Psıhologııalyq qoldaý ortalyqtarynyń jumysy qalaı retteldi
AQTÓBE. KAZINFORM – Prezıdent tapsyrmasymen byltyr elimizdiń barlyq óńirinde psıhologııalyq qoldaý ortalyǵy ashyldy. «JAN AHUAL» psıhologııalyq qoldaý ortalyǵynyń dırektory Aıbek Aıtbaǵanbetov Kazinform tilshisine ortalyqtyń jyl ishinde qandaı jumys atqarǵanyn, kimderge kómek berip, qandaı taldaý jumysy júrgizilgenin aıtyp berdi.
— Memleket basshysy byltyr da, bıyl da balalardy qorǵaý, sýıtsıdti boldyrmaý, býllıngke qarsy jumysty júıeleý úshin birqatar tapsyrma júktedi. Nátıjesinde 2024 jyly elimiz boıynsha Psıhologııalyq qoldaý ortalyqtary ashyldy. Aqtóbedegi ortalyqtyń jumysy bir jolǵa tústi me?
— Prezıdent tapsyrmasy, oblys ákimdiginiń qoldaýmen 2024 jyly 6 mamyrda «JAN AHUAL» psıhologııalyq qoldaý ortalyǵy ashyldy. Maqsaty — Aqtóbe oblysynda bilim alýshylardyń, tárbıelenýshilerdiń, pedagogterdiń, ata-analardyń psıhologııalyq salaýattylyǵyn saqtaýǵa jáne nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan psıhologııalyq qyzmettiń biryńǵaı júıesin qurý.
Ortalyqqa ata-ana men bilim alýshylar konsýltatsııa alýǵa keledi. Sonymen birge ortalyqtyń mamandary pedagog-psıhologtarmen, ata-analarmen semınar-trenıng, kezdesýler uıymdastyrady. Qazir ata-ana men bala, balalar arasyndaǵy ózara pikir qaıshylyǵy, býllıng, sýıtsıd taqyryby ózekti. Ortalyq ashylǵan kezde bilim berý mekemelerine hat joldandy, áleýmettik jelide paraqsha ashyldy, baılanys nómirleri kórsetilip, aqparattandyryp otyrmyz.
Sonymen birge QR Oqý-aǵartý mınıstrliginiń buıryǵymen algorıtm bekitilgen. Call ortalyq nómiri de qosýly tur. Qońyraý úzilissiz, demalyssyz qabyldanady. Qyzmet kórsetý — tegin. Ata-ana balasyn ertip ákeledi, ruqsatyn beredi. Keıde ata-ana balasynyń janynda bolady, keıde túsinip, bólek sóılesedi. Aptasyna bir ret bir saǵat qabyldaýda bolady. Negizi bilim alýshy 10 terapııadan ótý kerek. Keıbir ata-ana 2-3 seanstan keıin toqtatyp tastaıdy. Bul durys emes. Psıholog qana emes, psıhıatrdyń da kómegi qajet bolady keıde. Oǵan ýchaskelik dáriger arqyly jazylady. Qazirgi kezde ortalyqta 20-dan astam psıholog, ádisker jumys isteıdi.
— Bastapqy kezde kimder kómek surap keldi?
— Ortalyq ashylǵannan bastap Call ortalyqqa qońyraý tústi. Sol kezden bastap ata-analar balalaryn ákelip jatyr. Negizi 2021 jyldan bastap Aqtóbe ǵylymı-tájirıbe ortalyǵynda psıhologııalyq bólim bolyp jumys jasady. Keıin ortalyq bolyp quryldy.
Munda jeke derekter qupııa saqtalady. Biraq keıbir problemalyq suraq uqsas bolyp keledi. Máselen erli-zaıypty ajyrasady, ortada bala qalady. UBT tapsyrýy tıis bala otbasyndaǵy kıkiljińge shydaı almaıdy, kúızeliske túsedi. Qazir birneshe áke balasyn ákelip júr, anasy turmys quryp ketken. Sonymen birge mektep aýystyrǵan, ortaǵa beıimdele almaı júrgen oqýshylardyń da jaıy alańdatady. Mekteptegi alǵashqy mahabbat hıkaıasy da bar. Bozbala men boıjetken arasy úzilip, qyz kúızeliske dýshar bolady. Týma-týystarynyń arasyndaǵy arazdyq, qarapaıym ǵana uıaly telefondy shekteý, bermeýi de problema bolyp tur. Munda 5 jastan 18 jasqa deıingi balalar men jasóspirimderge qoldaý kórsetiledi. Demek balabaqsha, mektep, kolledj bilim alýshylaryna bizdiń mamandar kómek beredi, aqylyn aıtady.
— Aqtóbede 400-den astam bilim berý uıymy bar. Ortalyqtaǵy maman sany 20-dan asady. Mundaı aıyrmashylyqpen bárin qamtý múmkin be?
— Ár aýdandaǵy bilim bóliminde ádisker bar. Sol ádisker aýdandaǵy barlyq mekteptiń psıhologimen jumys isteıdi. Al ortalyq mamandary sol ádiskermen jáne mektep psıhologpen jumys isteıdi. Jumys júılengen. Ortaqta elektrondy jýrnal da bar. 2022 jyly iske qosylǵan jýrnalda Y.Altynsarın atyndaǵy Ulttyq akademııasynyń usynymymen ázirlengen tórt test kiriktirilgen. Jas erekshiligine qaraı balalar suraqqa jaýap beredi. Oqýshy nemese bilim alýshy ózin jaısyz sezinse, sıgnal túsedi. Sary tús jansa, ádisker qarap, ortalyqqa habar beredi. Keıin ata-anadan ruqsat alyp, jeke jumys isteıdi.
— Jeke mektepterdegi jaǵdaı qalaı?
— Bárine ortaq talap osy. Barlyq balanyń tizimi bizde bar, olardyń jaǵdaıy belgili. Mektep qana emes, balabaqsha, kolledj, sonymen birge arnaıy bilim berý uıymdary bar. Mamandar psıhologtarǵa da semınar-trenıng ótkizedi. Ata-analardy da jınaımyz. Tórtinshi toqsan bastalǵanda mektepterge baramyz. Kontıngenti álsiz, myqty mektepter de bar. Qala ortalyǵynda ol jaqsy. Al saıajaı aýmaǵynda álsiz bolýy múmkin.
— Osy jumystarǵa qaramastan áli kúnge deıin sýıtsıd, býllıng te kezdesedi ǵoı…
— Bar.
— Sebep?
— Sýıtsıdti boljap bilý qıyn. Oǵan dál osy sebep dep aıtý durys ta emes. Iá, saýalnama arqyly qaýipti tusy anyqtalady, balany jeke suhbatqa shaqyrady. Qaıta test alyp, ádistemelik kómek kórsetedi. Qazirgi kúnniń ózinde eki maman aýdandarda júr. Shynyn aıtqanda, bizdiń balalar aılaker. Olardyń quryǵyna úlkender túsip qalyp jatyr. Búgin bir sándi kıimdi unatty, alyp berýin ótindi. Eger anasy búgin alyp bermese, bir kún, bálkim bir apta ótkende soǵan oǵan qol jetkizedi. Biz balamyzdyń toqtyqta ómir súrgenin, eshkimnen kende bolmaǵanyn qalaımyz. Bala qaı ýaqytta qyzyǵady? Ol jan-jaǵyna qarap, kórgenin isteıdi.
— Biz sonda balaǵa qaraı beıimdelýimiz kerek pe, álde balany ózimizge beıimdeımiz be?
— Balamen dos, qurby retinde sóılesýimiz kerek. Qazaqta balańdy bes jasqa deıin patshańdaı kút, 13 jasqa deıin qulyńdaı jumsa, 13 jastan soń dosyńdaı syrlas degen bar. Bizdiń qateligimiz, zorlyq-zombylyq, sýıtsıd, býllıng, erte júktilik, kıberbýllıng degendi balaǵa erte jastan bastap aıtýǵa uıalamyz. Bári uıaly telefonnyń áserinen. Balalar aqparatty ata-anadan emes, telefondaǵy túrli jelinen alady. Al biz sol aqparatty súzgiden ótkizip, baqylap otyrýymyz kerek. Búgin qaı saıtty qarady? Ne kórdi? Bárin baqylaýǵa bolady. Kiná ata-anadan, baqylaýdy qoıdyq. Dostaryn durys tanymaımyz, atyn ǵana bilemiz, olardyń ata-anasyn kórmegenbiz. Ata-ananyń ornyn psıholog toltyra almaıdy. Bir ákeniń tárbıesin 100 mektep bere almaıdy.
— Biz sonda qazir osyny bilip, qatelikpen jumys istep jatyrmyz ba?
— Biz ózimizdi tárbıelep, balaǵa úlgi bolýymyz kerek. Úıge kelgen soń telefondy qoıyp, birge kitap oqyp, otbasymen kıno kóreıik, syrlasaıyq.
— Bir jylda ortalyq mamandary qansha adamǵa kómektesti?
— Ortalyq ashylǵaly beri 1 037 konsýltatsııa berildi, onyń ishinde 657-i bilim alýshyǵa, 380-i ata-anaǵa. Senim telefonyna 1 036 qońyraý tústi. Pedagogterge 122 oqý semınary ótkizildi. Ata-anaǵa 87 semınar praktıkým uıymdastyryldy. 46 koých sessııa da pedagogterge arnaldy. Ortalyqta úsh «Jan syry» kabıneti bar. Birinshi toptyq, ekinshi jeke jáne úshinshi 5-10 jastaǵy balalarǵa arnalǵan. Negizi oblysta qazir 497 psıholog bar.
— Maman jetkilikti me?
— Shalǵaı aýyldarda maman jetispeıdi. Mektepterdiń barlyǵynda QR kod ta ilýli tur. Balaǵa qoljetimdi, kez kelgen ýaqytta habarlasa alady. Bári anonım túrde túsedi, biz baqylaýǵa alyp, jumys isteımiz. «Myna bala habarlasty» dep aıtpaı, jasyryn ustaımyz. Ár adamnyń problemasyna ózim dep qaraımyn, sonda ǵana túsine alamyz.
— Usynysyńyz…
— Mamandardy oqytamyz, bizdiń de mamandar tájirıbesin shyńdaı tússe deımiz. Munda kem degende 5-6 jyldyq tájirıbesi bar mamandar jumys isteıdi. Jas maman bolsa, tálimgeri bekitiledi. Qazir mamandar úsh jyl saıyn biliktiligin arttyryp otyr. Talap osy.
— Ata-ana qaı kezde balasyn psıhologqa ákelýi kerek?
— Únemi kóńil kúıi bolmaı júrse, agressııa, mazasyzdyq paıda bolǵanda ákelýge bolady.