Respýblıka qaharmandary: Beıbit zamannyń batyrlary kimder
Ulttyq merekege oraı, «QazAqparat» halyqaralyq agenttigi beıbit kúnniń batyrlarynyń ómirinen syr shertetin «Respýblıka qaharmandary» atty arnaıy aıdardy qolǵa alǵan bolatyn. Bul aıdar aıasynda taǵdyrdyń qıly synaǵynan taısalmaı, qıyndyqtardan múmkindikterdi kóre bilgen otandastarymyzdyń hıkaıalaryn oqyrman nazarlaryna usynamyz.
«Armanym – paralımpıadada elimizdiń Ánuranyn shyrqatý»
2021 jyly Tokıoda ótken paralımpıada oıyndarynda atyraýlyq úsh paradzıýdoshy kúmis júldeger atanǵan edi. Sonyń biri – Ánýar Sarıev. «Meniń bir armanym bar. Bul – Paralımpıadada elimizdiń Ánuranyn shyrqatý» deıdi palýan. Bıyl 30 jasqa tolǵan sportshy endi Parıjde jalaýy jelbireıtin Paralımpıadaǵa qatysýdy josparlap otyr. Ol 1992 jylǵy 4 aqpanda Atyraý qalasynda dúnıege kelgen. Bala kezinen sportqa ańsary aýǵan. Mektepte de dene shynyqtyrý sabaǵyn jaqsy kórgen.
«Dzıýdo – sporttyń eń qıyn túri. Bes mınýttyq beldesý kezinde bir sekýndqa ǵana qate jiberseń, opyq jep qalasyń. Halyqaralyq saıystarǵa barǵanda, ózimniń emes, aldymen eldiń abyroıyn oılaımyn Óıtkeni, jeńiske jetseń, eldiń kók baıraǵy kóterilip, Ánurany shyrqalady. Sol kezde elińe, Otanyńa degen qurmetiń arta túsedi. Alaıda qazaqtyń «Baq shaba ma, bap shaba ma?» degenindeı, sportta únemi jeńistiń bıik tuǵyryna jetý múmkin emes. Birde jeńiske jetip, mereılenip turasyń, al keıde jeńilistiń kermek dámin tatýǵa týra keledi. Jeńilgen sátte ózińnen úmit kútken bapkerińdi, barsha jankúıerińdi, elińdi uıatqa qaldyrdym-aý degen oıǵa berilesiń. Árıne, jeńis te, jeńilis te kóńil-kúıge áser etedi»,-deıdi Tokıo Paralımpıadasynyń kúmis júldegeri Ánýar Sarıev.
Alaıda ómirdiń óz jospary bar. Jol apatyna túsken Ánýar Sarıev kózinen jaraqat alyp, bastapqyda dzıýdodan qol úzýine týra keldi. Biraq taǵdyrdyń synaǵyna moıymaǵan ol sportty tastamaýdy jón sanady. «Kólik apatynan keıin kóz janaryma zaqym kelip, kórý múmkindigim nasharlaǵany ras. Alaıda, meniń múmkindigim shektelgen joq ǵoı. Kerisinshe, ómir súrýge, jetistikke jetýge qulshynysym arta tústi. Sol sebepten, ózimniń úırenshikti sportymdy tastaǵym kelmedi. Budan bylaı paradzıýdomen aınalysyp, elimniń abyroıyn asqaqtata beremin degen sheshim qabyldadym», -deıdi Ánýar Sarıev.
Endi ol Parıjde ótetin paralımpıadanyń lıtsenzııasyn ıelenýdi kózdep otyr. «Meniń bir armanym bar. Bul – Paralımpıadada elimizdiń Ánuranyn shyrqatyp, kók baıraqty jelbiretý»,-dep aldaǵy maqsatymen bólisti paradzıýdoshy.
Arheolog: «Tabylǵan ár dúnıe bútin bir dáýir jaıly aqparat beredi»
«Respýblıka qaharmandary» jobasynyń taǵy bir keıipkeri - Aqtóbede týyp-ósken Aslan Mamedov, ol 20 jyldan astam ýaqyttan beri qazba jumystarymen aınalysyp keledi. Ol Qobylandy batyr, Ábilqaıyr han jerlengen qorymdardy qazýǵa, zertteýge qatysqan. Qazirgi kezde temir dáýirindegi qorymdardy zerdeleýdi jón kóredi. Sebebi dál osy kezeńde qazaq jerinde jańa mádenıet qalyptasa bastady. Aldaǵy ýaqytta HIX-XX ǵasyrlarǵa tán eskertkishterdi zerttemek. Sebebi ár qorym mańynda úı bolǵany kartadan kórinip tur. Bul qazaq jerindegi otyryqshylyq mádenıettiń qalyptasý kezeńine dálel bola alady. Ol óńirdegi qazba jumystary jáne kóshpendiler mádenıeti tarıhyndaǵy tyń derekteri týraly baıandaǵan edi.
Aslan Mamedov qolǵa túsken ár zat bútin bir dáýir týraly aqparat beretinin aıtady. «Qylysh, jebeniń ushy da bizge aqparat beredi. Bútin zat emes, bólshegi de qundy. Sóıtip biz zertteýge alǵan qorymnyń zamanyn anyqtaımyz. Qolymda qoramsaptyń ilmeshegi bar. Kólemine, ilmegine qarap b.z.d. VI-V ǵasyrlarǵa jatady dep topshyladyq. Bir qoraptyń ishindegi jebede esh aıyrmashylyq baıqalmaýy múmkin. Biraq báriniń óz izi bar. Jebeniń ushy adamdardyń saýytyna baılanysty ózgerip otyrǵan. Uzyn qylyshtar da jerimizge sarmattar kelgende jasala bastaǵan. B.z.d. VI ǵasyrǵa deıin bizdiń kóshpendiler uzyn qylysh ustamaǵan. Qanjar bolǵan. Qarsylastyń kúshine qaraı soǵysý ádisi de ózgergen. Sóıtip er toqym, uzyn qylysh qoldana bastaǵan. Muny biz qazba jumystarynan kóremiz. Kez kelgen zattyń ótkennen málimet beretinin osydan-aq túsinýge bolady», - dedi ol.
Sońǵy jyldary halyq tarıhqa qaıta úńile bastady. Suraq kóp, al sol suraqtyń jaýabyn arheologtar dál de naqty bile alady. Sebebi ár qazba jumysyna ǵylymı maqala jazady. Qazirgi kezde Aslan Mamedovtyń 60-70 maqalasy bar. Aqtóbe oblysynyń ár aýdanyna baılanysty jınaqtary shyqty, entsıklopedııa jazdy. Birneshe avtor bolyp kitapty jaryqqa shyǵardy. Áli de maqsaty kóp. Ol ózi tańdaǵan mamandyqty, salany ómiriniń máni sanaıdy. Ári úlken jaýapkershilik júgin arqalaǵanyn sezedi. Memlekettik múddeni qorǵaý úshin de derekterdiń, ásirese qazba jumystary kezinde tabylǵan dúnıelerdiń aınymas dálel bolaryn bilgen soń ár saparyn qujatqa balap, qaǵaz betine túsiredi.
«Qazǵym keletin, zerttegim keletin jer bar. Bolashaqta úsh jyl qatarynan kitap jazamyn. Úsh kitap. Zerttelgen, biraq ǵylymı maqalasy jaryqqa shyqpaǵan dúnıeler bar», - dep oıyn túıdi arheolog.
«Fotokollektsııamda 200-ge jýyq qustyń túri bar» - pavlodarlyq fotograf
«Respýblıka qaharmandary» aıdarynyń taǵy bir keıipkeri – fotograf, Pavlodar geografııa úıiniń múshesi Kárimjan Jákenov. Ol kóptegen jyldan beri oblystyń janýarlar dúnıesin, ásirese qustardy sýretke túsirýmen aınalysyp keledi. Onyń bul salaǵa qosqan úlesin mamandar da joǵary baǵalaıdy.
«Qorshaǵan ortamyzda bizdiń nazarymyz ben erekshe qamqorlyǵymyzdy qajet etetin kóptegen qus túrleri bar. Tabıǵatqa sonshalyqty beıjaı qaraýǵa bolmaıdy. Onyń barlyǵy - óte názik álem. Olarǵa zııan keltirý, buzý ońaı. Al ol tabıǵat dúnıesin qalpyna keltirýge ondaǵan jyl ketedi», - dedi pavlodarlyq fotograf Kárimjan Jákenov.
Kárimjan Jákenovke qustar álemin fotoǵa túsirý týraly oı 2012 jyldyń basynda kelgen. Ol joly áýesqoı ornıtolog Pavlodardaǵy Ertis ózeniniń jaǵasynda jubaıymen serýendep júrip, qaraǵaı mańynda otyrǵan ádemi qustardy uıaly telefonyna sýretke túsiripti. Keıin úıine oralyp, ózi jasaǵan fotodaǵy qustar týraly ǵalamtorda bar aqparatpen tanysa bastaıdy. Osylaısha, Kárimjan Jákenov erekshe hobbımen aınalysýǵa bel sheship, fotoapparat satyp alady. Alǵashqy kezeńde ol qustardy óziniń jeke muraǵaty úshin túsirgen. Artynsha qaýyrsyn qanatty janýarlardyń popýlıatsııa turǵysyndaǵy derektermen tanysyp, olardyń sýretinen bólek, shynaıy tabıǵatyn zertteýge kirisken. Búgingi tańda pavlodarlyqtyń fotokollektsııasyna engen 200-ge jýyq qus túri bar.
«Maǵan Qyzyl kitapqa engen, joǵalyp bara jatqan qustar jolyqsa, meniń keýdemdi qýanysh sezimi kerneıdi. Óıtkeni men olardyń az da bolsa, áli kúnge deıin bar ekenine qýanamyn. Máselen, osydan 150 jyl buryn qazaq dalasynda dýadaqtar kóp bolatyn. Olardy tipti taıaqpen uryp, qýatyn edi. Al qazir olar óte az. Mine, men qustardy sýretke túsirip kele jatqanyma 8 jyl. Desek te áli kúnge deıin dýadaqty kezdestirgen emespin», - dep toqtaldy ol.
«Qusty sýretke túsirý úshin aınalany tolyq torýyldap, baqylaýda ustap otyrý qajet. Sebebi, olardyń daýysy shyqqan jerlerdi anyqtaý mańyzdy», - deıdi ol óziniń hobbıiniń erekshelikteri týraly.
Kárimjan Jákenovpen kóbine uıaly telefon arqyly baılanysý múmkin emes. Óıtkeni ol únemi qaladan tys jerlerde júredi. Árıne, bul ýaqytta ol qustardy fotoǵa túsiredi, sondaı-aq balyq aýlaıdy.
Pavlodarlyq fotograftyń aıtýynsha, torǵaı sııaqty kishkentaı qustar ádette butalardyń arasyna uıa salady. Al iri qustar aǵash butaqtarynyń joǵarǵy jaǵynda meken etedi. Máselen, erekshe hobbı ıesi qys mezgilinde Pavlodardyń ońtústik-batysyndaǵy Ýsolskoe shaǵyn aýdanynyń toǵaıynda samyr, toqyldaq, uzyn quıryqty shymshyq, sýyqtorǵaılardy sýretke túsirgen. Kárimjan Jákenov qaýyrsyn qantatty janýarlardy fotoǵa túsirý ońaı emestigine toqtaldy. Sebebi qustar mekendeıtin jerlerdi izdeýge, olardyń utymdy kadr alýǵa qolaıly jerge qonǵanyn kútýge bir kúnnen asa ýaqyt ketýi múmkin.
Jalpy Kárimjan Jákenovti kóp adamdar bile bermeıdi. Ol qustardy sýretke túsirip qana qoımaı, olardyń tirshilik etý ortasyn, kúndelikti ratsıonyn da zerttegen. Fotograftyń qustardy sýretke túsirýge qatysty keńesteri men qyzyqty oqıǵalary jaıly myna siltemeden oqı alasyz.
«Qazaqstandyq Nık Výıchıch»: «Júzýden chempıon bolsam dep armandaımyn»
Shydamdylyqtyń, ómirge degen mahabbattyń sımvoly dese, qazaqstandyqtardyń kóbisi oılanbastan Álı Turǵanbekovti aıtar edi. Eki aıaqsyz dúnıege kelgen Álı Turǵanbekovtiń taǵdyry kópshilikke tanys. Erekshe jasóspirim týraly biz buǵan deıin de jazǵan bolatynbyz. Qazaqstandyqtar úshin ómirge degen súıispenshilik qaharmanyna aınalǵan Álımen Respýblıka kúni qarsańynda QazAqparat tilshisi suhbattasqan edi. Ol áńgime barysynda óziniń bolashaqtaǵy josparlary, arman-maqsattarymen bólisken edi.
Álıdiń fýtbolǵa degen qyzyǵýshylyǵynan kópshilik habardar. Ol buǵan deıin Dıego Maradona, Lıonel Messı jáne taǵy basqa áıgili fýtbolshylarmen kezdesken bolatyn.
Ol áńgime kezinde fýtbolǵa degen qyzyǵýshylyǵynan bólek, júzýmen aınalysatynyn atap ótken edi. «Iá, júzýmen kásibı túrde aınalysamyn. Bıyl maýsymda jasóspirimder arasynda úshinshi ret Qazaqstan Respýblıkasynyń chempıony atandym. Odan bólek, júzýden halyqaralyq sport sheberi boıynsha normatıvti oryndadym»,-dedi ol.
Álı júzý sportynda odan ári shyńdalǵysy keletinin, bolashaqta atalǵan sporttan paralımpıada oıyndarynda Qazaqstanǵa altyn syılaǵysy keletinin de jasyrmady. «Árıne, ol úshin kóp eńbektený kerek», deıdi ózi.
Álı az ýaqyttyń ishinde kópshilikke tanymal boldy. Oǵan qoldaý bildirýshilerdiń qatarynda álem juldyzdary da bar. Biraq ol bloger bolǵysy kelmeıtinin, júzýmen kásibı túrde shuǵyldanyǵysy keletinin jetkizdi. «Buryn bloger bolǵym keletin, keıin ol oıdan aınyp qaldym. Sebebi blogerlik ýaqyt alady. Meniń maqsatym – júzýmen kásibı aınalysyp, altyn medal jeńip alý»,-dedi ol.
Eske salaıyq, 2019 jyly tamyzda qazaqstandyq «Nık Výıchıch» atanǵan Álı Turǵanbekov óz qolymen aǵylshynnyń Lıverpýl oıynshylaryna ÝEFA Sýperkýbogyn tabystaǵan edi. Osy oraıda jigerli jas balanyń tózimdiligi men órligine Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev ta yqylasyn bildirdi. Álı jaıly tolyǵyraq myna jerden oqı alasyz.
«94 aýyldaǵy mektepti sporttyq qural-jabdyqpen qamtamasyz ettim» - Sergeı Tsyrýlnıkov
Atalǵan jobanyń taǵy bir keıipkeri – kúshtik ekstrımnen álemdik rekordshy Sergeı Tsyrýlnıkov. Ol kóptegen rekordymen jáne kúshtik nómirlerimen ǵana emes, sonymen qatar otanshyldyǵymen de tanymal. Sergeı aýyldardy sporttyq qural-jabdyqtarmen qamtý máselesin kóterip, jastardy sportqa baýlıtyn jobalardy iske asyrýmen qatar, buqaraǵa kúsh mádenıetin nasıhattap júr.
Onyń kóptegen jobasy bar, atap aıtatyn bolsaq, «100 aýyl», «Batyrs battle», «UPF». «Sporttyq batldardy da ótkizýdi qolǵa aldyq. Kıno túsirý, semınarlar jáne ızometrııalyq gımnastıka jattyǵýlaryna arnalǵan qosymshamen jumys istep jatyrmyn. Batys naryǵyna shyǵý nıetimizde bar. Kúsh mádenıetine keletin bolsaq, negizinen aýyl jastaryna semınarlar ótkizemin. Sondaı-aq mıllıondaǵan adamdy qamtıtyn áleýmettik jeliler arqyly da jumys isteımin»,-deıdi ózi.
Ol buǵan deıin aýyldarda qarapaıym sport jabdyqtarynyń joq ekenin birneshe ret másele etip kótergen bolatyn. Onyń oıynsha, muny tek depýtattar men jergilikti organdar ǵana sheshe alady. «100 aýyl» baǵdarlamam aıasynda aýyldardy aralap, 94 mektepti sporttyq qural-jabdyqpen qamtamasyz ettim. Bul óte az, aýyl mektepteriniń 90 paıyzy tipti, 50 paıyzǵa deıin sporttyq jabdyqtarmen jabdyqtalmaǵan. Biz bolǵan árbir mektepte, tipti memleket tarapynan berilgen sporttyq qural-jabdyqtardyń sapasy syn kótermeıdi. Aýyldarda qarapaıym sport jabdyqtaryna qatysty problema jetkilikti. Al keıbirinde sport zaldary jóndeýdi qajet etedi jáne normalarǵa sáıkes kelmeıdi dep senimdi túrde aıta alamyn. Bul máseleni men sheshe almaımyn... Bul - depýtattar men jergilikti organdar sheshýi kerek másele. Onyń ornyna olar salyq tóleýshilerdiń aqshasyn legıonerler men kásibı klýbtarǵa jumsaıdy. Al olardyń ıek astynda balalar bıliktiń kóńil aýdarýyna, qarapaıym qural-jabdyqqa muqtaj»,-dep atap ótti sportshy.
18 balany qamqorlyǵyna alǵan ana
Kentaý qalasynyń turǵyny Túımegúl Ergeshqyzyn kópshilik altyn júrekti Ana dep biledi. Ol ata-anasynan erte aıyrylǵan 18 balany asyrap alyp, qamqorlyq tanytyp otyr. Túımegúl Ergeshqyzy - búkil elge aty tanylmasa da, óziniń belsendi ómirlik ustanymymen qalyń kópshilikke úlgi bolǵan qaharmanymyz.
Túımegúl Ergeshqyzy 10 qyz ben 8 uldy qamqorlyqqa alǵan. Olardyń ulty da ártúrli. Atap aıtsaq, bireýi - orys, bireýi - ózbek, endi biri káris ultynan. Qalǵandary qazaqtyń qarakózderi. «Ómirimniń máni - ózgege jaqsylyq jasaý» dep biletin qamqor jannyń basty maqsaty búldirshinderin qatarynan kem qylmaı ósirý, úlken azamat etip tárbıeleý.
«Ómir osynysymen mańyzdy, maǵynaly. Ózim - balajanmyn. Jetim balalardyń bireýdiń qolyna jáýteńdep, qarap júrgenin kórgende júregim aýyrady. Shydaı almaımyn. Sondyqtan bala asyrap alamyn degen sheshimge keldim. Maǵan balalar ártúrli jaǵdaıda keldi. Birin dúnıege kele salysymen qolyma alsam, endi birin 1,5 jasynda, bireýin es biler eresek shaǵynda qamqorlyǵyma aldym», – deıdi Túımegúl Ergeshqyzy.
Jalpy altyn júrekti ana bala asyrap alýdy 33 jasynda bastaǵan. Alǵashqy qyzyn qolǵa alǵan sátinde úlken áserge bólenipti. Sodan jyl saıyn otbasy músheleri kóbeıe túsken. Іlgeride balalarǵa qaraý, jetildirý qıyndyq týdyrǵanymen, keıin qalyptasyp ketken. Degenmen ol «18 balany qamqorlyqqa alamyn dep oılamaǵanmyn» - deıdi.
«Barlyǵy Allanyń qalaýymen boldy. Men baqyttymyn. Men balalarymmen baqyttymyn» - deıdi altyn júrekti ana.
«Qol-aıaǵy joq balalardy kórgende ómirge qulshynysym arta tústi»
Taǵy bir qazaqstandyq parasportshy ıÝrıı Berezınniń taǵdyry erekshe. Ol tótenshe jaǵdaıda qos aıaǵynan aıyrylǵan. Soǵan qaramastan 33 jasynda kásibı sportqa keldi. Búginde qostanaılyq parasportshy túrli sporttyq básekelerde el namysyn qorǵap júr. Ol Ekaterınbýrgte dúnıege kelgen. 1 jasqa tolmaı turyp ata-anasy Qazaqstanǵa kóship kelgen, sondyqtan elimizdi Otany sanaıdy. «2016 jyldan bastap protezben júremin. Qos aıaǵymnan oqqa ushyrap aıyrylǵanmyn. Qıyn sátte jaqyndarym men dostarym janymda bolyp, qoldaý kórsetti. Aıaqqa protez salý úshin Petropavlǵa bardym. Onda taǵdyr tálkegine túsken túrli adamdardy kórgende, meniń aıaǵymnyń joqtyǵy jaı dúnıe bolyp qaldy. Ásirese qol-aıaǵy joq balalardy kórgende júregiń aýyrady. Sol kezde óz jaǵdaıymdy túsinip, odan ári ómir súrýim kerek dep ózime maqsat qoıdym. Al sportqa kelgen soń ómirge degen qulshynysym odan saıyn arta tústi»,-deıdi ıÝrıı Berezın.
ıÝrıı aıaǵynan aırylǵanǵa deıin sportpen baılanysy bolmaǵan. «Oqqa ushyraǵannan keıin qaıta qalpyma kelip, jańa ómirdi bastadym. Qostanaı qalasynda energoortalyqqa jumysqa ornalastym. Sosyn basshymyz qyzmetkerlerge júzýge barýdy usyndy. Nátıjesinde men ǵana bardym. Osylaısha júzýdi bastadym. Keıin oblystyq Sport basqarmasy janyndaǵy múgedek jandarǵa arnalǵan Sport klýby maǵan qyzyǵýshylyq tanytty. Sóıtip, kásibı shańǵy sportymen aınalysýdy usyndy», - deıdi ol.
Qostanaı turǵyny sportqa shaqyrylǵan 2018 jyly 33 jasta bolǵan. «...Sol kezdegi ıÝrıı men qazirgi ıÝrıı eki túrli adam. Ol kezde salmaǵym 130 keli edi. Eki aı júzýge qatystym. Degenmen eshqandaı jattyqtyrýshy, jattyǵý kestesi bolǵan joq. Óz betimmen aınalystym. Keıin jattyqtyrýshyǵa ózim habarlasyp, shańǵy bazasynda daıyndyqty bastadyq», - deıdi parasportshy.
Onyń aıtýynsha, ýaqyt óte kele sportshy kásibı turǵydan shyńdala bastady. ıÝrıı Berezın sportta alǵashqy iri jeńisine byltyr qol jetkizdi. «2021 jyly shańǵy tebýden 5 shaqyrym qashyqtyq boıynsha Qazaqstan chempıonatynyń jeńimpazy atandym. Sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń sport sheberi normatıvin oryndadym. Bul men úshin erekshe sát. Eńbegimniń baǵalanǵanyn túsindim. Biraq bunymen jumys bitpeıdi. Alda joǵary shyńdar men jańa maqsat bar», - dep bólisti jerlesimiz.
Qazir qostanaılyq ıÝ. Berezın sportpen kásibı shuǵyldanýdy jalǵastyryp jatyr. Onyń basynan ótken qıyndyqtar men sportqa qalaı kelgeni jóninde tolyǵyraq myna siltemeden oqı alasyz.
Ustaz: «Qazaqtildi balalardyń nege halyqaralyq básekelerde top jara bermeıtinin túsindim»
Búginde atajurtqa oralyp, qoǵamnyń ár salasynda jarqyrap kózge túsip, ekonomıkaǵa, mádenıetke ǵylym-bilimge ózindik úlesin qosyp júrgen tulǵalar jeterlik. «Respýblıka qaharmandary» jobasynyń kelesi keıipkeri - óskeleń urpaqqa bilim berý jolynda aıanbaı ter tógip, elge-jurtqa eńbek etýdiń ózindik úlgisin kórtesip júrgen tulǵa Yrysbek Máýituly.
«Altaıdyń Kóktoǵaı aýdanynda ustazdyq jolym bastaldy. Onshaqty jyl ol jaqta jemisti eńbek ettim. 2008 jyl edi, áıelim ekinshi balama júkti boldy. Anasynyń qursaǵynda qybyrlaı bastaǵan ulym «jaryq dúnıe esigin táýelsiz qazaq elinde ashsyn» degen arman nıet meni Atajurtqa asyqtyrdy. Sonymen, ata-anamdy ertip, qyzmetimdi tastap Qazaq eline birjola qonys aýdardym»,-deıdi ózi.
Onyń sózinshe, alǵashqy jyldary qıyndyqtar da kóp bolǵan. «Jumys izdep biraz mekteptiń tabaldyryǵyn tozdyryp, túıindememdi tapsyryp ornalasa almaı mańdaıym talaı tasqa soǵyldy. Sóıtip júrgende daryndy balalarǵa arnalǵan «Zerde» mektebiniń dırektory Aıtjan Ermuqanqyzy «Sizdeı maman qazaq eline aýadaı qajet» degen bir aýyz sózi maǵan úlken jiger berdi. Bul mektep meniń shabyttana jumys isteýime dańǵyl jol ashty. Olımpıadaǵa balalar daıyndaı bastadym. Kúndiz-túni uıyqtamaı jumysqa kiristim»,-dedi.
Onyń aıtýynsha, bul kúnde elimizde tanymal bolyp úlgergen aqyl-oı damytý ortalyǵyn qurý ıdeıasy da oqýshylardy olımpıadaǵa daıyndaý barysynda, qazaq tildi dıdaktıkalyq materıaldardyń tapshylyǵynan týyndyǵan. «Olımpıadaǵa balalardy daıyndaý barysynda, oqýlyq-materıal máselesi de aldymyzdan shyqty. Qazaqtildi balalardyń nege halyqaralyq básekelerde top jara bermeıtinin sonda túsingendeı boldym. Óıtkeni qazaqtildi materıaldar óte az edi. Orysshadan izdeýge, oryssha oqýǵa týra keledi. «Halyqaralyq olımpıadalarǵa kóbinese orystildi oqýshylar shyǵady» degen áńgimelerdi jıi estımin. Shyny kerek, men qazaqtildi balalardyń da osy bir bıikti baǵyndyra alar qabileti bar ekenin dáleldegim keldi. Sóıtsem, barlyǵy oryssha dıdaktıkalyq materıaldarǵa kelip tirelip tur eken. Sol ýaqytta mende bilim salasyna engizer kóptegen ıdeıalar bolyp, nege oılarymdy iske asyrmasqa degen oı týdy. Osy másele meni qazaq tildi matematıkterdiń basyn qosyp, aqyl-oı damytý ortalyǵyn qurýǵa túrtki boldy»,-dedi ustaz. Bylaısha aıtqanda, jumysymdy patrıottyq sezimmen bastap kettim.
Yrysbek Máýituly qurǵan aqyl-oı damytý ortalyǵy ózgeshe ádistemeleriniń jáne myqty komandanyń arqasynda qoǵamnyń jaqsy baǵasyna ıe bolyp, shákirtteriniń bıik belesterdi baǵyndyra alǵanyn aıtady. Qazaq tiliniń janashyry, ustazdyń áńgimesin myna silteme arqyly oqı alasyz.
«Kembrıdjdegi qazaq arheologııasynyń kórmesi dúnıejúzindegi mýzeılerde ótkizilgen barlyq sharanyń ishinde úzdik bestikke endi»
«Respýblıka qaharmandary» jobasynyń kelesi keıipkeri - 55 jyl ǵumyryn arheologııaǵa arnaǵan, arheolog, tarıh ǵylymdarynyń doktory, 400-den astam ǵylymı maqalanyń avtory Zeınolla Samashev. Ol tek Qazaqstan emes, Ortalyq Azııadaǵy arheologııa salasynyń damýyna eleýli úles qosyp, álem halqyn tańdandyrǵan sensatsııalyq jańalyqtar ashty. «Jeti jyl buryn ShQO ákimdigi arheologııalyq qazba jumystaryn damytý maqsatynda arnaıy baǵdarlamany iske qosqan bolatyn. Mine, sodan beri óńir aýmaǵynda jumys istep, birshama nátıjege qol jetkizdik. Álemdik deńgeıdegi jańalyqtar da boldy. Onyń ishindegi ekeýin erekshe atap ótken jón. Birinshisi, 2018 jyly Tarbaǵataı aýdanynyń Eleke sazy jaılaýynda bizdiń zamanymyzǵa deıingi VIII ǵasyrdaǵy Erte saq dáýirine jatatyn tonalmaǵan «Altyn adamnyń» tabylýy bolsa, ekinshisi - Óskemennen 20 shaqyrymdaı jerde ornalasqan Aqbaýyr shatqalynan saq dáýirine jatatyn qonysynyń tabylýy»,-dedi arheolog.
Olar kóne ata-babalarymyzdyń mádenıetin, eldegi arheologııalyq qazba jumystarynyń jemisin álem halqyna kórsetkisi kelgen. Sóıtip, óńir ákimdiginiń qoldaýymen Ulybrıtanııanyń London qalasyndaǵy Kembrıdj ýnıversıteti janyndaǵy Fıtsýılıam murajaıynda «Uly dala altyny» kórmesin ótkizgen. «Berel, Shilikti jáne Eleke Sazynan tabylǵan júzdegen biregeı altyn jádigerler usynyldy. Tórt aıǵa sozylǵan kórmeni 25 myńǵa jýyq adam tamashalapty. Kórmemiz sol jyly dúnıejúzindegi mýzeılerde ótkizilgen barlyq sharalardyń ishinde úzdik bestikke endi...»,-dep qýanyshymen bólisti.
Onyń sózinshe, kórmeden keıin Ulybrıtanııadaǵy áriptestermen baılanys kúsheıe túsken. «Halyqaralyq ıntegratsııa jańa deńgeıge kóterildi. Aqparat almasyp, olardyń zerthanalaryn paıdalanýǵa múmkindik aldyq»,-dedi maman. Jalpy arheologııalyq qazba, Ulybrıtanııadaǵy kórme jaıly myna siltemeden oqı alasyz.
Shymkentte eski kólikterden elektromobıl jasalyp jatyr
Shymkentte «Ilon Masktyń» izbasarlary turady. Búginde Nursultan, Abylaı, Dáýren esimdi 3 jigit «Beren motors» atty shaǵyn kásiporyn ashyp, eski kólikterden elektromobıl jasap jatyr. Máselen, 1974 jylǵy Ford markaly kóliktiń matoryn aýystyryp, ornyna elektromobıl ornatty. Ondaǵy qajetti qurylǵylardyń kópshiligin ózderi qoldan jasap shyqqan. Tek elde kezdespeıtinderin ǵana shetelden aldyrdy. Onǵa jýyq ınjenerden turatyn komandanyń júıeli jumystarynyń nátıjesinde eski kólik zamanaýı qalypqa keldi. Qazir júrip tur. Kiltti burap iske qosqanda dybyssyz otalady. Al janar maı quıyp, korobkanyń maıyn tekserý degen jumys múldem joq.
«Qazir elektromobılderdiń eń arzany 35 000 dollar turady. Bul árıne qymbat. Sodan biz konvertatsııa jasaýdy oılastyrdyq. Máselen, eldegi kólikterge gaz ornatý isi osydan 5,6 jyl buryn keń etek aldy. Dál solaı nege elektromobıl jasamasqa degen oı keldi. Sodan búgingi kúni sol ıdeıany júzege asyryp kelemiz. Oǵan qosymsha qýattaǵyshty da qoldan qurastyrdyq. Aldaǵy ýaqytta qala ishindegi beketterge ornatamyz» - deıdi joba jetekshisi Nursultan Seısembaev.
Jastardyń kásipti qalaı bastaǵany jóninde qyzyqtyrsa, myna siltemege ótip, tolyq oqyp shyǵa alasyz.
Mańǵystaýlyq ana: «Taksıst bolyp tapqan tabysyma 7 balamdy asyrap baqtym»
Búgin de qyz-kelinshekterdiń temir tulpar tizgindegeni eshkimge tańsyq emes. Al kólik júrgizip nápaqasyn tapqan analardyń jóni bólek. 23 jyl boıy kúnine 200-den astam shaqyrymdy artqa tastap jolaýshy tasyp júrgen Gúlshara Joldasbaevany Mańǵystaýdyń oıynda tanymaıtyn adam az. Aq jaýlyǵy jelbirep, aq tulpardy tizgindep 7 balany ósirgen Gúlshara Myńbaıqyzy qazaq áıeliniń qaısarlyǵyn kórsetip otyr. «Respýblıka qaharmandarynyń» kelesi keıipkeri de osy kisi.
Ol 23 jyldan beri temir tulparyn tizgindep, osy aımaqta jolaýshy tasyp keledi. Keıipkerimiz alǵash ret 1999 jyly 46 jasynda alǵash ret kólikke otyrǵan eken. «Bul ómirdiń san túrli qıynshylyqtary bar ǵoı. Biraq oǵan moıyp, mort synyp qalý degen bolmaıdy. Qıyn jaǵdaılarǵa men de tap boldym. Balalar kishileý boldy. Súıenetin joldasym da joq. Amalsyzdan balalardy asyraý úshin kólikke otyrǵan edim. Basynda aýyldyń ishinde taksıst boldym. Ol kezde mundaı qyzmet túri joq edi. Aýyldastarym tańqalatyn edi. Sodan 4-5 jyldan soń Shetpe-Aqtaý tas jolyna shyqtym», - deıdi ózi.
«Taksıst bolyp tapqan tabysyma 7 bala asyrap baqtym. Eshqaısysyn qatarynan kem qylmadym. Al joldyń qaýip-qateri kóp. Keıde sharshap ta júrdim. Tehnıka bolǵasyn isten shyǵatyn, jóndep úırendim»,- dep atap ótti.
Gúlsharanyń azamattardaı jigerililigin, qajyrlylyǵyn aınalasynyń bári moıyndaıdy. Onyń adamnyń janyn túsinetin meıirimdiligi, kisiniń kóńiline qaraıtyn kishipeıildiligi, jolaýshyny jolynan qaldyrmaıtyn jaýapkershiligi de bar. Tanıtyndar taksıst apaıdy osy qasıetteri úshin erekshe syılaıdy. Keıipkerimiz týraly tolyǵyraq myna jerden oqı alasyz.
«Áskerı qyzmet adamdy shynyqtyrady, tárbıeleıdi»
Adamdy ajaldan arashalap qalǵandardyń ózi kóbinese sol sátterde jeke basyn da qaterge tikkenin ańdamaı jatady. Kózsiz erlik degen osy shyǵar. Jobanyń kezekti keıipkeri - jalyndap jatqan tilsiz jaýdan 8 adamdy arashalap, el aıta júretin erlik jasaǵan Dosken Esjanov. Soltústik Qazaqstan oblysynyń turǵyny, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ulany akademııasynyń áskerı qyzmetshisi ol «Quqyq tártibin qamtamasyz etýge qosqan úlesi úshin» medalimen marapattalǵan óńirdegi sanaýly azamattardyń biri. Petropavldaǵy kópqabatty úıde páterdiń birinen shyqqan órtti mamandar kelgenshe sóndirip, 8 adamdy evakýatsııalaǵan.
Órt sóndirýshiler kelgenge deıin ol turmaı, 8 adamdy, sonyń ishinde eki balany qaýipsiz jerge shyǵaryp úlgergen eken. Osynyń arqasynda órtten eshkim zardap shekken joq, jurttyń dúnıe-múlki de aman qaldy.
«Áskerı qyzmet adamdy shynyqtyrady, tárbıeleıdi. Ári bolashaqqa senim beredi. Turaqty eńbekaqy, áleýmettik kómek jáne qyzmet babynda kóterilýge múmkindik bar. Meniń jumysym oqý úderisine qajet kólikpen qamtamasyz etý jáne kýrsanttardy, oqytýshylardy, áskerı qyzmetshilerdi sabaqtar ótetin jáne qyzmettik-jaýyngerlik mindetterdi oryndaıtyn jerge tasymaldaýdy uıymdastyrý... Ár jumystyń óz qıyndyǵy bar, biraq eger siz óz jumysyńyzdy durys josparlasańyz jáne uıymdastyrsańyz, qajetti nátıjege qol jetkizesiz»,-deıdi áskerı qyzmetshi. Onyń áńgimesin myna siltemeden oqı alasyz.
Mýzeıdi búlikshilerden qorǵaǵan qaharman: «Jastardyń kóp nárseni bilmeıtini qynjyltty»
Almatyda qańtar oqıǵasy kezinde búlikshilerdiń Memlekettik ortalyq mýzeıge shabýyl jasalǵany belgili. Sol bir syn saǵatta tarıhı baı muralardyń búlinip, qoldy bolyp, tonalyp ketýinen aman alyp qalǵan mýzeı dırektorynyń orynbasary Bıbigúl Dándiqaraqyzy edi. Onyń mýzeıge basyp kirgen búlikshilerdi qalaı toqtatqany týraly buǵan deıin aqparat quraldarynda talaı jarııalandy. «Respýblıka qaharmandary» jobasynyń kezekti keıipkeri de osy kisi.
«Keıde osyndaı elimiz úshin qasiretti bolǵan kúnderdi eske alǵyń da kelmeıtini ras. Shyny kerek, eshteńeni túsinbeı qaldyq qoı. Olaı deıtinim, jastar arandap qaldy. Mýzeıge basyp kirgenniń kóbi jastar boldy. Áli de kóz aldymda, ózimdi ustaı almaǵan kúıi olardyń aldarynan júgirip shyǵyp, bar daýsymmen aıqaılap, eshteńege tıispeýin ótindim. Olarǵa «Bul zattardyń barlyǵy – ata-babamyzdan qalǵan asyl mura. Syndyrmańyzdarshy, bulardy órtesek, tarıhymyzdy órteımiz, tarıhymyzdan eshteńe qalmaıdy. Erteńgi kúni sizderge bolmasa da, balalaryńyzǵa, elimizge, keleshek urpaqqa kerek bolady ǵoı» dedim. Arasynda bireýler sózimdi estip, qalǵandaryna toqtaý salǵandaı boldy. Keıinnen olarmen bes saǵat boıy sóılestim, sol kezderi jastardyń mýzeıde tarıhı baı muramyz turǵanyn, olar ne úshin saqtalyp turǵanyn bilmeıtinine tipti qynjyldym. Ekinshiden, jastarymyz qańtar oqıǵasynda beıbit sherýge shyǵamyn dep arańdatýǵa urynyp qaldy. Bul ókinishti jaǵdaı boldy»,-dep eske alyp ótti.
Sonymen qosa ol mýzeıdiń syrtqy esigi, terezeleri, beınekamerelary synǵanyn, alaıda keıin jomart jandy azamattardyń demeýshilik jasap, shyǵyndardyń ornyn jaýyp bergenin, uosymsha beınekameralardy da kóbeıtip bergenin atap ótti. Bıbigúl Dándiqaraqyzynyń ómirbaıany, qańtar oqıǵasy kezindegi erligi jóninde tolyǵyraq myna siltemeden oqı alasyz.
Muǵalimin qımaı, Astanadan alystaǵy aýylǵa kóship barǵan shákirt oqıǵasy
Betińdi qaqpaı, belińdi býyp, kórgenin úıretip, kórgensizdikten jırentip, baǵyt siltep, bilimge jeteleıtin muǵaliminiń sońynan esti shákirti qaıda da bolsyn erip barary haq. Elordada matematıkadan sabaq bergen ustazy Shyǵys Qazaqstandaǵy aýylǵa kóshetinin estigen oqýshy buryn kórmek túgili, atyn estimegen eldimekenge ilesip kelgen. Anasy áýel basta qarsy bolsa da, alǵan betinen qaıtpaıtyn ulynyń meselin qaıtarmapty. Aýyldaǵy bilim sapasyn arttyrýǵa attanǵan ustazdy da, jyly uıasyn tastap onyń sońynan ketken oqýshyny da búgingi kúnniń qaharmany desek artyq aıtqandyq emes. «Respýblıka qaharmandary» jobasyna jas bolsa da, bireýler úshin ulaǵatty ustaz atanǵan, shákirt pen onyń muǵalimi týraly maqalany usynamyz.
Álisher Saǵyntaev 2019 jyly Astana qalasyndaǵy «Smart Bilim» qosymsha bilim berý ortalyǵynda matematıkadan sabaq berip júrgen. Oǵan 6-synypta oqıtyn Erasyl shákirt bolyp keledi. Jetkinshek Nazarbaev zııatkerlik mektebine túsý úshin matematıka pánin tereńdetip oqýǵa nıettengen. Ustazy aptasyna 3 ret bir jarym saǵattan bilim beredi. «Erasyldyń úıretkenimdi lezde qaǵyp áketetin zor talabyn baıqadym. Іni-aǵa retinde aralasyp kettik. Oǵan tek matematıkany emes, tulǵa retinde ózińdi damytýdyń qyr-syrlaryn aıta bastadym», - deıdi Álisher Saǵyntaev.
2020 jyldyń jazynda pedagogqa Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy aýyl mektebine jumysqa barýǵa usynys túsken. Oılanbastan kelisim bergen ol áıeli, eki balasymen Samar aýdany Qulynjon aýylyna kelgen.
Erasyl matematıka pániniń qyr-syryn bilýine ǵana emes, rýhanı turǵyda ósýine kóp septigin tıgizgen muǵalimin qımaǵanyn aıtty. «Tálimgerim sabaqtan tys ýaqytta da qasyna tartyp, aqylyn aıtatyn. Onyń basqa óńirge ketkenin estigende qatty qapalandym. Meniń de sol mektepke barǵym keletinin aıttym. Ustazym da kelise ketti. Mektep dırektorynyń ata-anam qarsy bolmasa qýana qabyldaıtynyn bildirdi. Biraq áke-sheshemdi kóndirý qıynǵa soqty. Áıteýir kelisken soń, qujattardy jınastyryp, aýylǵa jol tarttym. Osynda kelgen sebebim – Álisher aǵanyń qasynda júrsem ózimdi tulǵa retinde qalyptastyryp, kózdegen maqsatyma jetetindigime senimim kámil», – deıdi 15 jastaǵy Erasyl Erlanuly.
Shákirt pen ustazdyń hıkaıasyn tolyǵyraq myna siltemeden oqı alasyz.
Ustaz Dmıtrıı Romaşenko: «Men úshin memlekettik tildi úıretý - mańyzdy is»
Qostanaılyq Dmıtrıı Romaşekonyń qazaq tilin úırenýge degen qyzyǵýshylyǵy bastaýysh synypta bastalǵan. Búginde ol – qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi. «Respýblıka qaharmandary» atty jobasynyń kezekti keıipkeri. Ol 1993 jyly Qostanaı oblysy Fedorov aýdany Fedorovka aýylynda dúnıege kelgen. Qazaq tilin úırenýdi aýylda bala kúninde bastaǵan. Búginde Qostanaı qalasyndaǵy M. Gorkıı atyndaǵy gımnazııada ustazdyq etedi.
«Áý bastan qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi bolǵym keldi. Biraq, UBT tapsyratyn kezde osy jaǵynan habarsyz boldym ǵoı deımin, álde tańdaý páni qatarynda qazaq tili men ádebıeti bolmady ma eken, áıteýir esimde joq. Sondyqtan aǵylshyn tilin tańdaýǵa týra keldi. Degenmen qazaq tiline degen yntam joıylǵan joq. Osylaısha, 1 kýrstyń ekinshi semestrinde aǵylshynnan qazaq tili men ádebıeti tobyna aýystym», - dedi D. Romaşenko.
Ýaqyt óte kele Dmıtrıı qazaq tili boıynsha aıtýly jarystarǵa, baıqaýlarǵa qatysa bastaıdy. Búginde Dmıtrıı Sergeevıch áleýmettik jeli, onyń ishinde tık-tok arqyly memlekettik tildi úırenýdi nasıhattap, jeke tájırıbesimen bólisip júr.
«Qostanaıdaǵy «Dostyq» úıinde «Sıtýatsııalyq qazaq tili» atty tegin kýrs uıymdastyrylady. Men sol kýrsty júrgizemin. Basynda kelýshiler az boldy. Sosyn til kýrsy týraly tık-tokta vıdeo túsirip, jarııaladym. Jaqsy qaralym boldy. Sodan áleýmettik jeli arqyly nege til úıretpeske degen oı keldi. Búginde men úshin memlekettik tildi úıretý mańyzdy is. Onyń ústine men ári ustazbyn ǵoı», - dep bólisti D Romaşenko.
Jylyna 500-den astam ota jasaıtyn dárigerdiń áńgimesi
Jáńgirhan Orazbaqov – Túrkistan oblysyndaǵy tájirıbeli hırýrgtardyń biri. Gıppokrat antyna adaldyq tanytyp júrgen azamat búgingi kúnge deıin kóptegen adamdardyń ómirin ajaldan arashalap, úlken alǵysqa bólenip otyr. «Respýblıka qaharmandary» jobasy qaharmannyń biri - Jáńgirhan Orazbaqov.
Ol 32 jyldyq eńbek jolynda 10 000 astam ota jasaǵan. Al, jylyna shamamen 400-500 aralyǵynda operatsııa jasap, naýqastardyń qalypty ómirge qadam basýyna uıytqy bolýda. Qoly jeńil hırýrgtyń biliktiligin kópshilik te joǵary baǵalaıdy. Sondyqtan kórshiles aýdandardan kelip kómek berýin ótinetinder kóp. Tipti kórshiles oblystardan arnaıy izdep kelip, keńes alyp ketetinder de bar. Ondaı jaǵdaıda, bilikti maman árdaıym alǵashqy kómek berýge ázir.
«Jalpy, hırýrg bolý óte qıyn. Adamnyń qanyn kórý, onymen jumys jasaý kez kelgen adamnyń qolynan kele bermeıdi. Úlken jaýapkershilikti talap etedi. Operatsııa jasamas buryn qalaı bolar eken dep oılanyp shyqsaq, al operatsııadan keıin de túnimen uıyqtaı almaıtyn kezderimiz bolady. Dárisin berip, ýkolyn salyp ketetin basqa salalarǵa qaraǵanda, hırýrgııa salasynyń salmaǵy óte aýyr» - deıdi dáriger.
Jalpy Jáńgirhan Bımahanuly 2001 jyly oblysta tuńǵysh ret «Laparoskopııalyq hırýrgııany» engizgen dáriger. Al, 2013 jyly «Laparoskopııalyq appendektomııadaǵy jańa baılaý ádisin» engizip QR-nyń ádilet mınıstrliginiń zııatkerlik menshik quqyǵy komıtetinen №80989 «Avtorlyq kýálik» aldy. 2020 jyldyń maýsym aıynda «Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy ekonomıka jáne bıznes» magıstri atandy. Qazirgi de hırýrg óz bilimin jıi-jıi jetildirip otyrady. Kóp oqyp, kóp izdenedi. Tipti, Máskeý, Sankt-Peterbýrgte bolyp, bilikti dárigerlermen tájirıbe almasyp keldi. Al, boıyndaǵy bar bilimin áriptesterimen bólisý, úıretý kúndelikti isi.
Jalpy jylyna 500-den astam ota jasaıtyn mamannyń ómiri men tájirıbesi qyzyqtyratyn bolsa, myna siltemeden oqı alasyz.
«Petropavl kóshelerin qoqystan tazartýmen aınalysatyn ekovolonter»
Petropavl turǵyny Azat Jumaǵul jalǵyz ózi birneshe jyl boıy shahar kóshelerin qoqystan tazartýmen aınalysyp keledi. Ol úshin bul qandaı da bir qyzmettik tapsyrma emes, ol muny jan qalaýymen isteıdi. «Respýblıka qaharmandary» jobasynyń taǵy bir keıipkeri – Azat Jumaǵul. Ol qorshaǵan ortany aıalaý maqsatyndaǵy ekovolonterlik qyzmetin 2018 jyly qolǵa alǵan. Bastapqy kezeńde jas jigit birneshe jyldan keıin Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy ekologııa máselelerin sheshý baǵytyndaǵy betke ustar azamaty, eko-ambassadory bolatynyn bilmegen kórinedi.
«2017 jyldyń qys maýsymynda men úıde jatyp, áleýmettik jelilerdegi aqparattardy oqý barysynda Anton Vasılevtiń paraqshasyn kórgenim áli esimde. Ol - Saha Respýblıkasy ıAkýtsk qalasynyń turǵyny. Anton toǵyz jyl boıy kóshede qoqys jınaýmen aınalysady. Tipti, úskirik aıazǵa da qaramaıdy. Onyń bul áreketi meni beıjaı qaldyrmady. Ol kezde men Petropavl aýyr mashına jasaý zaýytynda jumys isteıtinmin. Omby memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetinde bilim aldym. Keıin kóktemde dıplomdyq jumysymdy qorǵap bolǵannan soń, ózim kópten josparlaǵan isti qolǵa alý kerektigin túsindim. Osylaısha, kelesi kúni jumys ýaqyty aıaqtalǵannan keıin syrtqa shyǵyp, avtobýs aıaldamasyn jýdym. Ol sátte jańbyr jaýyp ótken edi. Árıne, meniń bul áreketime barlyǵy tańdanyspen qarady. Biraq dál osy kezde men biraz ýaqytqa deıin mazalap kelgen «Jurt ne deıdi?» degen oıdan aryldym», - dep alǵashqy qadamyn esine aldy Azat Jumaǵul.
Osy ýaqytqa deıin erikti azamatty qoqysty qaıta óńdeýmen aınalysatyn «Radýga» kompanııasy baıqaǵan. Birneshe jyl boıy Azat qoqysty bólek jınaý, aýlalarǵa konteınerler ornatý, qorshaǵan ortany qorǵaýdy nasıhattaý máselelerine jetekshilik etip keledi. Sonyń ishinde, mektepter men kolledjderde dárister ótkizgen. Bir qaraǵanda qarapaıym qyzmet bolǵanymen, bul baǵyttaǵy jumystar kezinde qyzyqty jaǵdaılar oryn alyp turady.
Osy ýaqyt ishinde Azat qoqysty qaıta óńdeý máselelerin zerttep, ekologııa týraly zańnamany zerdelegen. Nátıjesinde onyń bilimi men tájirıbesin elep, Azatty jańa ekologııalyq kodeksti ázirleý protsesine de shaqyrǵan.
Azattyń jobalary, qoqys jınaýǵa qatysty tájirıbesi jóninde tolyǵyraq myna siltemeden oqı alasyz.
48 adamdy ajaldan qutqarǵan Erjan Ámirhanov syn saǵatty eske aldy
Semeıden Novosibirge baǵyt alǵan avtobýsty tún jarymynda qapııada qyzyl jalyn sharpyǵanda jolaýshylar túgel derlik tereń uıqyda jatqan. Sol kezde tilsiz jaýdy kórgen Erjan Ámirhanov dabyl qaǵyp, adamdardy oıata bastaıdy. Jaýyryny qaqpaqtaı, judyryǵy toqpaqtaı, alyp deneli azamat avtobýstyń esigin teýip ashyp, jolaýshylardy dalaǵa shyǵarady. Osylaısha, eńbektegen bala men eńkeıgen qarııaǵa deıin, barlyǵy 48 adam ajaldan aman qaldy. Bul oqıǵa 2018 jyldyń tamyz aıynda boldy. Al dál osy jyldyń qańtarynda Aqtóbe oblysynda avtobýs órtenip, 52 adam kóz jumǵan edi. Mine, sondyqtan qaraly oqıǵanyń qaıtalanýyna jol bermegen Erjan Ámirhanovty «Respýblıka qaharmandary» atty jańa jobasyna laıyq dep taptyq.
Osydan tórt jyl buryn tamyz aıynyń 4-i kúni saǵat 19.50-de Erjan Ámirhanov kólik satyp alý maqsatynda «Semeı – Novosibir» baǵytynda avtobýspen jolǵa shyǵady. Túngi saǵat 3.20-da qoǵamdyq kólik Aleısk qalasyna taıaǵan. Barlyq jolaýshy túgel derlik uıqyda jatty. Kenet avtobýstan órt shyǵyp, lezde jan-jaqqa laýlaı bastaıdy. Muny baıqap qalǵan jalǵyz adam boldy. Ol – semeılik Erjan.
Onyń aıtýynsha, avtobýs nebári 4 mınýttyń ishinde órtke oranǵan. Al ol jolaýshylardy 1 mınýt 45 sekýndta qutqaryp úlgergen. Qarap tursańyz qas-qaǵym sát. Biraq osy bir ǵana-aq sáttiń ishinde qansha adamnyń taǵdyry jatyr…
Osydan keıin Erjan Ámirhanovtiń erligi jaıly otandyq jáne reseılik BAQ ókilderi jarysa jazdy. Tipti kórshi eldegi tanymal telejýrnalıst Andreı Malahov ony óz baǵdarlamasyna shaqyrǵan. Biraq qarapaıym minezdi azamat bul usynystan bas tartty. Keıin oǵan baspana da berildi. Erjannyń erligi men keıingi ómiri jóninde myna siltemeden oqı alasyz.
***
Elimizde keler urpaqqa ıgi isterimen úlgi bolyp, jastardyń sanasyna izgiliktiń dánin seýip, jaqsylyqtyń jarshysy bolyp júrgender qatary az emes. Bizdiń keıipkerlerimiz solardyń bir parasy ǵana. Abaı aıtpaqshy, «erlik jasaı bilý – júrektegi qaırattan». Osyndaı jaqsy isterimen úlgi bolatyn azamattar barda, óziniń ǵana emes, ózgeniń de ómirine jaýapkershilikpen qaraıtyn jandar qatary kóbeıetini sózsiz.
