Sharýalardyń janarmaıy qymbattamaıdy
Bul týraly Energetıka mınıstrliginiń resmı aqparaty jarııalandy. Demek bıliktiń sharýalarǵa jeńildetilgen otyndy jetkizý jónindegi mindettemesi óz kúshinde qalady degen sóz. Osy jaǵdaıdyń ózi ishki dızeldik otyn naryǵyndaǵy turaqtylyqty kórsetedi. Shyndyǵynda atalǵan naryqta tapshylyq bar ma? Qazaqstanda dızeldik otynnyń baǵasyn qaıta retteý qandaı nátıje beredi? Osy taqyrypty taldap-tarazylap kórelik.
Respýblıka turǵyndarynyń sońǵy bir aptada elimizdiń keıbir aımaqtarynda dızeldik otynnyń tapshylyǵy baıqalǵanyna shaǵymdanǵany málim. Mundaı jaǵdaı neden týyndady jáne ol qansha ýaqytqa sozylýy múmkin. Energetıka mınıstrligi osy máseleniń eki túrli sebebin atap kórsetti. Birinshi sebep - janarmaıdyń el aýmaǵynan syrtqa ketýi. Energetıka mınıstrliginiń baspasóz hatshysy Asqar Jaldınovtyń pikirinshe, baǵasy arzan dızeldik otynymyz Reseı men Qyrǵyzstanǵa jóneltilýde. «Elimizdiń atalǵan memlekettermen shekaralas aýdandarynda dızeldik otyndy kóptep tutyný baıqalyp otyr. Shyndap kelgende janarmaı zańsyz jolmen Qazaqstannyń aýmaǵynan syrtqa ketip jatyr. Atap aıtsaq, dızeldik otynymyz Reseı men Qyrǵyzstanǵa tasymaldanýda. Eger de mundaı jaǵdaı aldaǵy ýaqytta saqtalatyn bolsa, onda Qazaqstanda dızeldik otynnyń tapshylyǵy ornaýy múmkin» dep túsindirdi A. Jaldınov.
Ekinshi sebep - otandyq otyn naryǵyndaǵy alaıaq oıynshylardyń aramza is-qımyly. Baǵa yrqyna jiberilip, dızeldik otynnyń quny qymbattaǵansha olar qordaǵy ónimdi satpaı otyr. Demek janarmaı quıý stantsııalarynyń alaıaq qojaıyndary búgingi tapshylyqty qoldan jasap, dızeldik otynnyń baǵasy óskende qyrýar paıdaǵa kenelýdi kózdeıdi. Energetıka mınıstrliginiń boljamyna qaraǵanda, erikti aınalymǵa jiberilgen baǵa azdap ósedi. Biraq naryq zańy barlyǵyn óz ornyna qoıady. Saıyp kelgende, dızeldik otynnyń baǵasy qazirgiden 5 teńgege ǵana qymbattaıdy. Alaıda sharýalarǵa arnalǵan jeńildetilgen janarmaıdyń quny (bir lıtri 79 teńge) eshqandaı da ózgermeıdi.
Osy jerde otandyq dızeldik otyn naryǵynyń kólemi, óndirisi, ımporty, tutynýy týraly resmı aqparatty bere ketkenimiz jón bolar. 2016 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda atalǵan ónimdi tutyný kólemi 2240,7 myń tonnany quraǵan. Sonyń ishinde, 2091,1 myń tonnasy - otandyq munaı óńdeý zaýyttarynan jóneltilgen, 140,7 myń tonnasy - shetelderden ımporttalǵan. Kóktemgi tuqym sebý jumystaryna aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerge bıyl 366,8 myń tonna otyn bólinse, sonyń ishinde 322,1 myń tonnasy jóneltilgen. Kúzgi astyq orý naýqanyna 391,6 myń tonna otyn bólinedi. Bul otyn der ýaqytynda sharýalarǵa jóneltilip jatyr.
Endi tutyný men ımport týraly tarqatyp aıtaıyq. Energetıka mınıstrligi «Munaı ónimderiniń jekelegen túrleriniń óndirisi men aınalymyn memlekettik retteý týraly» Zańynyń 7-inshi babynyń 11-inshi jáne 14-2-inshi tarmaǵyn negizge alyp, oblystardyń, Astana jáne Almaty qalalary ákimdikterimen aldyn-ala kelise otyryp, munaı ónimderin jetkizý josparyn bekitedi. Jospar boıynsha aı saıyn dızeldik otyn eń aldymen aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerge, «Lokomotıv» AQ-na («Qazaqstan temir joly» UK» AQ-nyń qozǵalmaly quramy), ákimdikterge (bul aldyńǵy ekeýinen qalǵany) bólinedi. Bir anyǵy oblys jáne qalalar ákimdikterinen túsken ótinimderdi tolyq qanaǵattandyrýǵa otandyq munaı óńdeý zaýyttarynyń múmkindigi joq. Onyń ústine jergilikti atqarýshy organdardyń ótinimderi aımaqtyń naqty tutyný kóleminen birneshe esege asyp túsetin oqıǵalar da kezdesip jatady. Aıta keteıik, kóktemgi jáne kúzgi egis jumystaryna dızeldik otyndy birinshi jóneltý joǵarydaǵy zańnyń 24-inshi babynyń 4-inshi tarmaǵynda qarastyrylǵan. Sonymen qatar, osy zańnyń 10-ynshy babynyń 1-inshi tarmaǵyna sáıkes, oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jergilikti atqarýshy organdary óz aýmaǵynda munaı ónimderin tutyný boljamyn jasaıdy.
Dızeldik otyndy tutyný týraly salystyrmaly resmı aqparatqa úńilsek, sońǵy jyldary tutyný men ımport kóleminiń edeýir óskenin kóremiz. Máselen, elimizde 2014 jyly 4,3 mln. tonna dızel otyny óndirilse, 2015 jáne 2016 jyldary bul kórsetkish 4,0 mln. tonnany quraǵan. Al tutyný kólemi úsh jylda ulǵaıyp otyrǵany baıqalady: 2014 jyly - 5,1 mln. tonna, 2015 jyly - 4,4 mln. tonna, 2016 jyly - 4,6 mln. tonna. Importtyń úlesi 2011 jyly - 0,2 mln. tonna bolsa, bıyl ol 0,6 mln. tonnaǵa deıin ósipti. Budan shyǵatyn qorytyndy, Qazaqstan jyl saıyn ortasha alǵanda 4,5 mln. tonna dızel otynyn tutynady. Otandyq munaı óńdeıtin zaýyttar ár táýligine 42000 tonna munaı óńdeıdi. Qalǵan 600 myń tonna Reseıden ımporttalady.
Reseıdegi dızeldik otynnyń quny bizdikinen edáýir qymbat ekeni málim. Qazirgi kezde Qazaqstan Reseıden dızel otynynyń ár lıtrin salyq esebin qospaǵanda 128 teńgeden satyp alady. Jalpy alǵanda, bizben kórshiles elderde janarmaı quny aıtarlyqtaı qymbat. Mysaly, Ózbekstanda dızel otynynyń bir lıtri 239 teńge, Reseıde - 185 teńge, Qyrǵyzstanda - 158 teńge turady. Qazaqstanda munaı óniminiń bul túriniń bir lıtri 99 teńgeden bosatylýda. Demek kórshiles memlekettermen salystyrǵanda elimizdegi dızel otyny naryǵyndaǵy ahýal barynsha turaqty. Munyń bári el Úkimetiniń daǵdarystyń aldyn alý baǵytynda júzege asyrǵan tıimdi is-áreketteriniń jemisi.
