Shańdy aýany uzaq jutqanda «shańdy pnevmonııa» aýrýy damıdy – sanıtarııa dárigeri
Aıgúl Murtalımovanyń aıtýynsha, qorshaǵan ortanyń jaǵdaıy adam densaýlyǵyna áser etedi. Barlyq áser etýshi zııandy faktorlar jıyntyǵynyń orta eseppen 25-30% quraıdy.
«QR DSM sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń SQO boıynsha Ulttyq saraptama ortalyǵynyń fılıaly turaqty negizde oblys aýdandarynyń jáne Petropavldyń atmosferalyq aýasyna monıtorıng júrgizedi. Tekseris barysynda kásiporyndar shyǵaratyn 19 zııandy zatty, onyń ishinde qaýiptiligi І-ІІ klasqa jatatyn 4 ıngredıentti anyqtaý úshin aýa synamalary alynady.
Oblys aýmaǵynda iri ónerkásiptik kásiporyndar joq, sondyqtan atmosferalyq aýa salystyrmaly túrde taza. Óńirde atmosferalyq aýa negizinen JEO-2 shyǵaryndylary jáne avtomobıl tútini arqyly lastanýy múmkin», - deıdi Aıgúl Murtalımova.
Bıylǵy jarty jylda SQO-da 7,6 myń synama alynyp, zertteldi, sonyń tek jeteýi talapqa saı bolmaı shyqty. Qaýiptiligi II - IV sanatqa jatatyn kómirtegi oksıdi men fenol Petropavlda shekti ruqsat etilgen normadan asyp ketken.
«Atmosferalyq aýanyń lastanýy búgingi kúnniń eń mańyzdy máseleleriniń biri bolyp otyr. Aýany lastaıtyn zattar adamnyń densaýlyǵyna ártúrli áser ete otyryp, kóptegen aýrýlardy týdyrady. Mysaly, dızel qozǵaltqyshynyń suıytylǵan gazy bar aýamen qysqa ýaqytqa dem alý júrektiń ıshemııalyq aýrýyn týdyrýy múmkin. Tynys alý júıesi aýrýlarynyń shamamen 20% jáne qanaınalym júıesi aýrýlarynyń 10% atmosferanyń lastanýymen baılanysty. Avtomobıl tútinimen, sondaı-aq kómir jaǵatyn kásiporyndardyń shyǵaryndylarymen aýaǵa usaq las bólshekter taralyp, bul adamnyń qan uıyǵyshtyǵyn joǵarylatady jáne qanaınalym júıesinde trombtardyń paıda bolýyna ákeledi», - deıdi sanıtarııalyq dáriger.
Mamannyń aıtýynsha, qalalarda kóliktiń artýy lastaýshy zattar shyǵaryndylarynyń turaqty ósýine ákelip, úlken problemaǵa aınalǵan. Ekologııany qorǵaý jónindegi sharalardyń damý qarqyny qalalarda avtokólik pen ónerkásiptiń damý qarqynynan artta qalyp otyr. Atmosferalyq aýany lastaýshy zattardyń arasynda kómirtegi totyǵy nemese ýly gaz birinshi orynda tur, ol aýaǵa taraıtyn zııandy zattardyń jalpy kóleminiń shamamen 30% alady eken.
«Adam aǵzasyna taý jynystarynyń, topyraqtyń shańymen, kúldiń usaq bólshekterimen qanyqqan aýa tikeleı áser etip, zııan keltiredi. Jyl saıyn Jer atmosferasyna jalpy mólsheri 2 mlrd tonnaǵa jýyq shań túsedi, sonyń ishinde antropogendik aerozolder 10-20% ǵana quraıdy. Shańdy aýany uzaq ýaqyt jutqan adamdar men úı janýarlarynda shańdy pnevmonııa dep atalatyn aýrý damıdy.
Janama zııandy áserge qalalardaǵy aýanyń shańdanýy jatady. Saldarynan ýltrakúlgin sáýlelerdiń túsýi aıtarlyqtaı tómendeıdi. Bul qalanyń aýasynda syrqat týdyratyn bakterııalardyń kóbeıýine ákeledi. Shańdy aýada sý kondensatsııasy ıadrolarynyń sany kúrt artady. Іri qalalarda tumandy jáne bultty kúnderdiń kóp bolý sebebi osy», - deıdi Aıgúl Murtalımova.
Kómirtegi totyǵynyń ruqsat etilgen kontsentratsııadan asýy qan tamyrlarynyń qabyrǵalarynda lıpıdterdiń jınalýyna áser etedi, saldarynan qannyń ótýin nasharlatyp, adam aǵzasyndaǵy fızıologııalyq ózgeristerge ákeledi. Oǵan kómirtegi totyǵynyń gemoglobınmen ońaı qosylatyn qasıeti bar erekshe agressıvti gaz sebep.
«Qosylys kezinde karboksıgemoglobın túziledi, saldarynan adamnyń kórý qabileti nasharlaıdy, ýaqyt aralyǵynyń uzaqtyǵyn baǵalaý qabiletinen aıyrylady, mıdyń keıbir psıhomotorlyq fýnktsııalary buzylyp, júrek pen ókpe qyzmetiniń ózgerýine, bas aýrýyna, uıqyshyldyqqa, qurysýlar men tynys alýdyń buzylýyna ákeledi.
Densaýlyqqa áser etetin jaǵymsyz faktorlardan, qalalyq, lastanǵan atmosferalyq aýadan, sonyń ishinde avtomobıl kóliginen shyǵatyn ıisten demalyp, saqtaný úshin tabıǵatta, ormanda, sýqoımalary janynda, taza aýada jıi serýendeý kerek», - deıdi Aıgúl Murtalımova.
