Saılaýdan keıingi alǵashqy mártebeli meıman: Toqaev Ázerbaıjanǵa ne úshin barady
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstan Prezıdenti 11-12 naýryzda Ázerbaıjanǵa memlekettik saparmen barady. Eki kúnge sozylatyn saparda Memleket basshysy Prezıdent Ilham Álıevpen kelissóz júrgizedi jáne qazaq-ázerbaıjan joǵary memleketaralyq keńesiniń birinshi otyrysyna qatysady. Eki eldiń ózara qarym-qatynasy jáne Qasym-Jomart Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa saparynan ne kútýge bolatynyn Kazinform tilshisiniń sholýynan oqyńyz.
Saıası yntymaqtastyq
Qazaqstan men Ázerbaıjan 100-den astam qujatty (sonyń ishinde memleketaralyq sharttardy, úkimetaralyq kelisimderdi, konventsııalardy, hattamalardy, memorandýmdardy jáne vedomstvoaralyq qujattardy) qamtıtyn aýqymdy quqyqtyq baza bar.
Kópjaqty formatta taraptar halyqaralyq jáne óńirlik uıymdar sheńberinde baılanys ornatqan.
Ekijaqty qarym-qatynas 2005 jylǵy Strategııalyq áriptestik jáne odaqtastyq qatynastar týraly shartqa, 2022 jylǵy Strategııalyq qatynastardy nyǵaıtý jáne odaqtastyq yntymaqtastyqty tereńdetý týraly deklaratsııaǵa sáıkes damyp keledi.
«Qazaqstan men Ázerbaıjan arasynda dostyq jáne tatý kórshilik qarym-qatynastar damyǵan. Sondaı-aq, eki memleket halyqaralyq quqyqtyń, egemendik pen aýmaqtyq tutastyqqa qol suǵylmaýshylyq qaǵıdattaryn qatań saqtaýǵa mindettenetin halyqaralyq qatynastardyń jaýapty sýbektileri retinde belgili», — dep sıpattady qos eldiń baılanysyn QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI bas sarapshysy Bolat Áýelbaev.
Ózara saýda baılanysy $529 mıllıonnan asty
2023 jyly Qazaqstan men Ázirbaıjan arasyndaǵy ózara saýda kólemi 529,4 mıllıon dollar boldy. Bul - ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda (463,4 mıllıon dollar) 14,3 paıyzǵa joǵary.
Bul rette Qazaqstannan Ázerbaıjanǵa eksport osy kezeńde 21,7%-ǵa ósip, 456,3 mln dollardy qurady. Ázerbaıjan Qazaqstanǵa ımport 17,3%-ǵa azaıyp, 73,1 mln dollardy qurady.
Taýar aınalymynyń bul kólemi eki el arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynastardaǵy búkil kezeńdegi tarıhı maksımým bolyp sanalady.
Ekijaqty ekonomıkalyq qarym-qatynastardy damytýǵa Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jónindegi Qazaqstan-Ázerbaıjan úkimetaralyq komıssııasynyń jumysy yqpal etip keledi.
Qazaqstanda Ázerbaıjan kapıtaly bar 1065-ke jýyq kompanııa, Ázerbaıjanda qazaqstandyq kapıtaly bar 150-ge jýyq kompanııa tirkelgen. QR Ulttyq bankiniń derekterine súıensek, 2005-2023 jyldary Ázerbaıjannan tartylǵan ınvestıtsııalar kólemi 3 380,8 mln dollar boldy.
Ázerbaıjan óńdelgen ónimdi eksporttaýǵa daıyn
Ázerbaıjan naryǵy qazaqstandyq óńdelgen ónimderdi eksporttaýǵa úlken qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Qazaqstan quny shamamen 300 mıllıon dollar bolatyn 100-den astam shıkizat emes taýarlardy jetkizýge daıyn.
Osyǵan baılanysty tikeleı kommertsııalyq kelisimsharttar jasalatyn saýda ókildikterin almasý tájirıbesi tıimdi. Sońǵy osyndaı mıssııa 2023 jyldyń sáýirinde Bakýde 55 mıllıon dollar turatyn 8 kelisimshartqa qol qoıýmen aıaqtaldy (batareıalar, bolat tabaq, azyq-túlik).
Tranzıt jáne kólik yntymaqtastyǵy
Eki el de Azııa-Eýropa baǵyty boıynsha jáne kerisinshe júkterdi jetkizýde mańyzdy ról atqarady. Transkaspıı halyqaralyq kólik jolyna (TMTR nemese Orta dáliz) basymdyq beriledi.
Búginde TMTR jalpy ótkizý qabileti 6 mln tonna nemese jylyna 80 myń konteıner bolyp otyr. Ónim assortımenti — tústi metaldar, qara metaldar, hımııa ónimderi, munaı, munaı ónimderi, bıdaı, qurylys ónimderi, temir rýdalary, halyq tutynatyn taýarlar jáne t. b.
Sarapshy Bolat Áýelbaevtyń aıtýynsha, Kaspıı teńizin ortaq bolýy mýltımodaldy tasymaldy qajet etedi.
Qazirgi halyqaralyq ekonomıkalyq jáne saýda qatynastary tizbegindegi memleketterdiń ornalasý geosaıasatynyń ózi ónerkásip, kólik dálizderi jáne logıstıkalyq habtardan turatyn tıimdi baılanystardy qurýǵa yqpal etedi.
Bul baǵytta Transkaspıı halyqaralyq kólik joly mańyzdy oryn alady.
«Bizdiń elderimizdiń úkimeti mundaı jobany ázirleýde kózqarasy men múddesi bir boldy. Qazirgi geosaıası jaǵdaıda Qazaqstan men Ázerbaıjan jahandyq energııamen qamtamasyz etý, kólik dálizderi men logıstıka júıesindegi mańyzdy býynǵa aınalýy kerek», — deıdi ol.
Sonymen qatar, munaı-gaz salasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqtyń mańyzdy baǵyty — qazaqstandyq munaıdy Transkaspıı halyqaralyq kólik joly arqyly álemdik naryqtarǵa tasymaldaý.
«QazMunaıGaz» UK AQ men SOCAR arasyndaǵy kelisimderge sáıkes, Qazaqstan munaıyn Aqtaý-Baký-Djeıhan baǵyty boıynsha jylyna 1,5 mıllıon tonna tasymaldaý 2023 jyldyń naýryzynda bastaldy.
Budan bólek Ázerbaıjanǵa «Elektrovoz qurastyrý zaýyty» JShS shyǵarǵan 40 júk elektrovozy jetkizildi. Al «Lokomotıv qurastyrý zaýyty» JShS shyǵarǵan qazaqstandyq 7 teplovozdy jetkizý jetkizý máselesi qarastyrylyp jatyr.
Búginde taraptar Ázerbaıjanǵa qazaqstandyq lokomotıvterdi jáne Qazaqstanǵa ázerbaıjandyq kemelerdi ózara jetkizý týraly kelissóz júrgizip jatyr.
Azamattyq avıatsııa salasyndaǵy yntymaqtastyq ta damyp keledi. Búginde Qazaqstan men Ázerbaıjan arasynda aptasyna jıiligi 32 reıs — «Astana-Baký», «Almaty-Baký», «Aqtaý-Baký» baǵyttary boıynsha tikeleı reıster bar.
Sondaı-aq, Baký-Aqtaý-Baký baǵytynda parom qatynasy bar. Aqtaý, Quryq jáne Baký, Alıat halyqaralyq teńiz saýda porttary arasynda tyǵyz baılanys ornatylǵan.
Negizgi birlesken jobalar:
1. 2007 jyldan bastap Bakýdiń Govsan portynda qazaqstandyq astyqty jetkizý úshin «Baký astyq termınaly» ázerbaıjan-qazaq birlesken kásiporny jumys isteıdi.
2. 2016 jyldan bastap «Aqtaý teńiz porty» AEA aýmaǵynda «Óndiristik-logıstıkalyq ortalyq» (Azersun Holding, Ázerbaıjan) jumys isteıdi.
Aıta ketý kerek, taǵy birneshe birlesken joba iske asyrylyp jatyr. Sonyń biri — Kaspıı teńiziniń túbimen ótetin «Ázerbaıjan-Qazaqstan» baǵyty boıynsha talshyqty-optıkalyq baılanys jelisin (TOBJ) tóseý.
Bul joba Eýropadan Qytaıǵa deıingi tsıfrlyq telekommýnıkatsııa dálizin jasaıdy. Ol 2025 jyldyń sońyna deıin aıaqtalady dep josparlanǵan.
Sonymen qatar, ázerbaıjandyq «ATEF-Grýpp» kompanııasy Aqtaý teńiz portynyń aýmaǵynda kabelder men transformatorlar shyǵaratyn zaýyt salyp jatyr. Osy jyldyń sońyna qaraı óndiris iske qosylady.
Bular — memleketter arasyndaǵy atqarylǵan jáne atqarylyp jatqan jobalar. Sarapshy Bolat Áýelbaev budan bólek yntymaqtastyqty damytatyn basqa baǵyttarǵa da toqtaldy.
«Qazaqstan úshin Black Sea Energy kontekstinde jasyl tehnologııalar men energetıka salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytý da tıimdi. Eýropaǵa „jasyl dáliz“ bastamasyna qosylý eki el úshin de ınvestıtsııalyq tartymdylyqty arttyrady. Klımattyq jobalar memleketaralyq yntymaqtastyqtyń keń aýqymyn, atap aıtqanda, ǵylym jáne bilim berý salasyn, tranzıt jáne kólik-kommýnıkatsııalyq múmkindikterdi, joǵary tehnologııalar salasyn qamtıdy», — dedi Bolat Áýelbaev.
Qazaqstan men Ázerbaıjannyń mádenı baılanysy tereńde jatyr
Qazaqstan men Ázerbaıjan tek ekonomıkalyq múddelerdi ǵana emes, sonymen birge jalpy túrki tamyrlaryna negizdelgen mádenı jáne tarıhı baılanystardy biriktiredi. Eki el úshin de bul etnomádenı týystyq pen rýhanı jaqyndyqty áspetteıtin syrtqy jáne ishki saıasattyń mańyzdy elementi bolyp sanalady.
Sońǵy bes jylda birqatar mádenı shara — Ázerbaıjandaǵy qazaq kınosynyń kúnderi, Bakýde «Astana opera» teatry ártisteriniń gala-kontserti jáne basqalary uıymdastyryldy. Ázerbaıjanda Abaı Qunanbaev, Jambyl Jabaev, Ahmet Baıtursynuly, Roza Baǵlanovanyń mereıtoılaryn merekeleýge arnalǵan is-sharalar ótti.
Ázerbaıjan tilinde Alash Orda partııasynyń qaıratkerleri týraly ǵylymı maqalalar jınaǵy jaryq kórdi. Abaıdyń 175 jyldyǵyna oraı Bakýde onyń eskertkish taqtasyn qaıta ornatý úshin estelik aktsııa ótti.
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2022 jyly Ázerbaıjanǵa resmı sapary aıasynda Sýmgaıt qalasynyń bir kóshesine Ahmet Baıtursynulynyń esimi berildi.
Eki eldiń jetekshi joǵary oqý oryndary arasyndaǵy yntymaqtastyq belsendi damyp keledi: turaqty negizde stýdenttermen oqý jáne ǵylymı taǵylymdamadan ótý úshin almasý júrgiziledi.
Qazaqstannyń kórnekti qaıratkerlerin eske alý jáne saqtaý maqsatynda Ázerbaıjan memlekettik munaı jáne ónerkásip ýnıversıtetinde qazaqtyń kórnekti munaıshysy, QR ǵylym men tehnıkanyń eńbek sińirgen qaıratkeri Safı Ótebaevtyń barelefi ornatyldy.
Ázerbaıjan Ulttyq kitaphanasynda qazaqtyń kórnekti jazýshysy Kemel Toqaevtyń 100 jyldyǵyna jáne Ázerbaıjan ádebıetiniń klassıgi Mır Jalal Pashaevtyń 115 jyldyǵyna arnalǵan «Túrki ádebıetiniń sheberleri» taqyrybynda konferentsııa ótti
Prezıdenttiń úshinshi sapary
Endi basty taqyrypqa oralsaq… Osy jyly 7 aqpanda Ázerbaıjanda kezekten tys prezıdent saılaýy ótti. Ilham Álıev qaıta saılandy.
Al, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev — sońǵy saılaýdan keıin baratyn alǵashqy qonaq jáne ol memlekettik saparmen barady. Jalpy, bul — Memleket basshysynyń Ázerbaıjanǵa úshinshi sapary.
Alǵashqy resmı sapar 2022 jyldyń 24 tamyzynda ótti. Al 2023 jylǵy 24 qarashada Qasym-Jomart Toqaev SPEKA forýmyna qatysý úshin Ázerbaıjanǵa jumys saparymen bardy. Osy sapar aıasynda Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Álıevpen ekijaqty kezdesý ótkizdi.
Osy saparda memleketter arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly birqatar ekijaqty qujattarǵa qol qoıý josparlanǵan. Sondaı-aq, Prezıdent Toqaev Fızýlıge baryp, Qurmanǵazy atyndaǵy balalar shyǵarmashylyq ortalyǵynyń ashylý saltanatyna qatysady.
Búgin qazaq halqynyń atynan syılyǵymyzdyń tusaýkeseri boldy — Qurmanǵazy atyndaǵy óner mektebi salynady, — degen Toqaev byltyr Bakýde Ázerbaıjan prezıdenti Ilham Álıevpen kezdesýinde.
Aqordanyń habarlaýynsha, 3100 sharshy metr bolatyn eki qabatty ǵımarat 600 oqýshyǵa arnalǵan.
Negizgi baǵyttary — vokal jáne mýzykalyq aspaptar, robototehnıka, 3D modeldeý, veb-dızaın, foto jáne vıdeo túsirý bolady.
Sonymen qatar, qolóner, onyń ishinde kilem toqý jáne qysh buıymdaryn jasaý, sondaı-aq ártúrli sporttyq jáne horeografııalyq sabaqtar qarastyrylǵan.
Qasym-Jomart Toqaevtyń Ázerbaıjanǵa aldaǵy memlekettik sapary aıasynda óńirdegi ózgermeli jaǵdaıdy eskeri otyryp, strategııalyq áriptestikti damytý jáne jan-jaqty yntymaqtastyqty keńeıtý — eki prezıdenttiń basty nazarynda bolady.
