Sháken Aımanov Aldar kóse fılminde kıgen bórkin kimge syılady
PAVLODAR. KAZINFORM – Búgin qazaqtyń áıgili akteri, rejısser, 1964 jyldan KSRO halyq ártisi Sháken Aımanovtyń týǵanyna 110 jyl. «Aldar kóse» týraly eń alǵash fılm túsirip, keıipker beınesin kórermenge jetkizgen ulttyq kınonyń atasy sol kartınada kıgen bórkin nemere aǵasy Shamat Muzaparovqa syıǵa tartqanyn bilesiz be? Búginde bas kıim Buqar jyraý atyndaǵy ádebıet jáne óner mýzeıinde saqtaýly tur.
Aqbettaýdyń baýraıyndaǵy «Aımanbulaq» jazyǵy Aıdabol urpaqtarynyń, sonyń ishinde ataqty Shoń bıdiń qystaýy bolǵan. Sháken aǵanyń kindik qany tamǵan jer. Jalpy Aımannan 8 bala taraıdy. Onyń ishinde kenjesi Kenjetaıdan Ábdikárim, Sháken (Shahkárim), Káýken (Ábdirahym) dúnıege kelse, aǵasy Muzapardyń Qapan, Shamat, Kárimqul, Qalken esimdi uldary bolǵan.
Qazirgi kúni Kereký qalasynda turatyn Toǵjan Muzaparov – Shamattyń uly. Ol Shákendi bala shaǵynda kórip, aǵalyq meıirimin sezingen jan. Bıyl zeınet jasyna jetip qalǵan aǵadan ataqty rejısser jaıynda estelikterimen bólisýdi suraǵan edik.
«Ákem Shamat Muzaparuly Shákenge nemere aǵa bolyp keledi. Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa qatysyp, Jeńis kúnine deıin jaýmen arpalysqan. Uzaq jyldar Rıdderde eńbek etti. Sol tusta eki aǵaıyndynyń (Muzapar men Kenjetaıdyń) balalary ár jerde bilim alyp júrgen ǵoı. Olardy oqytý úshin ákem baryn salady. Eki úıdiń balalary óte tatý-tátti, týysqandyq baılanystary myqty edi. Baıanaýyldyń Aqbettaýynyń baýraıynda «Aımanbulaq» degen ásem meken bar, Sháken aǵanyń dúnıege kelgen jeri. Búginde ol jergilikti ulttyq parktiń aýmaǵyna enip tur. Sol Aqbettaýdyń baýyryndaǵy jazyqta Kenjetaı atanyń bóreneden salynǵan qystaýy bolǵan. Káýken aǵanyń aıtýynsha, Kenjetaı atamyz áýletine tartqan ónerli, saıatshy bolǵan jan. Kenjetaıdyń sol shaǵyn ǵana úıinde ánshi Qalı Baıjanov, Ysqaqbaı kúıshi, Dúısenbaı ertegishi, Rahmetqoja qıssashy, saýyq súıgish aǵasy Muzapar (atamyz), inisi Qajymurat, taǵy basqa el jaqsylary jınalyp, oıyn-dýmandy qatty qyzdyrady eken. Sháken aǵanyń kishkentaıynan ónerli, ánshi, akter bolyp qalyptasýy osyndaı oıyn-saýyqtyń arasynda jıi bolýynan bolar. Áıgili «Eki jırenin» bala shaqtan aıtqan. Bizdiń ákemiz qazirgi Toraıǵyr aýylynda týǵan ǵoı. Ol kisi 1989 jyly dúnıeden ozdy», - dep áńgimeledi ol.
«Aldar kóse» fılmi – Sháken Aımanovtyń ózi basty keıipkerdiń rólin somdaǵan iri shyǵarmalarynyń biri. Sol kartınada Aldardyń basynan tastamaıtyn bórki esterińizde bolar. Qazaqtyń mańdaıyna bitken jaryq juldyzynyń teri sińgen qundy jádigerdi Toǵjan Muzaparov sonaý bir jyldary Pavlodardaǵy Buqar jyraý atyndaǵy ádebıet jáne óner mýzeıiniń qoryna tapsyrǵan eken.
Mýzeı dırektory Erbol Qaıyrovtyń aıtýynsha, bul bóriktiń mýzeı qyzmetkerleriniń qolyna túskenge deıingi tarıhy da qyzyq. Kınorejısser óziniń týǵan jeri – Baıanaýylda 1969 jyly «Naızatas baýraıynda» fılminiń negizgi sıýjetterin túsirgeni málim. Keıin Almatyda fılm túsirý jumystary aıaqtalady. Biraq túsirý tobyna qosymsha kórinis qajet bolyp, olar Baıanaýylǵa qaıta jol tartady. Sóıtip, barlyq sharýasyn aıaqtap, keri qaıtyp bara jatqanda Pavlodar qalasyna aıaldasa kerek. Munda nemere aǵasy Shamat Muzaparovtyń úıinde qonaq bolǵan. Rejısser keterinde «birneshe fılmge túsken áıgili bórigimdi tastap keteıin, menen káde bolsyn» dep úı ıesine ustatqan eken. Týystary bórikti kóziniń qarashyǵyndaı etip, kóp jyl boıy saqtap kelipti. Osylaısha, ol búginde halyqqa ortaq estelikke aınalyp, kórgen jannyń esine sonaý 1965 jyly jaryq kórgen «Aldar kóse» fılmin túsiredi. Mýzeı qoryndaǵy qundy jádigerler qatarynda Sháken Aımanovtyń 1970 jyly Máskeýde apatqa ushyrap, qaza bolǵan sátindegi bylǵary tony da saqtalyp tur.
Bórik jónindegi estelikterdi oıyna túsirgen Toǵjan Muzaparov áńgimesin odan ári jalǵaı tústi.
«Men bala kezimde Sháken aǵany birneshe ret kórdim. Almatyǵa talaı márte qonaqqa baryp, sol úıde aptalap jatatynbyz. Bizdi Medeýge, qalanyń ásem jerlerine aparyp, qydyrtatyn. 1968 jyly bolýy kerek, anam Jámıla Shúlembaıqyzy ekeýimiz Almatyǵa kezekti ret barǵanda qyzmettik kóligimen Medeýge alyp shyqty. Ol jerde «Taqııaly perishte» túsirilip jatyr eken. Sonda kóp qyzyqqa kenelgenim bar. Áıgili Álimǵazy Raıymbekov, Serke Qojamqulov, Ámına Ómirzaqova, ózge de akterlerdi tuńǵysh ret kórdim. Taǵy birde Sháken aǵa meni úıde jalǵyz qalmasyn dep, bir podezde turatyn ánshi Roza Baǵlanovanyń páterine tastap ketkeni bar. Roza apaıdyń úıi únemi tap-tuınaqtaı bolyp turatyn. Al Sháken aǵanyń balalarǵa degen meıirimi keremet edi. «Áı, Toqashbek, munda kel» dep erkelete ataıtyn esimimdi. Aqjarqyn minezdi, únemi kóńildi, kúlip júretin adam-tuǵyn. Dúnıe jımaǵan, baryn aıamaıtyn qarapaıym jan edi, úsh bólmeli páterinen ózge múlki bolmaǵan. Al endi bórik jaıynda aıtar bolsam, qaıtys bolarynan bir jyl buryn Pavlodarǵa keldi. Qalada qazirgi «Qazaqstan» meıramhanasy bar, kıno túsirýshilerdiń barlyǵy sonda ornalasatyn. Ol kezde Kerekýdegi Isa Baızaqov kóshesinde jer úıde turamyz. Kıno túsirýshilerdiń barlyǵy topyrlap bizdiń úıge qonaqqa jınalady. Anam naýbaıhanada jumys istegen, kelgen qonaqtardyń barlyǵyn tamaqtandyryp, rıza qylyp jiberedi. Sonda Sháken aǵamyz ákeme estelik bolsyn dep basyna kıip júrgen bórkin tastap ketti. «Aldar kóse» fılmindegi bórik ekenin keıin bildik qoı. Ákemiz qasterlep tórge ilip qoıady, usaq balalar qaıdan bilippiz, álgini kıip alyp oınaıtynbyz. Birde Sháken aǵa maǵan Frantsııa elinen ishine tátti toltyrylǵan parovoz oıynshyǵyn alyp kelgeni esimde. Álgini kórsetip, kórshi-qolańnyń balalaryna maqtanatynmyn», - dep esine aldy.
Sháken aǵa týǵan topyraǵyna kıno túsirýge kelgende el-jurt barlyq kıno túsirýshi topty kezekpen qonaq etip kútedi eken. Jaz boıy áldebir týyndyny túsirip jatqanda baıanaýyldyq turǵyn, «Qońyr áýlıe» úńgirinde shyraqshy bolǵan Jumat Qurmanov túsirý tobynyń jylqysyn baǵypty. Sonda oǵan Sháken aǵa kúnine 3 som 50 tıyn tólep turǵan. Ári keterinde bir jylqyny soǵymǵa baılap ketken. Mundaı myrzalyq Sháken aǵaǵa ǵana tán bolsa kerek.
Kerekýde keńes ókimeti jyldary qazaq teatry bolmady. El-jurttyń ulttyq ónerge sýsap otyrǵan ýaqyty. Keıde Almatydan Sháken aǵa bastaǵan ataqty akterler gastroldetip Pavlodarǵa kelip, qazirgi Chehov atyndaǵy orys teatryn dúbirge toltyryp, birinen soń biri pesalar qoıady eken. «Eńlik-Kebek», «Qyz jibek» qoıylymdaryn eresekter turmaq, balalardyń ózi qyzyǵa kóretin kezeń bolǵan.
