Senatorlar úsh jyldyq respýblıkalyq bıýdjetti talqylaıdy
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Senattyń jalpy otyrysynda depýtattar aldaǵy 3 jylǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly zańdy qaraıdy.
Aıta keterligi, 17 qarashada Senat spıkeri Máýlen Áshimbaevtyń tóraǵalyǵymen palata bıýrosynyń otyrysy ótti. Onda palatanyń jalpy otyrysynyń kún tártibi belgilendi jáne komıtetterdiń aldaǵy is-sharalaryn pysyqtady.
Sonymen senatorlar «Respýblıkalyq jáne oblystyq bıýdjetter, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, astana bıýdjetteri arasyndaǵy 2026-2028 jyldarǵa arnalǵan jalpy sıpattaǵy transfertterdiń kólemi týraly» jáne «2026-2028 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet týraly» zańdardy qaraıdy.
Talqylaýǵa shyǵarylatyn birinshi zańdy Májilis 22 qazanda qabyldaǵan bolatyn.
Sol kezde Premer-mınıstrdiń orynbasary — Ulttyq ekonomıka mınıstri Serik Jumanǵarın jalpy sıpattaǵy transfertterdi aıqyndaý úshin jergilikti bıýdjetterdiń kiristeri 2026 jyly 10,7 trln teńge, 2027 jyly 12,1 trln teńge, 2028 jyly 13,3 trln teńge mólsherinde boljanǵanyn aıtty. Al shyǵys 2026 jyly 14,9 trln teńge, 2027 jyly 17,3 trln teńge jáne 2028 jyly 18,7 trln teńge bolady. Jalpy sıpattaǵy transfertterdiń kólemin aıqyndaý kezinde nysanaly maqsatyn saqtaıtyn aǵymdaǵy nysanaly transfertter eskerilgen.
- 2028 jyly Pavlodar oblysy ózin-ózi qamtamasyz etedi, al Mańǵystaý oblysy qaıtadan donor bolady. Bizdiń baǵalaýymyzsha, jergilikti bıýdjetterdiń respýblıkalyq bıýdjet qarajatyna táýeldiligi orta eseppen 50,7%-dan 33%-ǵa deıin tómendeıdi. Óńirlerdiń bazalyq ınfraqurylymǵa teń qol jetkizýin qamtamasyz etý úshin, damý bıýdjeti boıynsha óńirlerdiń nysanaly kórsetkishteriniń mánderin esepteý Óńirlik standarttar júıesiniń nátıjeleri eskerilip júzege asyrylatyn bolady. Bul úshin damý bıýdjeti jyl saıyn ulǵaıady: 2026 jyly 1,7 trln teńge, 2027 jyly 3,2 trln teńge jáne 2028 jyly 4,2 trln teńge. Úsh jylda barlyǵy 9,1 trln teńge. Damý bıýdjetine salynǵan qarajatty eskersek, óńirlik standarttar júıesin qamtamasyz etý kórsetkishi 69,2%-dy quraıtyn bolady, - degen edi ol.
2026-2028 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet jobasyn da Májilis sol kúni qabyldady.
Úsh jyldyq bıýdjet jobasynda 2026 jylǵy 1 qańtardan bastap negizgi qarjylyq eseptik kórsetkishter mynandaı shamada bolmaq:
1) jalaqynyń eń tómen mólsheri — 85 myń teńge;
2) memlekettik bazalyq zeınetaqy tóleminiń eń tómen mólsheri — 35 596 teńge;
3) zeınetaqynyń eń tómen mólsheri — 69 049 teńge;
4) aılyq eseptik kórsetkish — 4 325 teńge;
5) bazalyq áleýmettik tólemderdiń mólsherlerin esepteýge qajetti eń tómen kúnkóris deńgeıiniń shamasy — 50 851 teńge.
Inflıatsııa boljamy 2026 jyly 9-11 paıyz, 2027-2028 jyldary ortasha 6 paıyz deńgeıinde aıqyndalǵan. Ulttyq qordan jyl saıyn 2 trln 770 mlrd teńge alyp otyrý kózdelgen. Bıýdjettiń shyǵys bóligi 2026 jyly 27,7 trln teńge nemese jalpy ishki ónimniń 15,1 paıyzy kóleminde, 2027 jyly — 28,8 trln teńge nemese JІÓ-niń 14 paıyzy kóleminde, 2028 jyly— 29,8 trln teńge nemese JІÓ-niń 13 paıyzy kóleminde belgilengen. Áleýmettik shyǵysqa 2026 jyly 10,7 trln teńge bólý josparlanyp otyr. Onyń ishinde áleýmettik tólemderge 6,8 trln teńge, adamı kapıtalǵa 3,9 trln teńge qarastyrylǵan.
Qarjy mınıstri Mádı Takıevtiń aıtýynsha, 1 qańtarda kúshine enetin jańa Salyq kodeksi 2026 jylǵy bıýdjet kirisin 3,6 trln teńgege ulǵaıtady. Bıýdjet tapshylyǵy 0,9 paıyzǵa deıin tómendeıdi.
— 2026 jylǵa túsimder 23,1 trln teńge deńgeıinde boljanyp otyr. Onyń ishinde, transfertterdi eseptemegende, kiris 19,2 trln teńge. Ekonomıkanyń ósimine, jańa Salyq kodeksiniń qabyldaýyna, onyń ishinde salyqtyq jáne kedendik ákimshilendirýge baılanysty kiris bıylmen salystyrǵanda 3,6 trln teńgege ulǵaıyp otyr. Bul, memlekettik qarjynyń turaqtylyǵyna ákeledi. Bıýdjet shyǵysy 27,8 trln teńge, ıaǵnı osy jylmen salystyrǵanda 2 trln teńgege ulǵaıyp otyr. 2026 jyly bıýdjet tapshylyǵy jalpy ishki ónimge shaqqanda 2,5% deńgeıinde, al 2028 jylǵa qaraı ol 0,9%-ǵa deıin tómendeıdi dep boljanyp otyr. Bul bıýdjettik tártipti nyǵaıtýǵa jáne boryshtyq júktemeni azaıtýǵa alyp keledi, — dedi mınıstr.
Esterińizge sala ketsek, ótken aptadaǵy palata otyrysynda kún tártibine shyǵarylǵan halyqaralyq kelisimderdi ratıfıkatsııalaǵan edi.
Onyń biri - «TMD-ǵa qatysýshy memleketterde radıoaktıvti materıaldardy transshekaralyq tasymaldaý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» Zań.
Qujat boıynsha baıandama jasaǵan senator Álibek Náýtıevtiń aıtýynsha, qujatta transshekaralyq tasymaldarǵa ruqsat etý qujattary berile alatyn talaptar aıqyndalǵan.
Olarǵa sáıkes:
— ıadrolyq jáne radıatsııalyq qaýipsizdikti;
— radıoaktıvti materıaldardy qorǵaýdy;
— transshekaralyq tasymaldaý kezinde avarııalar bolǵan jaǵdaıda avarııalyq daıyndyqqa den qoıýdy;
— ıadrolyq qarýdy taratpaý salasyndaǵy halyqaralyq mindettemelerdi oryndaýdy;
— transshekaralyq tasymaldaý kezinde avarııa bolǵan jaǵdaıda, zalaldy óteýdi qamtamasyz etý jónindegi talaptar saqtalǵan jaǵdaılar kózdelgen.
— Radıoaktıvti materıaldardy transshekaralyq tasymaldaýǵa arnalǵan shartta avarııalardyń aldyn alý jónindegi is-sharalar, saqtandyrý jáne basqa da qarjylyq kepildikter, sondaı-aq radıoaktıvti materıaldardy kúzet úshin jaýapkershilikti berý tártibi kózdeledi. Qorytyndylaı kele, Kelisim TMD-ǵa qatysýshy memleketterdiń ulttyq rásimderin MAGATE-niń halyqaralyq qaýipsizdik normalarymen úılestirýge baǵyttalǵan quqyqtyq negiz qalyptastyryp, sol arqyly radıoaktıvti materıaldardy qaýipsiz jáne tıimdi transshekaralyq tasymaldaý úshin quqyqtyq tártipti qamtamasyz etedi, — dedi depýtat.
Osy oraıda Senat tóraǵasy Máýlen Áshimbaev qaralǵan kelisim TMD elderi arasynda beıbit maqsatta paıdalanylatyn radıoaktıvti materıaldardyń tasymaldaný máselelerin retteý úshin jasalǵanyn aıtty.
- Qujatta tasymaldaý kezinde halyqty jáne qorshaǵan ortany zııandy áserden qorǵaýǵa baǵyttalǵan sharalar qarastyrylyp otyr. Sondaı-aq apattyq jaǵdaılardyń aldyn alý máseleleri de rettelgen. Jalpy, zań TMD memleketteri arasynda osy saladaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa óz úlesin qosady dep senemiz», – dedi Senat spıkeri.
Sondaı-aq senatorlar «Qazaqstan Úkimeti men Túrikmenstan arasyndaǵy qylmyskerlikke qarsy kúrestegi yntymaqtastyq týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly» Zańdy maquldady.
Zańnyń maqsaty — qylmysqa qarsy kúreste yntymaqtastyqty damytý jáne nyǵaıtý, eki memleket azamattarynyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etý. Qujatta qylmyskerlikke qarsy kúres salasyndaǵy tıimdi yntymaqtastyq úshin quqyqtyq negiz qurýǵa baǵyttalǵan erejeler bar.
Kelisimde mynalardy:
— uıymdasqan qylmyskerlikti;
— terrorızm jáne ekstremızm, olardy qarjylandyrýdy;
— esirtki, qarý-jaraq, kóshi-qon jáne adam saýdasyna baılanysty qylmystardy;
— sybaılas jemqorlyq, ekonomıkalyq jáne kıberqylmystardy qosa alǵanda qylmystardyń aldyn alý, anyqtaý, jolyn kesý, ashý jáne tergep-tekserý jónindegi birlesken sharalar kózdelgen.