«Salaýatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa qoǵamdyq uıymdar belsendi qatysýy tıis - A.Sadyqova
Bul jaıynda QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda Ulttyq medıtsına qaýymdastyǵynyń prezıdenti, medıtsına ǵylymynyń kandıdaty Aıjan Sadyqova áńgimeleıdi.
- «Salaýatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasynyń negizgi baǵyttary qandaı, onyń jańashyldyǵy nede?
- Biraz jyldardan beri densaýlyq saqtaý salasynda baǵdarlamalar ázirlenip, bekitildi, biraq burynyraqta olar reformalaý baǵdarlamalary dep ataldy. Al bul jerde qıyn jaǵdaıdan medıtsınanyń sýyrylyp alǵa shyǵýy úshin kómek beretin strategııalyq jeli túziledi. Qazirgi ýaqytta sapaly medıtsınalyq kómek kórsetý úshin qalaı jaǵdaı jasaý kerek, sońynda emdelýge bıýdjet pen óziniń mol qarajaty shyǵyndalatyn aýrýlarǵa jol bermeı, halyqtyń óz densaýlyqtaryn emdeýmen kóp aınalysýy úshin ne isteý kerek degen sııaqty máselelerdi talqylaý júrip jatyr.
Qoǵamdyq uıymdardy qatystyrý arqyly aýdandyq býynnan bastap, respýblıkalyq deńgeıge deıin jalpy talqylaý júrgizilgende, onda árbir kezeńde baǵdarlama ajarlanyp, jáne ol júzege asyrý úshin qabyldaýǵa daıyn bolady. Kópshiligi ózderiniń pikirleri esepke alynatyndyǵyn baıqaýda, sondyqtan tek qana baqylaýshy emes baǵdarlamany júzege asyrýǵa qatysý tilegi paıda bolady. Bul jobany oqyǵan árbir azamat óziniń kúsh-jigerin qosa alatyn tusyn kóredi. Tipti uly Abaıdyń ózi «Sende bir kirpish dúnıege, Ketigin tapta bar qalan», dep aıtyp ketken. Bizdiń árqaısymyz «Salaýatty halyq» dep ataýǵa bolatyn ásem ǵımarattyń irgetasyn qalaýǵa orny bar kirpish ispettimiz.
- Baǵdarlamada aýrýdyń aldyn alý máselesine edáýir oryn berilgen. Siz qalaı oılaısyz, aýrýdyń aldyn alý úshin memleket ne isteýi qajet?
- Kóp adamdardyń densaýlyǵy buzylǵandyǵy sonshalyqty eger aldyn alýǵa jaǵdaı jasalmasa, halyq onymen aınalysýǵa úırenbese jáne aǵzada «aqaý» paıda bolǵannan keıin ǵana dárigerge kórinse kim kináli dep suraǵyń keledi. Jáne de bul oraıda «aqaýǵa» dárigerdi, densaýlyq saqtaý júıesin kinálaı bastaıdy. Bir jaǵynan naýqastiki de durys, óıtkeni onyń aýrýynyń aldyn alý úshin oǵan jaǵdaı jasaý qajet. Eń bastysy - bıýdjet tek qana skrınıngke ǵana emes, sonymen birge naqty emdeýge de aqsha bekitýi kerek. Reseıdiń óte jaqsy úlgisi bar: onda áıelder júktiliginiń tıisti 12 aptasyna deıin esepke turmasa, onda ol bosaný járdemaqysyn ala almaıdy. Osyndaı túrtki bastalysymen barlyq bolashaq analar áıelder keńesine aǵyldy. Al medıtsına qyzmetkerlerin belsendirý úshin Reseıde arnaıy járdemaqy bólingen: júkti áıeldi kútýge alyp, barlyǵy aman-esen ótti me - syıaqy alasyń.
- Sońǵy ýaqytta densaýlyq saqtaý nysandarynyń materıaldyq-tehnıkalyq jaraqtanýyna edeýir kóńil bólinýde, medıtsına qyzmetkerleriniń kásibılik deńgeıin arttyrý qajettigi týraly da aıtylýda...
- Zamanaýı tehnologııalardy engizý týraly sóz bolǵanda, onda ýáj týraly da eskerý qajet. Eger emdelýge barlyq jaǵdaı jasalyp, dárigerge az tólese, onda emdeıtin de eshkim qalmaıdy. Zamanaýı qural-jabdyqtar tyqpalanǵan bıik úıler salynady, biraq biz bolmashy jalaqy bolǵandyqtan kadrlardan da aıyrylamyz.
Qazirgi tańda kadr máselesinde jaǵdaıdyń ýshyqqany sonshalyqty, keıde eger onda isteıtin eshkim bolmasa aýrýhanalardy salyp qajeti qansha dep te oıǵa qalasyń. Aýyldyq býyn shuǵyl kadrlarmen tolyyqtyrýdy qajet etedi, kóptegen óńirlerde tar baǵyttaǵy, atap aıtqanda, tis dárigeri, anestezolog-reanımatolog, psıhıator, ftızıatr, sot-medıtsına sarapshysy, zerthanashy dáriger, psıholog mamandary joq. Kadrlardyń qartaıýyna baılanysty másele de ótkir tur. Óıtkeni jas dárigerge mundaı jalaqymen otbasyn asyraý múmkin emes jáne bul aqsha biliktiligin arttyrýǵa da jetpeıdi. Sondyqtan jańa baǵdarlama jobasynda materıaldyq qamtamasyz etýmen qatar medıtsına qyzmetkerleriniń áleýmettik qorǵalýy týraly da ádil aıtylǵan.
- Jobada farmatsevtıkalyq ındýstrııaǵa da osyndaı nazar aýdarylǵan ba?
- Otandyq farmatsevtıkalyq ındýstrııany aıtqan kezde, farmakologııa jáne toksıkologııa ınstıtýtyn qurý týraly oılaný qajet. Eger biz otandyq óndiris ornyn qurǵymyz kelse, onda dári-dármek maquldanatyn, qatań irikteýden jáne baqylaýdan ótetin arnaıy ınstıtýt kerek. Al ol úshin naýqas qadaǵalaýda jata alatyn klınıkalyq bazasy, bul dári-dármekterdiń tıimdiligin, qaýipsizdigin baǵalaıtyn zerthanasy bar ınstıtýt qajet. Dári-dármek nemese bizdiń naryqqa emdeýdiń jańa ádis-tásilderin ákeletin fırmalar ǵylymı zertteýler ádebi jónindegi komıssııamen tyǵyz yntymaqtastyqta bolǵany durys. Ondaı komıssııa qurylǵan, biraq ǵylymı zertteýler tek qana Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde ǵana emes, sonymen birge basqa da vedomstvolarda júrgizilýi qajet.
- Baǵdarlamaǵa sáıkes bizdiń medıkter qandaı túbegeıli ózgerister kútýde?
- Biryńǵaı aqparattyq júıe engiziletin bolady. Qazirgi ýaqytta bizdiń dárigerler kóptegen qaǵazdardy toltyrady, biryńǵaı júıeniń joqtyǵynan kóptegen sáıkessizdikter oryn alýda. Barlyq aýrýhanalardyń kompıýterlermen jaraqtanǵandyǵyn qalaımyz. Medıtsınalyq bilimsiz, biraq densaýlyq saqtaý júıesinde jumys isteıtin adamdardy qabyldaýǵa bolatyn bos jumys oryndary qajet. Osylaısha, dárigerlerdi qaǵaz jumystarynan bosatýǵa bolady.
Paramedıkter qyzmetin engizý joldary arqyly birqatar mamandardy bosatyp alýǵa bolady. Ol úshin normatıvtik-quqyqtyq bazasyn, olardyń daıyndyǵy úshin oqý baǵdarlamasyn ázirleý, biliktilik talaptaryn, laýazymdyq nusqaýlyǵyn jáne attestatsııalyq rásimderdi oılastyrý qajet. Máselen, osylaısha jedel járdem dárigerlerin artyq júktemeden bosatýǵa bolady.
Bul dáriger basqarýshyǵa da qatysty - olarǵa medıtsınalyq ınstıtýttardy bitirý qajet emes, aýrýhanalardy densaýlyq saqtaý menedjeri basqarýy qajet. Bul dáriger-statısterge de qatysty, olarǵa da salalyq bilimi bolýy mindetti emes. Volenterlerdi tartý úshin yntalandyratyn tetikterin oılastyrý kerek. Múmkin medık bolǵysy keletin 9-11 synyp oqýshysyn mektep partasynan-aq volenterlikke tartý kerek shyǵar. Biraq ol úshin medıtsınalyq joǵary oqý ornyna nemese kolledjge túsý barysynda qandaıda bir jeńildikter beretin normatıvtik-quqyqtyq baza ázirleý qajet. Baǵdarlama jobasynda tek qana problemalardy sheship qoımaı, sonymen birge shynaıy sheshimder usynatyn bundaı sátter kóp.
- Al sizderdiń qaýymdastyqtaryńyz qandaı da bir usynys engizdi me?
- Iıa, jáne de biz de qýanyshtymyz, baǵdarlamany ázirleýdiń alǵashqy kezeńinen qaýymdastyq ókilderi belsendi qatysyp, ózderiniń ınntellektýaldyq áleýetin usyndy. Densaýlyq saqtaý mıınstrligi jáne onyń basshysy bizdi ásirese akkredııatsııalaý, lıtsenzııalaý, biliktilik sanatyn berýge attestatsııalaý, standarttar jasaý barysynda táýelsiz saraptama júrgizý, emdeý, dıagnostıka jáne ońaltý hattamalary máseleleri boıynsha áriptes retinde tanyp otyr. Biz emtıhan komıssııasy quramynda bolýymyz kerek, óıtkeni medıtsına qaýymdastyǵy olardyń qataryna bilimsizder kirip ketpeýi úshin qatań irikteý júrgizýi tıis. Salalyq JOO-lardyń da reıtıngin qaýymdastyq anyqtaýy qajet.
Máselen, Germanııada dál osy qaýymdastyq farma-ekonomıkalyq máselelerdi sheshedi, onyń qyzmetkerleri aýrýlardyń túrine qaraı emdeýge qansha qarajat bólý qajettigin anyqtaıdy. Al bizdiń elimizde dári-dármekti satyp alýǵa tender ótkiziledi jáne dáriger memleket satyp alǵan, keıde eń jaqsy emes dárini jazyp berýge májbúr. Densaýlyq saqtaý basqarmalary men kásibı medıtsınalyq qaýymdastyqtar arasynda áriptestik tetigin engizý qajet.
Densaýlyq saqtaý júıesindegi táýelsiz saraptama týraly da aıta keteıin. 2009 jyly bizde barlyq memlekettik medıtsınalyq uıymdar akkredıtteldi. Bundaı bas-basyna akkredıtatsııalaný bolmaýy qajet, óıtkeni tipti akkredıtatsııadan ótpegen mekemeniń óz memlekettik tapsyrys alady. Bizdiń sarapshylarǵa áli de jumys istep úırený qajet, olar akkredıtatsııaǵa qol qoıý arqyly mekememen birge barlyq jaýapkershilikti moınyna alatyndyǵyn túsinýi qajet.
Sonymen qatar medıtsına qyzmetkerleriniń ulttyq tizilim qurý kerek, bundaı ázirshe Qazaqstanda joq. Biz memlekettik qurylymdarda, jeke klınıkalarda, vedomstvolarda, gospıtalderde qansha dáriger jumys isteıtinin bilmeımiz. Bul jınaq Densaýlyq saqtaý mınıstrligine bizde qansha múgedek dáriger, jalǵyz basty analar jumys isteıtindigi, olardyń qanshasy nesıe boıynsha qaryzǵa kirip otyr jáne balalary úshin kútýshi jaldaýǵa múmkindigi joq degen sııaqty shynaıy kartınany kórýge múmkindik beredi. Óıtkeni bizde vedomstvolyq balabaqshalar joq qoı. Mundaı tizilim jasalǵannan keıin kóńil-kúımen emes, naqty sandarmen medıkterdiń jalaqysy túkke turǵysyz ekendigin dáleldeýge bolady. Sondyqtan osyndaı ulttyq tizilim jáne medıtsınalyq mekeme bolýy kerek, sonda bizdiń qazirgi tańdaǵy densaýlyq saqtaý salamyzdaǵy naqty jaǵdaı kórinedi.
- Aıjan Begaıdarqyzy, siz ІІІ Astanalyq ekonomıkalyq forýmnyń qatysýshysyz. Siz elordaǵa qandaı usynystarmen barasyz?
- Forýmda biz Bıznestiń jol kartasy máselelerin qarastyramyz. Bul jerde densaýlyq saqtaý salasyndaǵy jeke jáne memlekettik yntymaqtastyq týraly aıtýǵa bolady. Máselen, memlekettiń jeke klınıkalardyń qurylysyna qatysýy, birikken kásiporyndarda medıtsınalyq kómek kórsetý, densaýlyq saqtaý salasy úshin ónerkásip nysandaryn salý týraly. Jekeleı alǵanda stomatologııa úshin barlyq materıaldardy, máselen, keramıkany, protezdeý úshin shtıfterdi Qazaqstanda shyǵarýǵa bolady. Sonymen qatar bul emdik shópterge, gomeopatııalyq ónimderge de qatysty.
Reseıden jáne alys shet elderden mamandar tartý arqyly bilim berý baǵdarlamasyn engizý máselesin de qozǵaǵym keledi. Ol úshin eýropalyq standarttarǵa jaqyn klınıka ashyp, olardy qural-jabdyqtarmen jaraqtandyrý qajet.
Memlekettik baǵdarlamanyń strategııalyq jelisi qazirdiń ózinde qurylymdanǵanyn atap ótkim keledi jáne bizdiń barlyǵymyzǵa ony júzege asyrý úshin ushan-teńiz jumystardy atqarý mindeti tur. Maǵan bizdiń mınıstrdiń ustanymy unaıdy. Ol biz baǵdarlamany zerdelegen saıyn eskertpeler men usynystar kóp bolyp, ol odan ári sátti bola túsedi deıdi. Osy ashyqtyǵy, tabandylyǵy, jańa isti qolǵa ala alatyndyǵy úshin sheksiz alǵysyńdy bildirgiń keledi. Reformator bolý - eń qıyny, al kóshbasy bolý, sońynan erte alý, ıdeıalar týdyra bilý - bul uıymdastyrýshynyń zor talanty.
Men qazaqstandyq densaýlyq saqtaý júıesi basqa órkenıetti elderdiń qataryna tez arada kóterile alady dep oılaımyn. Demokratııalyq ózgertýler iste oryndalatyn, memlekettik baǵdarlamany júzege asyrý barysynda qoǵamdyq uıymdardy qatystyrý tetikteri shynaıy jumys isteıtin memleketterdiń úlgisin alýymyz qajet, bul týraly bizdiń eldiń Prezıdenti Joldaýynda da, óziniń sóılegen sózderinde de árqashan aıtyp keledi.
