Saý tis kóp aýrýdyń aldyn alady – qyzylordalyq dáriger
– Qazirgi ýaqytta tis dárigerlerine júginetinder kóp sııaqty, buǵan ne sebep?
– Bul – bizdiń ómirimizde jıi kezdesetin jaǵdaı, óıtkeni tis kútimine baılanysty arnaıy daǵdy qalyptasa qoımaǵan. Kútim bala kezden jasalýy tıis. Sol arqyly eshqandaı aýrýǵa jol berilmeıdi. Árbir azamat saý tisi arqyly kóptegen aýrýlardyń aldyn alady. Ókinishtisi, bizde mundaı mádenıet qalyptasa qoımaǵan. Sonyń saldarynan qazir stomatolog qyzmetine jıi júginetinder bar. Bir ǵana derek aıta keteıin. Oblys turǵyndarynyń basym kópshiligi tisjegisine baılanysty qıyndyq kórip júr. Árıne, ony tek bir óńirdiń ǵana problemasy dep aıtýǵa bolmaıdy. Elimizdiń ózge óńirlerindegi áriptesterimizben pikirleskende dál osyndaı áńgimeni estip jatamyz. Turǵyndarǵa tis máselesine únemi nazar aýdaryp otyrsa degen usynymyz bar.
– «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde». Tisti saý saqtaýdyń basty joly qandaı?
– Kóp jyldyq tájirıbemde oǵan qatysty kóptegen baǵdarlama júzege asqanyn bilemin. Sonyń arqasynda birqatar oń nátıjege qol jetkizildi. Atap aıtqanda, 2015-2020 jyldar aralyǵynda Qyzylorda oblysynda balalar toby arasynda aýyz qýysy aýrýlarynyń aldyn alý jáne stomatologııalyq kómek kórsetý baǵdarlamasy júzege asyryldy.
Aldyn ala tekserý barysynda stomatolgııalyq aýrýlardyń artyp kele jatqany ańǵaryldy. Tisjegisine shaldyqqan árbir úshinshi balanyń tisi odontogendik ınfektsııasy kózine aınalǵan. Arnaýly statsıonarlyq qurylymdarda irińdep qabyný aýrýlarymen tirkelgen balalar sany - 45-55 paıyz.
Odontogendik ınfektsııa oshaqtary retinde negizinen alǵashqy orynda azý tisteri tur. Jalpy, balalardyń aýyz qýysy patogenezinde ata-anasynyń reprodýktıvti densaýlyǵy jáne otbasyndaǵy gıgıenalyq tárbıeniń joǵary bolýy óte mańyzdy. Aıta ketsek, stomatolog dárigerler sanyn arttyrý atalǵan aýrýlar sanynyń kóbeımeýin túbegeıli sheshe almaıdy. Sondyqtan, bul maqsatta árbir otbasy ózi naqty is-sharany qolǵa alýy tıis.
– Demek, tis aýrýyn aldyn ala anyqtaý kerek...
– Aıta ketý qajet, tisti emdeýden góri ony saqtap qalý paıdaly. Ony álemdik tájirıbe kórsetip otyr. Kóptegen stomatolgııalyq aýrýlar, onyń ishinde tisjegi men gıngvıt adamnyń ómir súrý saltyna baılanysty paıda bolady. Tátti taǵmdardy jıi paıdalaný, tis tazalaýǵa nemquraıly qaraý sekildi zııandy ádetter tis jegi aýrýlarynyń paıda bolýyna áser etedi.
Meniń oıymsha, stomatologııalyq mekemeler shtatyna tis gıgıenısin engizý dáriger stomatologty kóptegen mindetterden bosatar edi. Osylaısha, mektepterde stomatologııalyq kabınetterdi uıymdastyrý qajettiliginen birte-birte qutylamyz. Kerisinshe uıymdastyrylǵan toptarda aýyz qýysy gıgıenasy buryshtaryn ashý damıdy. Elimizde Almaty, Shymkent qalalaryndaǵy balalar stomatologııalyq emhanalarynda gıgıenıster shtatyn engizý tájirıbesi bar.
– Oblysta balalar arasynda tisjeginiń taralýy qandaı deńgeıde? Ony sheshý joldary qandaı?
– Oblys ortalyǵynda tisjeginiń taralýy joǵary deńgeıde bolyp otyr. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy uıǵarymy boıynsha tisjeginiń taralýy 20, qarqyndylyǵy 1,5 paıyzdan aspaýy tıis. Maman esebinde aıtarym, qazir tisjegi aýrýy jasaryp keledi. Tisjegi qarqyndylyǵy 2 jastaǵy balalarda – 6,1, al 3 jastaǵylarda – 21,4, sondaı-aq 4 jastaǵy balalarda – 51 paıyz. 6-15 jastaǵylarda ol 80-96 paıyzdy mańaılaıdy.
– Tisjegi aýrýynyń kóbeıýine ózge de qandaı faktorlar áser etedi?
– Qyzylorda qalasy tutynýshylar quqyǵyn qorǵaý basqarmasynyń sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qadaǵalaý qorytyndysy boıynsha oblys ortalyǵyndaǵy aýyz sý quramyndaǵy ftordyń quramy – 0,36-0,4 mg/dm, normada – 0,8-1,2 mg/dm bolýy tıis. Degenmen, qalada sýdaǵy ftor quramynyń tómen bolýy balalar arasynda tisjegi aýrýynyń taralý jıiligin 3-4 esege joǵary bolýyna áser etedi. Tis jaǵdaıyna, paradont jáne aýyz qýysynyń shyryshty qabyǵyna áser etetin birden-bir jol – durys tamaqtaný. Beloktyń, dárýmenderdiń, mıneraldyq zattardyń jetispeýshiligi, taǵam sapasy men asty daıyndaý túri tisjeginiń jáne ózge de stomatologııalyq aýrýlardyń damýyna ákep soǵady.
– Al, óńirde stomatolog mamandar jetkilikti me?
– Shtattyq normatıv boıynsha dáriger-stomatolog jáne tis dárigerlerimen qamtamasyz etý qala boıynsha 10 myń adamǵa 4,4, aýyl turǵyndaryna 2,7 paıyzdan keledi.
Oblys ortalyǵynda balalar sany 100 myńnan asady. Oǵan shamamen 48 balalar dáriger-stomatology qajet. Qazir qalada mundaı dárigerlermen qamtamasyz etý deńgeıi – 65 paıyz.
Al, aýyldyq jerlerde 170 myńǵa jýyq bala bar. Balalarǵa qyzmet kórsetetin dáriger-stomatolog mamandar 50 paıyzdy mańaılap tur.
– Búgingi merekeńiz qutty bolsyn! Áriptesterińizge aıtar tilegińiz...
– Barsha dárigerler qaýymyn mereıli meırammen quttyqtaımyn. Olardyń kásibine sáttilik tileı otyryp, halyqtyń densaýlyǵyn qamtamasyz etýde jemisti eńbek tileımin. Halyqqa aıtarym, árdaıym densaýlyqty kútip, aýyrmaýdyń jolyn izdegen durys.
