Reformator, dıplomat jáne sportsmen: Iordanııa koroli qandaı qyrlarymen tanymal
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 18-19 aqpan kúnderi Iordanııaǵa resmı saparmen barmaq. Sapar aıasynda el korolimen kezdesý ótkizýi josparlanyp otyr. Osyǵan oraı, Kazinform Iordan kóshbasshysy ómiriniń qyzyqty faktilerin jınaqtaǵan edi.
Muhammed paıǵambardyń urpaǵy
Abdalla ІІ Hashımıt áýletinen shyqqan ári Muhammed paıǵambardyń 41-shi tikeleı urpaǵy sanalady. Osynaý tarıhı ári dinı mártebe Iordanııa halqy men barlyq musylman álemi aldynda onyń bıligine qosymsha ókilettik beredi. Ol 1999 jyly ákesi korol Hýseın ómirden ozǵannan keıin taqqa otyrdy jáne sońǵy 25 jyl boıy memleketke bıligin júrgizip keledi.
Abdalla ІІ Ulybrıtanııanyń Sandherst qalasyndaǵy Koroldik áskerı akademııada jáne AQSh-tyń Djordjtaýn ýnıversıtetinde áskerı jáne akademııalyq bilim alǵan. Osynaý halyqaralyq tájirıbe onyń el basqarý mánerinen baıqalady: ol dástúr men jańǵyrý qajettiligi arasyndaǵy teńgerimge umtyla otyryp, batyldyqty pragmatızmmen úılestirdi. Korol halyqpen áńgimelesýdegi ashyq mánerimen jáne syn-tegeýringe den qoıýǵa daıyndyǵymen tanymal.
2024 jyly Iordanııada onyń taqqa otyrǵanyna 25 jyl tolýy, ıaǵnı kúmis mereıtoı keńinen atalyp ótti. Bul oqıǵa Iordanııanyń óńirdegi turaqty memleket retinde nyǵaıa túsýine septigin tıgizgen kóshbasshylyqtyń, reformalar men halyqaralyq dıplomatııanyń shırek ǵasyryn pash ete otyryp, mańyzdy mejege aınaldy.
Basqarý máneri jáne negizgi reformalar
Abdalla ІІ ózin eldi jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan reformalardy qarqyndy engizýshi monarh retinde kórsete bildi. Ol 2011 jyly arab álemindegi qarsylyq qozǵalystary aıasynda konstıtýtsııalyq reformalarǵa bastamashylyq jasap, monarh ókilettigin shekteý arqyly bıliginiń bir bóligin parlamentke berdi. Bul ózgerister Iordanııanyń saıası júıesin demokratııalandyrýdaǵy mańyzdy qadamǵa aınaldy jáne onyń elge bılik júrgizý mánerin óńirdegi absolıýtti monarhııadan ereksheleı tústi.
Korol qaýipsizdikke jáne ekstremızmmen kúreske aıryqsha mán beredi. Ol lańkestik toptardyń tarapynan arta túsken qaterge jaýap retinde ulttyq qaýipsizdikti kúsheıtý jónindegi baǵdarlamaǵa bastamashylyq jasady. Dál osy jaıt Iordanııaǵa tóńiregindegi geosaıası aýmaly-tókpeli jaǵdaıǵa qaramastan óńirdegi eń turaqty elderdiń birine aınalýǵa múmkindik berdi.
Abdalla ІІ ekonomıkalyq salada da reformalardy kezeń-kezeńimen engizip keledi. Ol reformalar shetel ınvestıtsııasyn tartýǵa, ınnovatsııalyq tehnologııalardy damytýǵa, shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaýǵa baǵyttalǵan. Elde tabıǵı resýrstardyń shekteýli bolýyna baılanysty monarh aqparattyq tehnologııalardy, jańaratyn energııa kózderi men týrıstik salany damytý jónindegi baǵdarlamalardy ilgeriletip otyr.
Syrtqy saıasat jáne dıplomatııa
Koroldiń syrtqy saıası strategııasy batys pen arab álemi arasyn teńdestirýge baǵyttalǵan. Iordanııa óńirlik qaýipsizdik máselelerinde mańyzdy odaqtas bola otyryp, AQSh, Eýropa jáne Parsy shyǵanaǵy elderimen tyǵyz baılanys ornatqan. Monarh Palestına-Izraıl janjalyn beıbit retteý men palestınalyq bosqyndarǵa qoldaý kórsetýdi jaqtaı otyryp, BUU-men jáne halyqaralyq gýmanıtarlyq uıymdarmen tyǵyz ózara is-qımyldy jolǵa qoıǵan.
Korol Abdalla ІІ dıplomatııadan bólek sportty jáne jastar bastamasyn qoldaýymen de tanymal. Ol tájirıbeli áskerı ushqysh jáne motosportpen áýestenedi. Sonymen qatar korol bilim berýdegi ınnovatsııalarǵa jáne tehnologııalyq sektordy damytýǵa da belsendi qoldaý kórsetedi.
Iordanııa onyń basshylyǵymen taıaýshyǵystyq janjaldy retteýdegi mańyzdy ara aǵaıyn bolyp otyr jáne qaýipsizdik salasyndaǵy halyqaralyq seriktestermen yntymaqtastyǵyn jalǵastyryp otyr. Palestınalyq bosqyndardy qoldaýdy, janjaldan zardap shekken elderge kómek kórsetýdi qosa alǵandaǵy gýmanıtarlyq bastamalarǵa da únemi qoldaý kórsetip keledi.
Ranııa patshaıym – áıelder quqyǵyn qorǵaýshy
Korol Abdalla ІІ jubaıy - patshaıym Ranııanyń esimi áıelderdiń quqyǵyn belsendi qorǵaýshy retinde Iordanııadan da tysqary jerde tanymal. Ol bilim berý men áleýmettik reformalarǵa qoldaý kórsetip otyrady. Patshaıym Kýveıtte, palestınalyq otbasynda dúnıege kelgen. Kaırdegi Amerıka ýnıversıtetinde bilim alǵan.
Ranııa patshaıym bolǵannan keıin qoǵamdyq qyzmetpen belsendi túrde aınalysa bastady. Ol arab álemindegi bilim berý bastamalaryna, tsıfrlyq bilim baǵdarlamasyna jáne áıelder quqyǵyna qoldaý kórsetip keledi. Patshaıym belsendi jumysynyń arqasynda halyqaralyq deńgeıde tanymal. BUU jáne ózge de uıymdarmen yntymaqtasady ári jahandyq is-sharalarda sóz sóıleıdi.
Kóshbasshylardyń jańa býyny
Korol Abdalla ІІ úlken uly murager hanzada Hýseın ıbn Abdalla arab álemi kóshbasshylarynyń jańa býyny retinde qarastyrylady. 1994 jyly dúnıege kelgen ol ákesi sııaqty Djordjtaýn ýnıversıtetinde bilim alyp, Sandherstte áskerı daıyndyqtan ótken.
Hanzada halyqaralyq kezdesýlerge Iordanııa atynan qatysyp, memlekettik isterge belsendi túrde aralasady. Sonymen qatar jastar men tehnologııalyq bastamalarǵa jetekshilik etedi. 2023 jyly ol tanymal saýdııalyq otbasy ókili hanshaıym Radjva-Saıfke úılendi. Bul neke Iordanııa men Parsy shyǵanaǵy elderi arasyndaǵy baılanysty nyǵaıta tústi.
Korol otbasy jáne onyń Iordanııadaǵy róli
Korol, patshaıym jáne murager hanzadadan bólek otbasynda taǵy úsh bala bar: Iman hanshaıym, Salma hanshaıym jáne Hashım hanzada. Olardyń árqaısysy da eldiń bolashaǵy jáne qoǵamdyq, gýmanıtarlyq qyzmetterge belsendi qatysady.
Iordanııa koroldik otbasy tek saıası ǵana emes, sonymen qatar qoǵam úshin biriktirý faktory bola otyryp, mańyzdy nyshandyq rólge de ıe. Olardyń qyzmeti bilim berý, densaýlyq saqtaý, mádenıet pen qorshaǵan ortany qorǵaý salalaryn qamtıdy.
Korol Abdalla ІІ jáne Qazaqstan: Myǵym baılanys
Monarh Qazaqstanǵa birneshe márte saparlady. Al elder arasyndaǵy yntymaqtastyq ekonomıka, ınvestıtsııa, saýda jáne áskerı salalardy qamtıdy.
Iordanııa Qazaqstannyń Taıaý Shyǵystaǵy mańyzdy seriktesi sanalady. Eki el qaýipsizdik, densaýlyq saqtaý, aýyl sharýashylyǵy jáne energetıka salalaryndaǵy yntymaqtastyqty qarqyndy damytyp keledi.
Korol Abdalla ІІ – el damýynda dástúr men zamanaýı kózqarasty úılestirip, Iordanııany turaqty damý jolyna baǵyttaǵan tájirıbeli kóshbasshysy. Onyń bıligi turaqtylyq pen reformalar, belsendi dıplomatııa men jańǵyrýǵa umtylý arasyndaǵy teńgerimdi izdeýmen súıemeldenip otyrady.
Eske salsaq Astana men Ammannyń ózara qarym-qatynasy jaıynda jazǵan edik.