Senatorlar 2 kodeksti pysyqtap, birqatar zańdy talqylaıdy
ASTANA. KAZINFORM — Búgin Senattyń osy jylǵy qorytyndy jalpy otyrysy ótedi. Onda depýtattar buǵan deıin Májilis qabyldaǵan birqatar zańdy jáne olarǵa ilespe qujattardy talqyǵa salady.
Senatorlar qaraıtyn qujattardyń ishindegi eń mańyzdylarynyń biri – Qurylys kodeksi. Májilistiń jalpy otyrysynda osy qujat boıynsha baıandama jasaǵan depýtat Murat Ábenovtiń aıtýynsha, Qurylys kodeksiniń jobasy qurylys salasynda týyndaǵan júıelik problemalardy sheshýge baǵyttalǵan jáne adamnyń tynys-tirshiligi úshin qolaıly, qaýipsiz ortany qamtamasyz etýdi, qurylys salasynyń barlyq sýbektisiniń quzyreti men jaýapkershiligin arttyrýdy, sáýlet sheshimderi men qala qurylysy qujattamasyn talqylaýǵa jurtshylyqtyń qatysýyn, sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys qyzmetinde jiberilgen buzýshylyqtarǵa ýaqtyly den qoıýdy, seısmıkalyq aımaqtarda jobalaý jáne qurylys salý erekshelikterin engizýdi kózdeıdi.
Biryńǵaı qala qurylysy saıasatyn iske asyrý jónindegi is-qımyldardy úılestirý úshin qala qurylysy keńesteri qurylady. Qala qurylysyn josparlaý kezinde máslıhattardyń róli kúsheıtiledi. Eldi mekenniń bas josparyn, Respýblıka aýmaǵyn uıymdastyrýdyń bas shemasyn ázirleý merzimi 20 jylǵa deıin bekitiledi. Seısmıkalyq qaýipti aýmaqtarda qurylysqa qoıylatyn talaptar qatańdatylady. Seısmıkalyq mıkroaımaqtandyrý kartalary, qaýipti ýchaskelerdiń sel jáne kóshkin kartalary mindetti esepke alynady.
Sondaı-aq bir sýbektiniń «tolyq aıaqtalǵan» qurylysyn iske asyrý úshin «tehnıkalyq tapsyrys berýshi» ınstıtýty engiziledi. Tıisti ınjenerlik izdestirýlerdi oryndamaı jobalyq qujattamany daıyndaýǵa jáne obektilerdiń qurylysyn salýǵa tyıym salynady. Sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys qyzmeti salasyndaǵy protsester tsıfrlandyrylady. Qurylys obektilerin josparly túrde ınspektsııalaý engiziledi. Memlekettik sáýlet-qurylys baqylaý organdary obektilerdi paıdalanýǵa qabyldaýǵa qatysady. Obektilerdi paıdalanýǵa qabyldaý kezinde órtke qarsy baqylaý engiziledi.
Al Senat talqylaıtyn Tsıfrlyq kodeks adam múddeleriniń basymdyǵyna; tsıfrlyq ortada jeke tulǵanyń, qoǵamnyń jáne memlekettiń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge; Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna sáıkes qoljetimdiligi shektelmegen tsıfrlyq jazbalardy izdeý, qalyptastyrý jáne berý erkindigine; Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna sáıkes qoljetimdiligi shektelmegen memlekettik tsıfrlyq resýrstar men júıelerge qol jetkizý erkindigine; jeke jáne qoǵamdyq múddelerdiń teńgerimin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
— Búginde Qazaqstan tsıfrlandyrý salasyndaǵy birqatar halyqaralyq bastamany qoldaıdy jáne olardyń bastamashysy sanalady. Kodekstiń erejeleri adam quqyqtaryn qorǵaýdyń jáne tsıfrlyq ortany retteýdiń halyqaralyq standarttaryna sáıkes keledi, bul rette eldiń tsıfrlyq damýdy quqyqtyq retteýge egemen kózqarasyn kórsetedi. Zań jobasy keń qoǵamdyq talqylaýdan ótti. Joba jumysyna júzden astam zańger ǵalymdar, azamattyq quqyq salasyndaǵy sarapshylar, bıznes ókilderi, aqparattyq qaýipsizdik mamandary qatysty. Biz jobany talqylaý úshin ashyq resýrstardan myńnan astam usynystar aldyq. Jumys kólemi men qarqyny óte joǵary boldy, — dedi qujat boıynsha negizgi baıandama jasaǵan Májilis depýtaty Ekaterına Smyshlıaeva.
Joǵary palatanyń kún tártibine shyǵarylǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksine jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq-protsestik kodeksine tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańdy Májilis ótken aptada ǵana qabyldaǵan bolatyn. Bul zań Qylmystyq kodekske jańa 380-3-babyn engizýdi kózdeıdi. Eń basty ózgeris «kúsh qoldaný», ıaǵnı zorlyq-zombylyq pen «qorqytý» uǵymdaryn ajyratyp, olarǵa beriletin jazany bólek qarastyrý boldy.
Májilis depýtaty Ashat Aımaǵambetovtiń aıtýynsha, osyǵan baılanysty qylmystyq áreketterdi durys saralaý maqsatynda «qorqytý» boıynsha jaza túrleri birshama jeńildetildi:
- aıyppul mólsheri 500 AEK emes, 200 AEK-ten bastalady;
- qoǵamdyq jumystar 600 emes, 300 saǵatqa deıin tómendedi;
- al bas bostandyǵyn shekteý nemese bas bostandyǵynan aıyrý jazasy 3 jyl emes, 2 jylǵa deıin qysqartyldy.
- «Medıtsına qyzmetkerine kúsh qoldaný», ıaǵnı naqty zorlyq-zombylyq jasaý boıynsha sanktsııalar qatań kúıinde saqtalady. Biz qolynda qarýy joq, tek shıpaly alaqany men bilimine sengen dárigerdi qorǵaýǵa mindettimiz. Ashyǵyn aıtqanda, bul zań jobasy tek dárigerler men jedel járdem júrgizýshileri týraly emes. Bul zań jobasynyń túpki máni – dárigerdiń jeke basy emes, ulttyń densaýlyǵy. Buzaqynyń kesirinen qoly synǵan hırýrg – jasalmaı qalǵan myńdaǵan ota degen sóz. Soqqyǵa jyǵylǵan jedel járdem júrgizýshisi – júzdegen shuǵyl shaqyrtýǵa barmaı qalǵan bútin bir brıgada degen sóz. Sondyqtan, dárigerdi qorǵaý degenimiz – árbir qazaqstandyqtyń densaýlyqqa kepildigin qorǵaý, - dedi depýtat.
Taıaýda ǵana Májilis ratıfıkatsııalaǵan Qazaqstanda ıÝNESKO aıasyndaǵy 2-sanatty ortalyq retinde Ortalyq Azııa óńirlik glıatsıologııa ortalyǵynyń mártebesin qaıta jalǵastyrý týraly kelisim de senatorlardyń qaraýyna shyǵarylyp otyr.
Bul qujat 2012 jylǵy 29 mamyrda Qazaqstan Úkimeti men ıÝNESKO arasyndaǵy kelisim negizinde qurylǵan Ortalyq Azııa óńirlik glıatsıologııalyq ortalyǵynyń mártebesin qaıta jalǵastyrýǵa múmkindik beredi. Ortalyq qyzmetiniń tıimdiligin 2023 jyly ıÝNESKO aýdıti rastady. Sarapshylar onyń Ortalyq Azııadaǵy ıÝNESKO aıasyndaǵy jumys isteıtin jalǵyz mamandandyrylǵan glıatsıologııalyq ortalyq retinde «erekshe mártebesi bar» dep atap ótti. Bul Ortalyq sý qaýipsizdigi salasynda Ortalyq Azııadaǵy ǵylymı jetistikterdiń deńgeıin arttyrýǵa yqpal etedi.
Sondaı-aq senatorlar bankter ashý jáne lıtsenzııalaý tártibine qoıylatyn talaptardy keńeıtýge; bank qyzmetine qoıylatyn talaptardy, bankterge ruqsat etiletin ınvestıtsııalyq jáne ózge de qyzmetti belgileýge, sondaı-aq enshiles uıymdardy retteýdi jetildirýge; bankterdi korporatıvtik basqarý qaǵıdattaryn aıqyndaýǵa; ıslamdyq bank qyzmetin keńeıtýge; bank qyzmetterin tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qoıylatyn talaptardy jetildirýge; tólemge qabiletsiz bankti retteý tetikterin damytýǵa baǵyttalǵan normalardy qamtıtyn zańdy pysyqtaıdy.
Esterińizge sala ketsek, ótken aptadaǵy Senat otyrysynda senatorlardyń aýyldyq aýmaqtardy damytý jáne ulttyq baǵdarlamalar men jobalardy iske asyrý máselelerine qatysty depýtattyq saýaldaryna Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri orynbasary Qanat Bozymbaevtyń aýyzsha jaýaby tyńdaldy. Sondaı-aq Senat buǵan deıin Májilis qabyldaǵan birqatar zańdy maquldady.
Máselen, otyrysta «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Kodeksine Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn iske asyrý boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań eki oqylymda qaralyp, maquldandy. Zańnyń maqsaty - Memleket basshysynyń barlyq geologııalyq aqparatty júıeleý men tsıfrlandyrýǵa qatysty tapsyrmalaryn iske asyrý. Qujat aıasynda geologııalyq aqparattyń ashyq derekqory bar salanyń negizgi tsıfrlyq ınfraqurylymy retinde Jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasyn bekitý usynylady. Platforma qatty jáne keń taralǵan paıdaly qazbalardy barlaý jáne óndirý salasyndaǵy barlyq bıznes-protsesterdi qamtıdy.
Senat maquldaǵan kelesi qujat - «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine tarıhı-mádenı mura obektilerin qorǵaý jáne bilim berý-saýyqtyrý qyzmetteri máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańy. Zańda tarıhı-mádenı mura obektilerin qorǵaý jáne paıdalaný salasyndaǵy qyzmetti lıtsenzııalaý júıesin jetildirý eskerilgen. 5 jyl merzimge lıtsenzııanyń eki túrin berý kózdeledi. Birinshisi – tarıh jáne mádenıet eskertkishterinde ǵylymı-restavratsııalaý jumystaryn júzege asyrý jónindegi qyzmet, ekinshisi – arheologııalyq jumystardy júzege asyrý jónindegi qyzmet. Sonymen qatar, Ulttyq arheologııalyq qyzmetti qurý jáne onyń jumysyn reglamentteý qarastyrylǵan. Arheologııalyq jumystar barysynda anyqtalǵan tarıhı-mádenı mura obektileri týraly málimetterdi jınaqtaý úshin arheologııalyq jumystar boıynsha biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıeni qurý eskerilgen.
Munan bólek, senatorlar «Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» Kodeksine ózgeris pen tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańdy maquldady. Atalǵan zańnyń maqsaty - kommýnaldyq menshiktegi energııa óndirýshi uıymdarǵa beriletin sýbsıdııalardy, granttardy jáne ózge de óteýsiz kómekti alýshylardy memlekettik qoldaý aıasynda memlekettik sýbsıdııalardy tolyq ıgerýdi qamtamasyz etý.
- Zańnyń negizgi mindeti salyq rejımin naqtylaýǵa negizdelgen. Atap aıtqanda, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń rezervinen jáne jergilikti atqarýshy organdardan bólingen sýbsıdııalardy, granttardy nemese ózge de óteýsiz kómekti salyq salý maqsatynda tabys retinde qaramaý, sondaı-aq sýbsıdııalar esebinen júrgizilgen shyǵystardy shegerimge qabyldamaý usynylady. Bul normalar aktsııalarynyń nemese qatysý úlesteriniń júz paıyzy memleketke tıesili, kommýnaldyq menshiktegi jáne elektr energııasyn, sýdy (dıstıllıatty) ári jylý energııasyn óndirý jónindegi qyzmetti bir mezgilde júzege asyratyn energııa óndirýshi uıymdarǵa qoldanylady, - dedi senator Bekbol Orynbasarov.
Sonymen qatar Senat «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine arhıv isi jáne quqyqqa qaıshy kontenttiń taralýyn shekteý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańdy eki oqylymda qarap, maquldady.
Zańda kelesi novellalar qarastyrylǵan:
- Ulttyq arhıv qory men tujyrymdamalyq apparat quramyn qazirgi kezeńniń, onyń ishinde tsıfrlandyrýdyń shyndyqtaryn eskere otyryp keńeıtý;
- aýyldyq jerde jumys isteıtin arhıv qyzmetkerlerine qosymsha aqy tóleýdiń zańdylyǵy;
- arhıvterge «Ulttyq» mártebesin berý arqyly arhıv salasynyń ımıdjin arttyrý;
- óskeleń urpaqty dástúrli emes jynystyq qatynastar men pedofılııany nasıhattaýdan qorǵaý.
Senator Rýslan Rústemovtiń aıtýynsha, LGBT-ny nasıhattaýǵa tolyq tyıym salý týraly petıtsııanyń sheshimin oryndaý maqsatynda dástúrli emes jynystyq qatynastar men pedofılııany nasıhattaıtyn buqaralyq aqparat quraldaryn, ádebıetterdi, oıyn-saýyq jáne basqa da is-sharalardy paıdalanýǵa tyıym salý bóliginde tolyqtyrýlar engizildi.
- Pedofılııany jáne dástúrli emes jynystyq qatynastardy nasıhattaý uǵymdary «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy balanyń quqyqtary týraly» Zańynyń 39-babynyń ekinshi jáne úshinshi bólikterimen engiziledi. Halyqaralyq tájirıbeni taldaý kórsetkendeı, álemniń kóptegen elderi ulttyq qundylyqtar men dástúrlerdi qorǵaýdy qamtamasyz etetin zańnamany qabyldady, sonyń ishinde dástúrli otbasy ınstıtýtyn, jasóspirimder men balalardy dástúrli emes jynystyq qatynastardy nasıhattaý men taratýdan qorǵaýdy kózdeıdi, - dedi ol.