Іri avıatsııalyq torap qurý: áýejaılar halyqaralyq básekege qaıtse qabiletti bolady
ASTANA. KAZINFORM – Astana, Almaty, Aqtaý, Aqtóbe, Qaraǵandy jáne Shymkent áýejaılarynyń bazasynda 6 halyqaralyq aerohab qurý josparlanyp otyr. Ol úshin qandaı máselelerdi sheshý qajet?
Azamattyq avıatsııa úsh baǵytta damıdy
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke eldiń iri áýejaılaryn halyqaralyq básekege qabiletti habqa aınaldyrý boıynsha batyl sharalar qabyldaýdy tapsyrdy.
Aldymen, aerohab degenimiz ne, osyǵan toqtalyp óteıik. Bul – júk jáne jolaýshylar termınaldary ǵana emes, sonymen birge logıstıkalyq ortalyqtar men zamanaýı qyzmetterdi, sonymen qatar avtomobıl jáne temir jol kólikterimen tasymal jasaý múmkindigin qamtıtyn iri avıatsııalyq torap.
Elimizdiń Kólik mınıstrligi Kazinform agenttiginiń saýalyna bergen jaýabynda azamattyq avıatsııa úsh baǵytta damytylatyndyǵyn málim etti.
- Otandyq azamattyq avıatsııa salasyn damytý negizgi úsh baǵytqa baǵdarlanady: baǵyttar jelisin keńeıtý jáne halyqaralyq jańa reıster, sonymen qatar ishki áýe reısteriniń ulǵaıtý; jańa áýejaılar salý arqyly ınfraqurylymdyq jobalardy júzege asyrý, áýejaılardyń qoldanystaǵy ınfraqurylymyn jańǵyrtý jáne aerohabtar qurý; qaýipsizdik standartaryn arttyrý jáne halyqaralyq yntymaqtastyq, - dep atap ótedi vedomstvodan.
Mınıstrlik sheteldik ınvestıtsııa tartý úshin negizgi baǵyttardyń biri kólik-logıstıkalyq sektor bolatyndyǵyn atap ótedi.
Habtardy ınvestorlar salady
Aerohabtardy Astana, Almaty, Aqtaý, Aqtóbe, Qaraǵandy jáne Shymkent qalalary áýejaılarynyń bazasynda damytý josparlanyp otyr. Olardy qurý jolyndaǵy alǵashqy qadam retinde ınfraqurylymdardy jańǵyrtý josparlanǵan. Atap aıtqanda, ushý-qoný jolaǵy, logıstıkalyq termınaldar men qoıma keshenderi salynbaq.
- Bul jumystar ınvestorlarmen birge júzege asyrylady. Astana, Almaty jáne Aqtaýda – sheteldik ınvestorlar, Qaraǵandy men Shymkentte – otandyq ınvestorlar, al Aqtóbege ınvestor izdeý jumysy júrgizilip jatyr, - dedi Kólik mınıstrliginen.
Aıta keterligi, kúni keshe Úkimet otyrysynda elimizdiń avıatsııa salasyn damytý máselesi jan-jaqty qaralǵan bolatyn. Osy jıynda Kólik vıtse-mınıstri Talǵat Lastaev osy áýejaılarda ınfraqurylymdy jańartý men logıstıkalyq protsesterdi jeńildetýge baǵyttalǵan 5 negizgi shara qarastyrylǵanyn aıtady.
- Bul jobalardy júzege asyrý úshin 2 mlrd 100 mln dollar kóleminde jeke ınvestıtsııa tartý josparlanyp otyr. Atap aıtsaq, Aqtaýda áýe, avtokólik, temirjol jáne teńiz tasymaldaryn biriktirip, júk aǵynyn qamtamasyz etetin tolyqqandy mýltımodaldy hab qurý kózdelgen. Hab qurylymynda ushaqtardy tehnıkalyq qyzmet kórsetý jáne jóndeý ortalyǵy, sondaı-aq mamandardy daıarlaý boıynsha oqý ortalyǵy qarastyrylǵan, - dedi vıtse-mınıstr.
Avıatsııa sarapshysy Serik Myqtybaev áýe kompanııalarymen yntymaqtastyq ornatpaı aerohab qurý kúrdeli bolatyndyǵyn alǵa tartady. Óıtkeni, ol tek áýejaımen nemese jekelegen áýe kompanııasymen qurylmaıdy. Ol únemi áýe kompanııasymen jáne áýejaılarmen selbesip otyrady.
- Osydan 15 jyl buryn Astana áýejaıynyń bazasynda avıahab qurýǵa ákimshilik talpynys boldy. Sol ýaqytta barlyq halyqaralyq reısti aldymen elordaǵa baǵyttap, odan keıin Qazaqstannyń óńirlerine jóneltpekke tyrysty. Alaıda, bul joba birden qurdymǵa ketti. Óıtkeni, sheteldik kompanııalar tek Astana arqyly ǵana ushýdan bas tartty. Sondyqtan bazalyq kompanııa bolmaǵan jaǵdaıda Astanada avıatsııalyq habty damytý máselesi óte kúrdeli. Sebebi tehnıkalyq baza joq, aýa raıy jaǵdaıy kúrdeli jáne jolaýshylar legi jetkiliksiz, - dedi sarapshy.
Qazirgi ýaqytta Qaraǵandy qalasy áýejaıynyń basshylyǵy júk habyn damytýǵa tyrysyp baǵyp jatyr. Munan bólek, Shymkentte Scat áýe kompanııasymen birge avıahab qurý qolǵa alynǵan. Búginde áýejaıda jolaýshylar termınaly salynǵan. Ol halyqaralyq barlyq talapqa saı keledi.
- Óziniń jolaýshylar legi bar áýe kompanııasy jergilikti áýejaıda ornalasqan kezde jáne biryńǵaı damý saıasaty bolǵanda mundaı joba nátıje beredi, - dep sanaıdy sarapshy.
Biryńǵaı úılestirý ortalyǵy
Kólik vıtse-mınıstri Maqsat Qalıaqparovtyń atap ótýinshe, «QR áýe keńistigin paıdalaný jáne avıatsııa qyzmeti týraly» Zańǵa sáıkes, halyqaralyq áýejaıdyń áýe aılaǵyn damytý jónindegi bas jospary bolýy tıis. Qujatta áýejaı ınfraqurylymyn damytý kezeńderi, basym mindetter tizbesi jáne ony júzege asyrý jospary egjeı-tegjeıli jazylýy qajet.
- Bas jospardy áýejaıdy paıdalanýshy ekonomıkalyq tıimdilik, tasymal boljamdary, áýe kemesin paıdalanýshylarǵa qoıylatyn aǵymdaǵy jáne keleshek talaptar týraly aqparattar negizinde ázirleıdi. Sonymen qatar jospar aerodromdaǵy áýe qozǵalysynyń kólemi eskerile otyryp, oqtyn-oqtyn qarastyrylady, - dep naqtylaıdy vıtse-mınıstr.
Bas jospardy túzý barysynda aerodrom qyzmetine qatysýshy taraptarmen, onyń ishinde áýe kemesin paıdalanýshylarmen keńes ótkizip turý qajet. Olar áýejaıǵa paıdalanýdy kózdep otyrǵan ushaqtardyń úlgisi, sıpattamasy, sany, áýe kemeleri operatsııalarynyń artýy jáne jolaýshylar men júk tasymalynyń boljamdy kólemi týraly aqparatty usynýy tıis.
Avıatsııa sarapshysy Serik Myqtybaev Qazaqstanda aerohabtardy damytý jónindegi biryńǵaı úılestirý ortalyǵyn qurýdy usynady.
- Osy turǵyda aerohabtardy damytý boıynsha avıatsııalyq strategııa ázirleıtin biryńǵaı úılestirý ortalyǵyn qurý jón bolar edi. Máselen, Dýbaı áýejaıy áýe kompanııalaryn, áýejaılar men logıstıkalyq ortalyqtardy yqpaldastyrǵan iri habqa aınalyp otyr. Munan bólek, Sıngapýrda Changı áýejaıy bar. Onda da dál osyndaı júıe jumys isteıdi, ıaǵnı eshteńe oılap tabýdy qajeti joq. Álemde tranzıttik hab júıesi qalaı jumys isteýi kerektigine qatysty model bar, - dedi ol.
Onyń atap ótýinshe, úılestirý ortalyǵyna Kólik, Ulttyq ekonomıka, Týrızm jáne sport mınıstrlikteri kirýi tıis. Sonymen qatar onyń quramynda jergilikti ákimdikter de bolýy shart. Olar jergilikti jerde áýejaıdyń áleýetin baǵamdap, aerohabty damytý boıynsha usynystar engizýi kerek. Munan bólek, sarapshynyń paıymdaýynsha, úılestirý keńesinde naryq sýbektileri – áýe kompanııalary men áýejaılar bolýy qajet.
- Barlyq ókiletti organmen, onyń ishinde bıznes qurylymdarmen kelisilgen biryńǵaı strategııa qurylǵan kezde negizgi faktorlar men baǵyttary anyq aıqyndalady. Sol kezde qandaı da bir maqsatty baǵdarlama, aerohabty damytý strategııasy jaıly aıtýǵa bolady, - dedi sarapshy.
Munan bólek, Serik Myqtybaev durys ádis jáne úılestirý keńesi bolǵan kezde bastapqy satyda-aq júk habyn damytýǵa bolady dep sanaıdy. Júk haby mol qarajat salýdy qajet etpeıdi jáne ony úsh jyldyń ishinde jolǵa qoıýǵa bolady.
Júk jáne jolaýshylar tasymaly artyp keledi
Logıstıkalyq hab – halyqaralyq aerohab qurý barysyndaǵy óte mańyzdy býyn. Alaıda, álemdik naryqtaǵy elimizdiń áýe kóligimen júk tasymaldaý kólemi mardymsyz. Kólik mınıstrliginiń málimetinshe, júk tasymaly kólemi artyp kele jatyr. Máselen, 2024 jyly áýe kóligimen júk tasymaldaý kólemi 2 708 myń tonnaǵa jetti. Bul 1 jyl burynǵy kórsetkishten 17 paıyzǵa joǵary. Ótken jyly Qazaqstan áýejaılarynda óńdelgen júk sany 171 myń tonna bolyp, bir jyl burynǵy kórsetkishten 18 paıyzǵa asyp tústi.
Ótken jyly qazaqstandyq áýe kompanııalar 14 mln 700 myń jolaýshy tasymaldady. Ol 2023 jyldyń kórsetkishimen salystyrǵanda 11 paıyzǵa kóp. Áýejaılarda qyzmet kórsetilgen jolaýshylardyń sany 14 paıyzǵa ósip, 29 mln 700 myń adamǵa jetti.
Talǵat Lastaev jolaýshylar tasymaly sapasyn arttyryp, reısterdiń keshigýin azaıtý úshin ushaq parkin jańartý jáne ulǵaıtý qajettigin alǵa tartady.
- Qazaqstandyq áýe kompanııalary jyl saıyn 10-15 jańa zamanaýı ushaq satyp alady. Qazirgi tańda eldiń áýe parki 104 ushaqtan turady. Bıyl áýe parki eki jańa Airbus A320 NEO laınerimen tolyqty. Jyl sońyna deıin taǵy 14 ushaq alynady degen jospar bar, bul tasymaldaý syıymdylyǵyn 15%-ǵa arttyrýǵa múmkindik beredi, - dedi vedomstvo ókili.
Avıaotyn tapshylyǵyn qalaı sheshken jón
Tasymaldy damytýdyń negizgi sharty - avıaotynnyń jetkilikti kólemde jáne qoljetimdi baǵada bolýy. Osyǵan baılanysty, Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, bul máseleni sheshý úshin Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi jáne Energetıka mınıstrligimen birlesip jumys júrgizip jatyr. Bul jumys avıaotynnyń baǵasyn tómendetýge, óndiris kólemin arttyrýǵa, Jet A-1 standartyna kóshýge jáne jetkizý protsesindegi deldaldardy joıýǵa baǵyttalǵan keshendi sharalardy qamtıdy.
Biraq, másele avıaotyn qunynyń joǵary bolýynan ǵana emes, onyń tapshylyǵynan da týyndap otyr.
- Otynnyń jetkiliksizdigi onyń quny jáne jetkizilim turaqtylyǵymen baılanysty saýaldardy týyndatady. Eger batystyq júk kompanııalary Qazaqstan aýmaǵyn tranzıttik alań retinde qarastyratyn bolsa, onda olarǵa ózderiniń kommertsııalyq paıdalaryn josparlaý úshin keminde 6 aıǵa naqty belgilengen otyn baǵasy qajet, - dedi avıatsııa sarapshysy Serik Myqtybaev.
Aıta keterligi, elimizge qatynaıtyn halyqaralyq áýe reısteriniń sany jyl saıyn artyp keledi. Qazirgi ýaqytta 31 eldiń 58 qalasyna 119 baǵyt boıynsha reıster oryndalady. Byltyr 22 halyqaralyq baǵyt boıynsha 6 jańa qalaǵa 12 reıs ashyldy. Olardyń qatarynda Mýmbaı (Úndistan), Djıdda (Saýd Arabııasy), Praga (Chehııa) sııaqty iri qalalar bar. Sonymen qatar, 10 baǵyttaǵy reıster qaıta jandandy.
Bıyl 16 jańa baǵyt ashý josparlanǵan. Olardyń qatarynda Rım, Mıýnhen, Býdapesht, Shanhaı, Gýanchjoý, Pýsan (Ońtústik Koreıa) jáne basqa da qalalar bar.
Qazaqstannyń halyqaralyq áýe naryǵyna 4 jańa sheteldik loýkosterdiń kelýimen jolaýshylarǵa bıýdjettik áýe baǵyttaryn usyný múmkindigi artady. Olar: SpiceJet (Úndistan), Eastar Jet jáne T’way Air (Ońtústik Koreıa), ThayAirAsia (Taıland).