Prokýratýra organdary veterınarııalyq qaýipsizdikke qatysty 23 myń zań buzýshylyqty anyqtady - QR Bas prokýratýrasy
Bul týraly QR Bas prokýratýrasynyń Áleýmettik-ekonomıkalyq salanyń zańdylyǵyn qadaǵalaý departamenti habarlady.
Veterınarııalyq jáne azyqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý memleket ekonomıkasy damýynyń, halyqtyń densaýlyǵy men saýlyǵynyń negizgi kórsetkishi bolyp tabylady. Eldegi turaqty epızootıkalyq jaǵdaı onyń álemdik naryqqa kirýine, eksporttyq múmkinshiliktiń damýyna kepil bolady.
Sońǵy úsh jyl ishinde veterınarlyq salanyń damýyna memleket 80 mlrd. teńge bóldi, bul qarjy epızootıkalyq jaǵdaıdyń jaqsarýyn jedeldetýge, maldyń ólim-jitimin tómendetýge, mal basy sanynyń ósýin qamtamasyz etýge tıisti.
Osyǵan qaramastan, ótken ýaqyt ishinde halyqqa ekonomıkalyq zııan tıgizgen erekshe qaýipti aýrýlardyń 1,2 myń oshaǵy tirkelgen. Shamamen 300 myń basqa jýyq aýrý mal soıylyp, joıyldy, halyqtyń shyǵynyn óteý úshin bıýdjet qarajatynan 4 mlrd. teńge jumsaldy.
Segiz jyldan astam ýaqyt boıy bes oblys (Almaty, Shyǵys Qazaqstan, Jambyl, Qyzylorda jáne Ońtústik Qazaqstan) epızootıkalyq qolaısyz bolyp qalyp otyr jáne et ónimderin eksporttaýǵa jabyq.
Tekseris kórsetkendeı, qalyptasqan jaǵdaı jergilikti atqarýshy organdar men ınspektsııalardyń veterınarlyq qyzmetteri tarapynan jappaı zań buzýshylyǵymen, veterınarlyq zańnamanyń saqtalýyna tıisti baqylaýdyń bolmaýymen, bıýdjet qarajatynyń tıimsiz jumsalýymen, sonymen qatar, veterınarlyq qyzmet júıesin tıimsiz basqarýmen sıpattalady.
Memlekettik organdarda mal basynyń sany jaıly naqty aqparat joq, ol epızootıkalyq baqylaýdyń sapasyna áser etedi.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi jasaǵan aýylsharýashylyq maldardy sáıkestendirýdiń derekter bazasy búgingi tańda óziniń maldarǵa biryńǵaı esep júrgizý qyzmetin oryndamaıdy. Mysaly, jylqy basynyń sany boıynsha bazada 800 myńǵa deıin mal basy jetispeıdi, ıaǵnı, jalpy is júzindegi sannyń 44%-y. Aýyldyq veterınarlyq qyzmetterdiń maldyń tóldeýi, joıylýy jáne soıylýy týraly derekterdi ýaqtyly jańartpaıtyndaryna baılanysty qıyndyqtar týyndaǵan.
Tekserister buryn soıylǵan 11 myńnan astam bas maldyń bazada bar ekenin kórsetti. Sonymen qatar, mal dárigerlik pýnktterdiń 29%-y (2 360-tyń 690-y) aýyldyq jerde ınternet-baılanysynyń bolmaýynan bazany qoldanýdyń tehnıkalyq múmkindigimen qamtamasyz etilmegen. Oǵan qosa, mal dárigerlik pýnktter jumyskerleriniń shamamen 65%-nyń derekter bazasymen paıdalaný tájirıbeleri joq.
Mal basynyń sany boıynsha naqty derekterdiń bolmaýy veterınarlyq-aldyn alý is-sharalaryn josparlaý protsesin nemquraıdylyqqa, bıýdjet qarajatynyń tıimsiz jumsalýyna jáne aýrýlardyń aldyn alýǵa qajetti qarjynyń aýytqýyna alyp kelgen.
Aýrýlardyń 20 túri boıynsha jyl saıynǵy dıagnostıkalyq zertteý ótken jyldardyń josparyn qaıtalaý negizinde, ıaǵnı, aımaqtardaǵy epızootıkalyq jaǵdaıǵa taldaý jasamastan júrgizilgen.
Osy sebepterge baılanysty, ótkizilip jatqan ımmýnoprofılaktıkalyq is-sharalar (maldy vaktsınatsııalaý), óz nátıjelerin bermeıdi, óıtkeni josparlyq kórsetkishter maldyń is júzindegi sanyna sáıkes kelmeıdi. Osynyń saldarynan prokýratýra organdary respýblıkanyń 10 oblysynda 45 myńnan astam mal basyna vaktsınatsııa jasalǵany týraly jalǵan jazbalardy anyqtady.
Sóıtip, ótkizilip jatqan veterınarlyq is-sharalar óziniń aýrýlardyń aldyn alý jáne alǵashqy kezeńinde anyqtaý rólin tolyq kólemde atqarmaıdy, al bólinip jatqan bıýdjet qarajaty tıimsiz paıdalanylýda.
Komıtettiń sapasyz vaktsınalardy satyp alýy jaǵdaıdy ýshyqtyra tústi, ol maldyń ımmýnıtetiniń tómendeýine ákelip qana qoımaı, keıbir aımaqtarda epızootıkalyq jaǵdaıdyń asqynýyna ákeledi.
Epızootıkalyq oshaqtardy anyqtaǵanda qoldanylatyn sharalardyń tolyq bolmaýy aýrýlardyń jaıylýyna yqpal jasaıdy. Kóp jaǵdaıda brýtsellezǵa shaldyqqan maldy soıǵanda eldi-mekenge qolaısyzdyq sıpaty berilmeıdi jáne shekteý-karantındik is-sharalar jasalmaıdy. Sonymen qatar, Qazaqstanda 2012-2014 jyldar aralyǵynda aýrýdyń bul túri eki ese ósti: usaq maldyń aýyrýy - 34-ten 60 myń basqa, iri qara mal - 36-dan 70 myń basqa deıin. Aýrýlardyń ózge túrleri boıynsha da osyǵan uqsas jaǵdaı baıqalady.
Aýrý maldy mindetti túrde soıý týraly ınspektorlar engizetin uıǵarymdardyń oryndalýy qamtamasyz etilmeıdi. Іriktep ótkizilgen tekserister 1,5 myń osyndaı jaǵdaıdy anyqtady. Mundaı tájirıbeniń órshýine mal dárigerleriniń zańsyz áreketteri yqpal etedi, olardyń kómegimen karantın jerinen 3,8 myń bas aýrý mal shyǵarylǵan. Sonymen qatar, maldyń saýlyǵy men shyǵýy týraly, maldy soıǵanda veterınarlyq erejelerdiń saqtalýy týraly jáne t.b. jalǵan anyqtamalardy berý faktileri anyqtalǵan.
Óz kezeginde, veterınarlyq qyzmetterdiń memleket ishinde mal óniminiń tasymaldanýyn baqylap, qaýipsizdigin kepildendiretin, veterınarlyq qujattardyń rastyǵyn tekseretin biryńǵaı birikken baza joq, bul qazirgi qoldanystaǵy veterınarlyq baqylaý júıesiniń basty kemshiligi bolyp tabylady.
Inspektsııalardyń halyq arasynda veterınarlyq zańnamanyń múltiksiz oryndalýyna tıgizer yqpalynyń azdyǵy, zańnamany túsindirý is-sharalaryn ótkizýdegi róliniń tómendigi mańyzdy problema bolyp tabylady.
Veterınarlyq mekemelerdiń materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtalýy men qurylysyna bólingen bıýdjettik qarajattyń josparlanyp, jumsalýynda da zań buzýshylyqtar anyqtaldy.
Jalpy alǵanda osy tekseris barysynda prokýrorlar 23 myń zań buzýshylyqty anyqtady, 750 tulǵany tártiptik jaýapkershilikke tartý máselesi qoıyla otyryp 800-den astam zańdylyqty buzýdy joıý týraly usynys engizildi, 25 qylmystyq is tergelýde.
Osyǵan baılanysty, Úkimettiń atyna zańdylyqty buzýdy joıý jáne eldegi epızootıkalyq jaǵdaıdy jaqsartý boıynsha túbegeıli sharalardy qoldaný týraly usynys engizildi.
