Shegirtkeniń shamadan tys kóbeıip jatqanyna ne sebep

PAVLODAR. KAZINFORM – Elimizdiń kóptegen óńiri shegirtke shabýylynyń astynda qaldy. Agrosektorǵa, sonyń ishinde ósimdik sharýashylyǵyna bıyl zor shyǵyn keltiriletini belgili bolyp otyr. Ásirese, ońtústik aımaqtardaǵy egis alqaptaryn zııankester otap jatyr. Shegirtkeler bıyl jyldaǵydan nege belsendi? Olardyń shamadan tys kóbeıip ketýine ne sebep? Bul suraqtardy bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, Toraıǵyrov ýnıversıteti «Monıtorıng» ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń jetekshisi Qanat Ahmetovke qoıdyq.

Ǵalym shegirtkeniń bıyl erekshe belsendi bolatynyn byltyrǵy jyly-aq boljaǵanyn aıtady. Ótken jaz óte ystyq bolyp, ylǵaldyń az túsýinen qurǵaqshylyq jaılady. Soǵan oraı, shegirtkeniń jyldaǵydan kóbeıýine tabıǵı turǵydan áser etken.

- Qazirgi ýaqytta elimizdiń aýmaqtaryn shegirtke basyp bara jatqanyna qatysty pikir kóp. Bireýler kórshi elder ýlamaıdy, sodan kelip jatqan zalal deıdi. Endi bireýler bul kóktemde bolǵan sý tasqynynyń zardaby dep qaraıdy. Alǵashqy aıtylǵan pikirmen sál de bolsa kelisýge bolatyn shyǵar. Alaıda shegirtkeniń shamadan tys kóbeıý qubylysynyń sý tasqynyna qatysy joq. Sebebi, kóktemde ylǵaldyń kóp bolýy shegirtkeniń dernásilderin azaıtady. Meniń oıymsha, ótken jylǵy qurǵaqshylyq bıylǵy jaǵdaıǵa sebep bolyp otyr.

Ǵylymı negizde túsindirsem, shegirtkeler kóbine óz jumyrtqalaryn jazyq alqaptarda, tereńge salyp ketedi. Jumyrtqalar saqtalatyn arnaıy qaltashalar bolady. Eger kúz ben kóktem jańbyrly bolsa, álgi qaltashalardaǵy jumyrtqalarǵa sý tıip, olardyń basym bóligi shirip ketedi. Esesine, keler jyly odan ónim shyǵatyn dernásilder sany azaıady. Al kúz ben kóktemde ylǵal az tússe, ol jumyrtqalardyń qaltashalarda jaqsy saqtalyp qalýyna oń áser etedi. Bir qaltashada bolatyn jumyrtqalar sany ártúrli, 20-30, tipti odan da kóp bolýy múmkin. Kóktemniń jyly kúnderi jetisimen, bul jumyrtqalardan dernásilder jetiledi. Bulardyń turqy, pishini kádimgi úıirli shegirtkelerden aýmaıdy. Biraq qanaty joq. Olardy saıaq nemese jaıaý shegirtkeler dep ataıtynymyz málim. Bular toptanyp alyp, belgili bir baǵytqa shyǵady da tolassyz júre beredi. Joldarynda kezdesken ósimdik bitkendi typ-tıpyl etýge qumar keledi. Meniń ákemniń mamandyǵy agronom bolatyn. Bala kezimde esimde, shegirtkeniń saıaq túrlerine egin ósiretin sharýashylyqtar erte bastan qamdanyp, orlar qazatyn. Áli qanaty shyǵyp úlgermegen shegirtkeler álgi orǵa kelip, úımelep qulaıdy. Sol kezde olardy jaǵyp jiberedi. Sondyqtan shegirtkeniń osy bir saıaq kezeńin ótkizip almaý kerek. Ol qanattanyp úlgergenshe kúresip, kózin joıǵan durys. Saıaq shegirtke jetilý barysynda birneshe ret túleıdi, ıaǵnı damıdy. Sóıtip sońǵy saty – qanaty ósip shyǵady. Bul jaǵdaıda ony toqtatý óte qıyn, - deıdi Qanat Qambaruly.

Negizi shegirtkeler týra qanattylar otrıadyna jatady. Denesi bas, kókirek jáne qursaqtan turady. Basy úlken, jaqtary jaqsy jetilgen, aýyz apparaty kemirgish. Sheteldik ǵalymdar saıaq shegirtkeniń keıbir toptary tipti teńizden de ótip ketetinin dáleldegen.

Aıtyp óteıik, bıyl Pavlodar oblysynda shegirtkeniń belsendiligi asa baıqalyp otyrǵan joq. Ǵalym muny ótken kúz ben kóktem aılarynyń jańbyrly bolýymen baılanystyrady.

Buǵan deıin habarlanǵanyndaı, Aqtóbede shegirtkeniń jappaı kóbeıýi tirkeldi. Arysty da shegirtke basyp jatyr. Bul jándik Túrkistan oblysynyń sharýalaryn ábigerge saldy. 

Sondaı-aq Premer-mınıstrdiń orynbasary Serik Jumanǵarın elge shegirtke qaptatyp alǵanymyzdy jasyrmaıtynymyzdy aıtty.