Ramadan, ıftar, sýhýr: Arab tilindegi termınderge qyzyǵýshylyq qalaı týyndady

ALMATY. KAZINFORM - Til mamandary dinı termınderdi qazaqsha aıtýdyń mańyzdylyǵyna baılanysty pikir bildirdi. 

A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty Leksıkologııa bóliminiń meńgerýshisi Aıgúl Ámirbekova Ramazan aıynda jıi qoldanylatyn dinı termınderge ǵylymı túsinikteme berdi.

Til mamanynyń aıtýynsha, oraza tutý — musylmannyń bes paryzynyń biri. «Oraza» sózi «tartyný», «tyıylý» «aýyz bekitý» degen maǵynalardy bildiredi. Al «oraza aıy» tirkesi oraza ustaıtyn mezgil maǵynasyn beredi.

— Oraza — musylman balasynyń nápsisin aýyzdyqtap, boıyndaǵy jaman ádet-daǵdylardan alshaqtap, minez-qulqyn jóndep, tárbıeleýge jol ashatyn qulshylyq. Ramazan — musylmandardyń aı esebi boıynsha toǵyzynshy aı, ıaǵnı oraza ustalatyn aıdyń dinı ataýy. Sondyqtan bul aıdy oraza aıy dep ataý qazaq dástúrinde daǵdyǵa aınalǵan. Demek, bizdiń tanymymyzda oraza — qulshylyq, ramazan — dinı aı ataýy retinde qabyldanǵan. Sondyqtan ramazan sózinen góri «oraza aıy», «qasıetti aı», «qasıetti oraza aıy» dep aıtý qazaqtyń tól tili sanalady, - dedi ol.

Aıgúl Ámirbekova «Ramadan» sózi ózge musylman elderiniń tilindegi ádebı tilden engen kirme ataý, qazaq tiline sóıleý tilinde qabyldanǵanyn atap ótti.

Sonymen qatar maman «aýyzashar» jáne «ıftar» sózderine de túsinikteme berip, dinı termınderdi qazaqsha aıtýdyń mańyzdylyǵyna toqtaldy.

— Aýyzashar — oraza ustaǵan adamnyń keshki tamaq isher mezgili. Iftar — aýyzashar sóziniń arab tilinen engen kirme ataýy. Tilimizde tól ataýy bola tursa da, ózge tildegi balama ataýmen aıtý bul bara-bara sóıleý tiline aınalatynyn túsinińizder. Al, sóıleý tilinde tildesetin adamdardyń deńgeıi ádebı tilde sóıleıtin adamdardan tómen. ıAǵnı, tildik qoldanysynda kirme sózderdi jıi qoldanatyn adamnyń tili ádebı bolmaıdy, - dep túsindirdi ol.

Aıgúl Ámirbekovanyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta jastardyń arab termınderin tym jıi qoldanýy — elikteýshilik. Ol ata-babalarymyz qazirgi kirme dinı ataýlar: ıftar, sýhýr, magrıb, ramadan sózderin qoldanbaı-aq bes paryzyn oryndap, qulshylyq etkenin atap ótti.

— Bul — elikteýshilik. Allaǵa qulshylyq etkenin dáleldeı túsemin dep sanaýshylyq. Din qazaqqa keshe ǵana engen joq qoı. Burynnan bar qubylys. Sondyqtan kirme dinı ataýlardy qoldanyp, qazaq tiliniń ádebı qalpyn buzǵannan paıda joq. Kerisinshe musylman dinin qazaqsha nasıhattaý áldeqaıda tıimdirek, - dedi Aıgúl Ámirbekova.

Til bilimi ınstıtýtynyń Til tarıhy jáne túrkologııa bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri Asaý Qaırat qazaq tiliniń negizgi sózdik qory túrki sózderi ekenin aıtty. Onyń sózinshe, arab jáne parsy tilderindegi sózder qazaq tiline X–XII ǵasyrlarda ıslamnyń taralýymen engen. Degenmen, búgingi kúni olar tilimizdiń sózdik qorynyń tek 15%-yn quraıdy.

— Qazaqsha men arabsha balamalarynyń jaryspaly qoldanysy aýyzeki tilde tarıhı qubylys ekenin bilemiz. Deı turǵanmen naqty bir jaqqa shyǵý — bolashaqta ózimizdiń shataspaýymyz úshin jaqsy. Sondyqtan ıftar demeı aýyzashar deý, halal ornyna adal, haram orynyna aram degen durys, - dedi Asaý Qaırat.

Buǵan deıin Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly dinı termınderdi qazaqsha aıtý kerek ekenin aıtqan bolatyn.

— Osy rette jastardy dinı termınderdi qazaqsha aıtýǵa shaqyramyn. Ókinishke qaraı, keıbir jas býyn ókilderiniń aýyzashardy — ıftar, sáresin — sýhýr dep aıtyp júrgeni kóńilge qaıaý túsiredi. San ǵasyrdan beri musylmandyq joldy ustanǵan ata-babalarymyz aýyzashar, sáresi degen sózderdi qoldanǵan. Biz de babalar jolyn ustanǵan urpaq retinde ózge tilden engen dinı termınderden barynsha aýlaq bolyp, ózimizdiń ata-babamyzdan qalǵan jaqsy sózderdi qoldanyp, ózimizdiń ana tilimizge qurmet kórsetip, qazaqsha sóıleýge tyrysaıyq, - dedi Naýryzbaı qajy Taǵanuly.

Eske salaıyq, orazada musylman elderinde bolatyn ózgerister men jeńildikter týraly jazǵanbyz.