttyq batyrynyń súıegi sán-saltanatymen elge qaıtaryldy. Senesiz be, Qyzylorda general Hong Bom Donyń rýhy úshin tańdaldy.
Joǵaryda aıtylǵandaı, bul joba General Hong Bom Do súıeginiń Koreıaǵa oralýyn eske alý úshin dúnıege kelgen. Sonymen birge bul ýnıversıtettiń tamyry Kore qaýymdastyǵymen tyǵyz baılanysty ekenin de umytpaý kerek. Taǵy bir eskeretin jaıt, álemdegi negizgi tehnologııalardy jasaıtyn jáne basqaratyn ýnıversıtetterdi qarastyratyn bolsaq, negizgi tehnologııalardy jasaıtyn jáne damytatyn iri megapolıster emes ekenin este ustaǵan jón, – dedi professor.
Qos ýnıversıtet ózara talapqa berik. Ekijaqty kelisim aıasynda oqý baǵdarlamasy naqtylanǵan. 2+2 júıesi boıynsha stýdentter alǵashqy eki jyldy Qazaqstanda, keıingi eki jyldy Koreıada oqýǵa múmkindik alýda. Oqý aıaqtalǵan soń eki eldiń dıplomyn alady. Koreıa tarapynyń jalǵyz talaby – aǵylshyn tili boıynsha IELTS 6 deńgeıiniń bolýy.
Bul mándes joba Aqtóbe qalasynda da bar. Munda Q. Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetiniń bazasyndaǵy Herıot-Ýott ýnıversıtetiniń fılıaly jumys isteıdi. Heriot-Watt University Aqtóbe kampýsynyń joba jetekshisi Damıra Mýsınanyń aıtýynsha, fılıal «munaı ınjenerııasy jáne energııa menedjmenti», «elektr energetıkasy» jáne «kompıýterlik ınjenerııa» mamandyqtary boıynsha oqytýda. Stýdentterge Heriot-Watt bilim berý resýrsy men elektrondyq kitaphanasy qoljetimdi, al baǵalaý jáne moderatsııa júıesin tikeleı Heriot-Watt ýnıversıteti júrgizedi.
– Qazir Aqtóbe Heriot-Watt kampýsynda 426 stýdent bilim alýda, olardyń 177-si ІІ kýrs, 249-y І kýrsta oqyp jatyr. Mańyzdysy, 400-den astam oqýshy memlekettik bilim berý granty negizinde qabyldanǵan. Negizgi kontıngent – Aqtóbe oblysyndaǵy mektep túlekteri. Alıda bilim alýshylar arasynda Reseı men Ózbekstan memleketinen kelgen azamattar da bar.
Kampýstyń alǵashqy túlegi 2027 jyly shyǵady. Jalpy Heriot-Watt University túlekteriniń jumysqa ornalasý deńgeıi joǵary. Túlekterge álemniń jetekshi kompanııalary arasynda suranys bar. Graduate Outcomes Survey derekterine súıensek, bakalavrıat túlekteriniń 83,7%-y oqýdy aıaqtaǵannan keıin 15 aı ishinde jumys tabady, – dedi Damıra Taǵabekqyzy.
Kampýs jetekshisi qazaqstandyq túlekterge jumysqa ornalasý qıyndyq týdyrmaıdy degen ustanymda. Sebebi ýnıversıtetpen seriktestik ornatqan kompanııalar arasynda Schlumberger, «Teńizshevroıl», «Qarashyǵanaq Petrolıým Opereıtıng», KEGOC sekildi alpaýyt kásiporyndar bar.
Taqyryptyq ekonomıkalyq baǵdaryn da baǵamdaı keteıik. Jaýapty mınıstrlikke «Sheteldik JOO fılıaldaryn ashý shyǵyny qaı taraptyń enshisinde? Memleket arnaıy jeńildik usyna ma?» degen saýal joldaǵan bolatynbyz. Vedomstvo fılıal qurýǵa ketetin shyǵyn áriptestik kómegi arqyly ári memleket qazynasynan da óteletinin aıtty.
«Joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary bıýdjetten tys qarajat esebinen de, bıýdjet qarajaty esebinen de ashylady. Respýblıkalyq bıýdjet qarajaty esebinen 11 sheteldik joǵary oqý oryndarymen áriptestik qarjylandyrylady. Qalǵan joba Qazaqstan zańnamasynda tyıym salynbaǵan menshikti jáne basqa bıýdjetten tys qarajat esebinen qarjylandyrylady», – delingen hat mátininde.
2000-nan astam grant bólinedi
Aıta keteıik, qazirgi tańda eldegi sheteldik joǵary bilim berý uıymdary 34 mamandyq boıynsha oqytyp keledi. Bıyl atalǵan ýnıversıtetter úshin 2090 memlekettik bilim berý granty qarastyrylǵan. Mınıstrlik málimetinshe, sheteldik JOO oqýǵa túsýdiń talaby erek. Aldymen UBT qorytyndysy qajet, keıin sheteldik ýnıversıtetter beıindik test pen shet tilinen emtıhan tapsyrýdy talap etedi. Úmitker synaqtardan súrinbeı ótse, tegin bilim alýǵa múmkindik týady degen sóz.
Alaıda memleket aldynda mindet te bar. Qarlyǵash Qalybekqyzy memlekettik bilim granty negizinde oqyǵan stýdentterge bilim aqysyn óteýge qatysty talaptar bekitilgenin aıtty. Túlekterdiń Qazaqstan aımaǵynda jumys isteýi nazarda bolady. Ázirge bul talaptyń qalaı júzege asatynyn ańǵarý ýaqyt enshisinde. Sebebi, bıyl De Montfort ýnıversıtetinde stýdentterdiń alǵashqy legi oqý bitiredi.