Sarapshylar pikiri: «Saıası reforma jasalmaı, turmys túzelmeıdi»
«Halyqqa qajetti reformalardy júzege asyrý – meniń memleket basshysy retindegi basty mindetim. Saıası jańǵyrý bolmasa, elimizdi ornyqty damytý, aýqymdy áleýmettik-ekonomıkalyq ózgeris jasaý múmkin emes», - dedi Qasym-Jomart Toqaev. Saıası silkinis memlekettiń serpindi damýyna yqpal etetinin sarapshylar da quptaıdy. Máselen, saıasattanýshy Dos Kóshim ekonomıka men saıasat qatar damymaı, memlekettiń alǵa basýy múmkin emes ekenin aıtady.
«Bizdiń túsinigimizdegi saıası reforma – ádiletti orta ornatý, ıaǵnı sonyń joldaryn qalyptastyryp, azamattyq qoǵamnyń prıntsıpterin ilgeriletý, demokratııalyq ınstıtýttar qurý. Bul dúnıeler ornyqpaı, ekonomıkanyń da, memlekettiń de damýy múmkin emes. Kezinde «birinshi – ekonomıka, ekinshi kezekte – saıası reforma» dep aıtyldy. Bul durys emes edi. Qoǵamda bári birdeı damýy kerek. Aıtalyq, áýeli adamnyń basy shyǵyp, úsh jyldan keıin qoly, tórt jyldan soń aıaǵy óspeıdi ǵoı. Sol sııaqty. Biz saıası reforma jasaý jaǵynan kenje qaldyq. Sondyqtan, Memleket basshysynyń osy máselege basa nazar aýdarǵanyna qýanyshtymyz. Endigi is - sol reformanyń jan-jaqty, túbegeıli qarastyrylyp, júzege asyrylýy», - deıdi saıasattanýshy.
Halyq negizinen áleýmettik-ekonomıkalyq ahýaldy jaqsartýǵa qatysty baǵyttardy kóbirek kútken syńaıly. Áleýmettik jelidegi jazbalarǵa kóz júgirtip, osyny ańǵardyq. Onyń ústine, álemdegi geosaıası jaǵdaıdyń áleýmet áleýetine áserin tıgizbeı qoımaıtyny belgili. Alaıda, Dos Kóshim ádiletti qoǵam kerek ekenin aıtady.
«Shynyn aıtqanda, biz saıası reformany 25 jyldaı kútken shyǵarmyz. Halyqtyń kóbi kúnkóris qamyn oılaǵandyqtan, áleýmettik-ekonomıkalyq reformalardy qajetsinetin bolar. Taǵy da qaıtalap aıtamyn, saıası reforma jasalmaı, tirshilik túzelmeıdi. Halyqqa ádiletti qoǵam kerek. Ádiletti qoǵamnyń negizi saıası reformadan shyǵady. Sondyqtan joldaýda saıası reformalarǵa basa nazar aýdarylǵany kóńilge jubanysh syılaıdy», - dedi ol.
«Amanat» partııasy Qoǵamdyq saıasat ınstıtýtynyń bas sarapshysy Erlan Ahmedı «saıası reformasyz ekonomıkanyń tabysty bolýy múmkin emes» degen pikirge qatysty mynadaı oı aıtady: «Memleket basshysy ekonomıkalyq jáne saıası qaıta qurýlar qatar júrýge tıis degen formýlany usynyp otyr. Óıtkeni, qandaı da bir ekonomıkalyq reformalar jasalǵanymen, saıası júıe durys jolǵa qoıylmasa, ol tek ishte ǵana emes, álemde de básekege qabiletti bola almaıdy. Sondyqtan, ár azamat ózin ekonomıkalyq jáne saıası turǵydan damyta alatyn Ekinshi respýblıkada Prezıdent básekege qabiletti, oıyn erejesi teń bolatyn qoǵamdy usyndy».
Sonymen qosa, Erlan Ahmedı Jańa Qazaqstan – Ekinshi respýblıkada jastarǵa, jas talanttarǵa múmkindikter kóp bolatynyna senim bildirdi. «Jańa, básekege qabiletti qoǵam ádil ári jastarǵa ózin kórsetýge teń múmkindikter beredi. Daryndy adamdardyń elde qalýyna, shetelge ketkenderdiń qaıta oralyp, isin odan ári damytýyna jaǵdaı jasaıdy. Sondyqtan, bul jastar úshin óz elinen ketpeı-aq, ádil qoǵamda talantyn tanytýǵa, damýǵa, jeke jáne qarjylyq tabysqa jetýge úlken múmkindik dep oılaımyn. Menińshe, Jańa Qazaqstan – Ekinshi Respýblıka jastardyń bolashaǵyna, damýyna serpin beredi», - deıdi ol.
Ekinshi respýblıka demekshi, bul - Prezıdent engizgen jańa túsinik. Almatyda halyqty Naýryz meıramymen quttyqtaýy kezinde aıtyldy. Ekinshi respýblıka qurý týraly málimdeme - qyzý talqylanǵan taqyryptyń biri.
Memlekettik hatshy Erlan Qarın bul túsinikti Prezıdent bastama etken saıası reformalardy júzege asyrýmen baılanystyrdy. Onyń paıymdaýynsha, Jańa Qazaqstan – qoǵam men ulttyń jańarýy bolsa, Ekinshi respýblıka – memlekettik modeldiń jańarýy. Al, Erlan Ahmedı buǵan deıin qoǵamda demokratııalyq reformalar jasaýǵa qatysty pikirler aıtylyp júrgenin, sondyqtan da osy joldaýda saıası júıeni demokratııalandyrý týraly sheshim qabyldanǵanyna toqtaldy. Basqarý formasynyń ózgerýi álemdik tájirıbede bar ekenine nazar aýdardy. Máselen, Frantsııa 1958 jyly Sharl de Goll tusynda basqarý formasyn parlamenttikten prezıdenttikke aýystyrǵan.
«Jalpy, bul protsess 80-90 jyldardyń sońynda bastalyp, sátti jalǵasyn taýyp otyr. Sol jyldary negizi qalanǵan dúnıeler áli de ómirsheń. Mysaly, Koreıa saıası jáne ekonomıkalyq turǵydan biraz tabysqa jetti. Polshada kommýnızmnen demokratııaǵa ıdeologııalyq transformatsııa boldy. 1974 jyly Grekııa parlamenttik basqarý formasyna kóshti. Demek, respýblıkaǵa bólinýdi ár el ózinshe túsindi: bireý basqarý formasyn ózgertti, bireý ıdeologııalyq ózgeristerge basty nazarǵa aldy. Menińshe, Ekinshi respýblıka degen - sýperprezıdenttik bılikten kúshti parlamenti bar basqarýǵa kóshý, ıaǵnı bizde de basqarý formasy ózgerip jatyr», - dedi ol.
Al saıasattanýshy Dos Kóshim áli de sarapshylar qaýymy talqylaýǵa tıis máseleler bar ekenin atap ótti.
«Biraz naqty dúnıeler kóterildi. Partııa qurýǵa qatysty jeńildikter, máselen, tirkeý kezinde adam sanyn 20 myńnan 5 myńǵa deıin túsirý kerek degen máseleler de bar. Men oǵan qýanyshtymyn. Degenmen, saılaýǵa qatysty jalpylama aıtyldy, naqtylyq bolǵan joq. Biraq ony jumys toby, sarapshylar qarap, jasaýy kerek. Demek, áli ári qaraı qandaı ózgerister bolady? Konstıtýtsııaǵa qandaı túzetýler engiziledi? Sony kútip, keıin qorytyndy shyǵarýymyz kerek shyǵar», - dedi saıasattanýshy.
Prezıdent máseleniń basyn ashyp, baǵytty aıqyndady. Joldaýda júktelgen mindetterdi oryndaý maqsatynda 10 negizgi baǵyttan turatyn Jalpyulttyq jospar da ázirlendi. Memleket basshysy Joldaýdy iske asyrý jónindegi is-sharalar týraly Jarlyqqa qol qoıǵanyn da atap ótken jón.
Nazerke Súıindik
Sýret: qazaquni.kz