Reseı úlgisimen qazaq eline tildik talap engizý qajet pe? - BAQ-qa sholý

ASTANA. 18 sáýir. QazAqparat - «QazAqparat» agenttigi respýblıkalyq basylymdarda 18 sáýir, beısenbi kúni shyqqan ózekti materıaldarǵa sholýdy usynady.

***

Keshe elordada «Jasyl» ekonomıka jáne jańǵytý jó­­nin­degi Qazaqstan-Fınlıandııa ekonomıkalyq forý­my bo­lyp ótti. Oǵan Elbasy Nursultan Nazarbaev pen Fınlıandııa Prezıdenti Saýlı Nıınıste qatysty. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazeti egjeı-tegjeıli jazyp otyr.

«Qazaqstan Fınlıandııany se­nimdi isker seriktesi retinde jo­ǵary baǵalaıdy. Qazirdiń ózinde biz ekijaqty ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń eleýli nátıjesine qol jetkizdik. Ótken jyldyń qo­­rytyndysy boıynsha bizdiń el­­derimiz arasyndaǵy taýar­ aı­na­lymynyń kólemi 800 mıl­lıon­­ǵa jýyq AQSh dollaryna­ jetti. 2002 jyldan bas­tap Fın­lıandııadan Qazaqstanǵa sa­lynǵan tikeleı ınvestıtsııa aǵy­ny 170 mıllıon AQSh dollarynan asty. Bizdiń elderimiz eko­no­mıkasyndaǵy oń ózgerister is­ker­lik seriktestiktiń odan ári da­­mýyna negiz qalaıdy», dedi El­ba­sy­ Nursultan Nazar­baev. Sondaı-aq, Memleket basshysy Qazaqstan­nyń meılinshe ashyq saıasat ustana­ty­nyn atap ótti.

«Halyqtyń ómir súrý deńgeıi tez jaqsarýda. Búgin Sizben birge bolý men úshin úlken mártebe. Men elderimiz arasyndaǵy belsendi saıası únqatysý pen qarqyndy ekonomıkalyq ózara qarym-qatynastar búginde kózge túsetindeı nátıje ákele bastaǵanyna qýanyshtymyn. Forýmda qarastyrylǵan «jasyl» ekonomıka men jańǵyrtý taqyryby ózara tyǵyz baılanysty jáne birin-biri ońtaıly túrde tolyqtyra túsedi», - dedi S.Nıınıste.

Forýmda elimiz ben Fınlıan­dııa Respýblıkasy arasynda «jasyl» ekonomıkany damytý jáne jańǵyrtý salasyndaǵy seriktestik týraly deklaratsııa qa­byldanyp, ózge de birqatar qujattarǵa qol qoıyldy.

Burnaǵy kúni Astanada eldegi mashına jasaýshylar forýmy bastaldy. Ony Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstrligi men Qazaqstan Mashına jasaýshylar odaǵy uıymdastyrdy. Bul forým týraly «Egemen Qazaqstan» gazetinde tolyq jazylǵan.

Forýmda sóz sóılegen Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar birinshi vıtse-mınıstri Albert Raý qazaqstandyq mashına jasaýdy damytýdaǵy memlekettiń rólin aıta kelip, saladaǵy tabystar men keıbir tustardaǵy kedergilerge de keńinen toqtaldy. Sóıtip, mashına jasaý óndirisin damytý boıynsha qurylǵan strategııa aıasynda qandaı maqsat qoıylyp otyrǵanyn aıtty.
«Rynokty saralaý qorytyn­dysy boıynsha strategııa jasal­dy. Bizdiń maqsatymyz - jyly­na 300 myń mashına jasap shyǵarý. Bul tym qııalshyl maqsat bolyp kórinýi de yqtımal. Biraq, bul maqsatty júzege asyrý qoldan keletin sekildi. Sondaı-aq, álem­dik avtokólik óndirýshilermen yntymaqtastyq ornatý oıymyzda bar. Bul bizdiń tańdaýymyz emes, DSU qoıyp otyrǵan talaptardyń biri. Biz otandyq rynokta bar óndirýshilerge ekpin salýymyz kerek. Olar ózderiniń qarym-qabiletterin kórsete aldy, soǵan basymdyq berý abzal», dedi vıtse-mınıstr.

Otyrysta Premer-Mı­nıs­trdiń orynbasary - Indýs­trııa jáne jańa tehnologııalar­ mınıstri Á.Isekeshev, Mashı­na jasaýshylar odaǵy bas­qar­masynyń tóraǵasy M.Pi­shembaev, General Electric Trans­portation kompanııasynyń TMD,­ Eýropa elderi boıynsha bas menedjeri G.Baıhan, «Belkamıt» BK» AQ bas dırektory P.Beklemıshev mashına jasaýdy damytý perspektıvalary týraly baıandady.
Basylymnyń jazýynsha, S.Ahmetov salanyń aldynda turǵan mindetterge qatysty ony odan ári damytý qajettigin aıtty. «Biz 10 jyl ishinde óndirilgen ónim kólemin 45 mlrd. teńgeden 680 mlrd. teńgege deıin arttyrdyq. Zaýyttar men kásiporyndardy jańǵyrtyp, qaıta qurýsyz alǵa qoıǵan mejeden shyǵý qıyndyq týǵyzar edi. Jańa tehnologııalar, jańa qural-jabdyqtar kerek. Olarsyz básekege qabiletti ónim óndirý múmkin emes», dep atap kórsetti Úkimet basshysy.
Sóziniń sońynda Premer-Mınıstr mashına jasaý qandaı ekonomıkanyń bolsa da negizgi salasynyń biri bolyp tabylatynyn atap kórsetti.

***

Jaqynda Reseıdiń Memlekettik Dýmasy eńbek mıgranttaryna orys tili, Reseı tarıhy men zańnama negizderinen emtıhan tapsyrýdy mindetteıtin zańdy birinshi oqylymda-aq qabyldap tastady. 2015 jyldyń qańtarynan bastap kórshi elge turýǵa, ne jumys isteýge kelgen árbir sheteldik atalǵan talaptardy oryndaýy tıis. Arnaıy oqý oryndary emtıhan tapsyrǵandardyń qolyna sertıfıkat beredi dep josparlanǵan. 5 jylǵa jaramdy qujattyń quny - 5 myń rýblden (24050 teńge) bastalady. Bul týraly «Aıqyn» basylymy «Reseı úlgisimen qazaq eline tildik talap engizý qajet pe?» degen maqalasynda keńinen toqtalǵan.

Basylymnyń jazýynsha, sondaı-aq TMD azamattary budan bylaı Reseıge óz elderiniń jeke kýálikterimen emes, sheteldik tólqujatpen ǵana kirýge ruqsat alady. Endi otandyq sarapshylar alańdaýly: qatań talaptar, ásirese, tólqujat máselesi men emtıhan quny sheteldik mıgranttardyń Ortalyq Azııadaǵy ekonomıkasy damyǵan iri el - Qazaqstanǵa lap etip kelýine ákep soǵýy múmkin. Keıbir otandyq depýtattar men kásipkerler Reseıdiń úlgisimen Qazaq eline de tildik talapty engizý qajettigin qoldaıdy.

Barlyq gasterbaıterlerdi rýsıfıka­tsııalaý búkil problemany sheshe me? Reseı sarapshylary men jýrnalısteri buǵan úl­ken kúmánmen qaraıdy. Olardyń pikirin­she, sheteldik jumys kúshi eńbek etetin jer­lerinde orys tilin qajet etpeıdi, tipti buǵan muqtaj da emes, al orys jastarynyń ózderi bile bermeıtin Reseı tarıhy men zańnamasyn jattaýdy talap etý kúlkili jaıt, ıakı túptep kelgende, bul talaptar tek sybaılas jemqorlyqtyń qazirgiden de údep ketýine sebep bolýy múmkin degen oıda. Buǵan kereǵar pikir bildirýshiler Germanııa men Frantsııanyń úlgisimen tildi mindetteý - álemdik praktıka ekenin eske salady. Reseı bıligi bul qatań talaptardy «gasterbaıterlerdiń tildik ortaǵa ıkemdelýi men ıntegratsııasyna jasalyp jatqan ońtaıly qadamdar» degen ustanymda.

Osyndaı derekterdi keltire otyra, gazet elimizdegi osy ispettes máseleni sheshý joldaryn izdep, birneshe adamdardyń pikirin bergen.

Qasıetti Quran Kárimde tabıǵattyń tańǵajaıyp keremetiniń biri - taýdyń geologııalyq ereksheligine nazar aýdartady.
Japonııanyń taýlardy zertteýshi, geolog-professory Sıeveda: «Materıktik jáne sý astyndaǵy taýlardyń ereksheligi mynada: olar beıne jerge qaǵyp kirgizilgen qazyqtar sııaqty, olardyń jer astynda jalǵasy bar» degen ǵy­lymı jańalyǵyn jarııa etkende, oǵan Qurannyń «Nába» súresiniń 6-7 aıatyn­daǵy: «Sender úshin bizdiń tósenish etip Jerdi, oǵan qazyq etip taýlardy jarat­qanymyz ótirik pe?» degen sózderdi oqyp bergen. Sonda Sıeveda: «Bul adam sengisiz jaǵdaı. Tipti múmkin emes. Alaıda Qurandaǵy nárse - aqıqat, shyndyq jáne dálme-dál. Buǵan deıin muny ǵalymdardyń eshqaısysy bilgen joq edi» depti. Bul týraly «Aıqyn» gazeti «Taýlar da jyljyp jatyr bult kóshkendeı...» degen maqaladan oqı alasyzdar.

Gazettiń jazýynsha, Quran jerge túskeli birde-bir ǵalym bizdiń kózimizge kórinip turǵan taýdyń bóligi onyń tek jartysy ǵana ekenin, qalǵan jartysy jer astynda ekeninen habarsyz bolsa, sońǵy kez­degi gologııalyq jańalyqtar muny ǵylymı túrde dáleldep shyqty.
Ǵalamsharymyzdaǵy búkil qur­lyq­tyń 55 paıyzy taýly ólkeden, 45 pa­ıyzy jazyq jerden turady eken. Mu­hıt tabanyndaǵy taýlar jer be­tin­degiden de kóp. Aral dep júrgenimizdiń ózi, shyn máninde, muhıt túbindegi taýlardyń sý betine shyǵyp turǵan basy. Tynyq muhıttaǵy Maýna Kea - sýasty taýlarynyń eń bıigi. Onyń muhıt tabanynan ushar basyna deıingi bıiktigi - 9000 metr. 4877 metri sý astynda da, 4205 metri sý betinde. Jer betindegi eń bıik taý Gımalaıdaǵy 8848 metrdi quraıtyn Everest shyńy deımiz. Shynynda da, solaı ma? Eger sýasty taýlaryn esepke alatyn bol­saq, onda jer sharyndaǵy eń bıik taý osy - jartysy Tynyq muhıtynyń túbinde jatqan Maýna Kea taýy bolyp shyǵady. Ol Everesten shamamen 1352 metr bıik. «Gavaı araldary» dep júrgenimiz muhıt túbinde paıda bolǵan óte bıik janartaýdyń ústińgi bóligi. Onyń sý astyndaǵy eni 160 shaqyrymdy qu­raıdy.