Prezıdent Joldaýyn iske asyrý: ınvestıtsııa jáne mal sharýashylyǵy ónimderiniń óndirisi
Qazaqstannyń qazirgi agroónerkásip kesheni
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi habarlaǵandaı, 2019 jyldyń 10 aıynyń qorytyndysy boıynsha mal sharýashylyǵynda jalpy ónim óndirisiniń 3,9%-ǵa ósimi qamtamasyz etildi, onyń ishinde et - 5,5%, sút — 3,2%. Mal sharýashylyǵy óndirisiniń ósimi mal sharýashylyǵynda nesıelendirý baǵdarlamasynyń sátti iske asyrylýymen baılanysty.
Bıyl 10 aıda 78,9 myń bas iri qara mal basyn satyp alýǵa 806 sharýashylyqqa nesıe berildi, ótken jyldyń osyndaı kezeńinde - 412 sharýashylyq 39,1 mal basyn satyp aldy.
Bul kezeńde azyq-túlik ónimderin óndirý 2,1%-ǵa, sýsyn óndirisi 13,9%-ǵa artty.
Esepti kezeńde salaǵa 379,4 mlrd teńge ınvestıtsııa tartyldy, bul ótken jyldyń osyndaı kezeńindegi deńgeıden 37%-ǵa artyq.
Dál búgin QR Premer-Mınıstri Asqar Mamınniń AQSh-qa jumys sapary aıasynda Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy asa iri et ónimderin óndirýshi - «Tyson Foods» kompanııasymen kelissózder ótkizdi. Qazaqstanda zamanaýı agro-mýltıproteın ındýstrııasyn damytý baǵdarlamasyn iske asyrý týraly kelisimge qol qoıyldy.
Kásiporyn qazaqstandyq naryqtyń qajettilikterin ótep qana qoımaı, ónimdi shetel naryqtaryna eksporttaýǵa múmkindik beredi, osylaısha, eldegi jyldyq aýyl sharýashylyǵy kirisin $1 mlrd-tan astamǵa qamtamasyz etýge yqpalyn tıgizedi.
«Tyson Foods – bul álemge tanymal marka. Olar qus etin, sıyr etin, shoshqa etin álemniń 68 eline eksporttaıdy. Búgingi tańda ol álemdegi eń tanymal brendterdiń biri. Olar qazir Qazaqstanǵa óz ınvestıtsııalarymen kirýdi kózdep otyr. Jalpy, Tyson Foods kompanııasy Qazaqstanda úsh zaýyt salýdy josparlaıdy. Jalpy ınvestıtsııalar $1 mlrd 250 mln quraıdy. 100 myńǵa jýyq jańa jumys orny qurylyp, tıisinshe sıyr eti boıynsha jańa naryqtar ashylady dep boljanǵan. Tyson Foods kompanııasy qurylysty eki jylda aıaqtaýdy josparlap otyr. Zaýyttardy Qazaqstannyń ortalyq, ońtústik jáne soltústik bólikterinde salý kózdelgen», — dedi aýyl sharýashylyǵy mınıstri S. Omarov.
Sonymen qatar Omaha qalasynda Premer-Mınıstr Nebraska shtatynyń gýbernatory D.P. Rıkettspen jáne sýarý júıeleri naryǵyndaǵy kóshbasshy «Valmont Industries» kompanııasynyń prezıdenti S. Kanıevskımen kezdesti. Taraptar mehanıkalandyrylǵan sýarý, telekommýnıkatsııalar, jańartylatyn energetıka, ınfraqurylymdyq qurylys, sondaı-aq agrarlyq ǵylym jáne bilim salalaryndaǵy yntymaqtastyq perspektıvalaryn jáne tájirıbe almasý máselelerin talqylady.
Kelissóz qorytyndysy boıynsha A. Mamınniń jáne P. Rıkettstiń qatysýymen QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi, «Kusto Group» qazaqstandyq kompanııasy jáne «Valmont Industries» arasynda Qazaqstan Respýblıkasynda tıimdi sýarý jáne aýyl sharýashylyǵyndaǵy ónimdilikti jaqsartý qaǵıdattary týraly Kelisimge qol qoıyldy.
Qujat Qazaqstanda 2022 jyly qýattylyǵy jylyna 1 myń mashına forntaldi jáne aınalma sýarýdy quraıtyn «Valley» ırrıgatsııalyq júıelerin óndirý zaýytyn salýdy qarastyrady. Amerıkalyq ırrıgatsııa tehnologııalary ósimdik sharýashylyǵynyń ónimdiligin arttyryp, aýyl sharýashylyǵyndaǵy sý shyǵynyn 50%-ǵa azaıtýǵa múmkindik beredi.
Budan ári Qazaqstandaǵy kásiporyn óndirisin telekommýnıkatsııalarǵa, jańartylatyn energııa men ınfraqurylymdyq qurylysqa arnalǵan jabdyqtar shyǵarýǵa deıin keńeıtý josparlanǵan. QR-da óndiriletin ónim otandyq naryq qajettilikterin qamtamasyz etip qana qoımaı, syrtqy naryqtarǵa eksporttyq áleýetti damytýǵa jol ashady.
2019 jylǵy 10 aıdaǵy aýyl sharýashylyǵy ónimderi óndirisiniń kórsetkishteri
Bıyl jaısyz aýa raıyna qaramastan, bastapqy salmaǵynda barlyǵy 19,7 mln tonna astyq jınaldy, ortasha túsim 12,9 ts/ga qurady.
Óńdelgennen keıingi salmaǵynda astyqtyń jalpy jınalýy 18 mln tonna kóleminde boljanyp otyr, bul eldiń ishki naryǵynyń dánge qajettiligin tolyq ótep, onyń belgili bir kólemin eksportqa tıeýge múmkindik beredi.
Bastapqy salmaǵynda 13,1 mln tonna bıdaı, 4,4 mln tonna arpa, 49,6 myń tonna qaraqumyq, 595,8 myń tonna kúrish jınaldy. Bul rette arpanyń jalpy jınalýy ótken jylǵy deńgeıge 185,3 myń tonnaǵa ósti, kúrish — 57,3 myń tonnaǵa, kókónis — 416,6 myń tonnaǵa, baqsha daqyldary — 51,1 myń tonnaǵa artty, jınalǵan kartop kólemi ótken jylǵy deńgeıde.
Sonymen qatar, 2,6 mln tonna maıly dánder, 345,5 myń tonna qoza, 660,5 myń tonna qant qyzylshasy, 3,7 mln tonna kartop, 4,2 mln tonnaǵa jýyq kókónis pen 2,5 mln tonna baqsha daqyldary jınaldy.
Sýarmaly jerlerdi birtindep kóbeıtý
Memleket basshysy Joldaýynda 2030 jylǵa qaraı sýarmaly jerler sanyn 3 mln gektarǵa deıin kezeń-kezeńmen arttyrýdy tapsyrǵan bolatyn.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde habarlaǵandaı, Memleket basshysynyń «Syndarly qoǵamdyq dıalog - Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» Joldaýyn iske asyrý jónindegi jalpyulttyq is-sharalar josparynyń 41-shi tarmaǵyna sáıkes, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine múddeli memlekettik organdarmen, Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qalalarynyń jáne oblystardyń ákimderimen, sondaı-aq «Atameken» UKP-men birlesip 2030 jylǵa qaraı sýarmaly jerlerdiń sanyn 3 mln ga deıin kezeń-kezeńmen arttyrý boıynsha usynystardy ázirleý tapsyrmasy berildi.
Jalpyulttyq jospardyń atalǵan pýnktin ýaqytyly ári sapaly oryndaý maqsatynda 2030 jylǵa qaraı sýarmaly jerler sanyn 3 mln ga deıin kezeń-kezeńmen arttyrý boıynsha usynystardy ázirleýdiń Jol kartasy bekitildi. Sonymen qatar qoıylǵan mindetti sheshý maqsatynda jergilikti atqarýshy organdarǵa Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligimen jáne «Atameken» UKP-men, sondaı-aq basqa da múddeli organdarmen birlesip jańa sýarmaly massıvterdi, ırrıgatsııalyq jelilerdi salý úshin áleýetti ınvestorlardy anyqtaý jáne jańa sýarmaly jerlerdi damytý boıynsha jobalardy iske asyrý jóninde hat jiberildi.
Qazirgi kezde jergilikti atqarýshy organdar Jol kartasyn iske asyrý boıynsha tıisti jumystar atqarýda, aqparat QR AShM-ine usynylady.
Óz kezeginde, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi aqparatty alǵan soń taldaý jasaıdy, onyń nátıjeleri ákimdiktermen keńeste aıtylady.
Sonymen qatar, aýyl sharýashylyǵy mınıstri S. Omarov 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytýdyń qoldanystaǵy memlekettik baǵdarlamasy aıasynda 2021 jylǵa qaraı aýmaǵy 610 myń ga bolatyn jańa jerlerdi aınalymǵa engizý josparlanyp otyrǵanyn habarlady.
«Búginde Qazaqstanda 1,4 mln ga sýarmaly jer bar. Eger oǵan josparlanǵan 610 myń ga qosatyn bolsaq, onda 2021 jylǵa qaraı biz 2 mln ga jetemiz. Ol úshin aýqymdy jumystar júrgizilýde», — dedi mınıstr.
Sýarmaly jerlerdi kezeń-kezeńmen ulǵaıtý boıynsha qoıylǵan mindetti iske asyrý maqsatynda oblystardyń ákimdikteri Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligimen birlesip MJÁ tetigi boıynsha jekemenshik áriptestiktiń qatysýymen ırrıgatsııalyq jelilerdi salý jáne jańa sýarmaly jerlerdi damytý jobalaryn iske asyrý úshin áleýetti ınvestorlardy anyqtaý boıynsha jumystardy jandandyrýda.
Atalǵan sharalardy iske asyrý sýarmaly jerler kólemin 2030 jylǵa qaraı 3 mln gektarǵa deıin arttyrýǵa jáne aýyl sharýashylyǵy ónimderi kóleminiń 4,5 ese ósýin qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
«Ol úshin memleket tarapynan barlyq qoldaý sharalary qarastyrylǵan. Qazir amerıkalyq kompanııamen kelissóz júrgizilýde, ázirge shamamen Pavlodar oblysynda, ırrıgatsııalyq qurylymdardy shyǵarý boıynsha. Biz ırrıgatsııalyq jabdyqtardy osynda, Qazaqstanda shyǵarý bizdiń taýar óndirýshilerimizge bul jabdyqty tómen baǵamen satyp alýǵa múmkindik beredi dep úmittenemiz», — dedi S. Omarov.
Sonymen qatar, QR Úkimetiniń alańynda bıyl qazan aıynda ótken baspasóz konferentsııalarynyń birinde aýyl sharýashylyǵy mınıstri S. Omarov paıdalanylmaı jatqan aýyl sharýashylyǵy jerlerin óndiristik qyzmetke tartý boıynsha atqarylyp jatqan jumystar týraly aıtyp berdi. Máselen, onyń aıtýynsha, barlyq zańnamalyq negizder qaıta qarastyrylǵan, qosymsha ózgerister engizý josparlanǵan. Mınıstrlik aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy paıdalanylmaı jatqan jerlerdi qaıtaryp alý boıynsha Jol kartasyn ázirledi. Osy Jol kartasy aıasynda aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy paıdalanylmaı jatqan jerlerge salynatyn salyq mólsherin kezeń-kezeńmen kóterý josparlanǵan.
«Qazir oblystyq máslıhattarǵa paıdalanylmaı jatqan jerlerge salynatyn salyqty 10 esege deıin arttyrý boıynsha quqyqtar berilgen. Biz búgingi tańda osy salyq mólsherin 20 eseden 30 esege deıin arttyrýdy kózdep otyrmyz. Mysaly, Reseıde bul salyq qazir 100 esege deıin kóterilgen», — dedi S. Omarov.
Sonymen qosa, QR AShM aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy paıdalanylmaı jatqan jerlerdi qaıtaryp alý merzimderin qysqartýdy josparlap otyr. Mınıstrdiń aıtýynsha, paıdalanylmaı jatqan jerler tek sot arqyly alynady. Bul rásimge 2-3 jyl ýaqyt ketedi. Sondyqtan Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń tarapynan eger jerler paıdalanylmasa, onda jalǵa alý kelisimshartyn birjaqty rette buzý týraly usynystar engizilýde.
Qazir Jol kartasynyń jobasy memlekettik organdardyń talqylaýynda jatyr. Ol qosymsha jurtshylyqpen talqylanatyn bolady.
Fermerlerdi qoldaýǵa basymdyq beriledi
Memleket basshysy Joldaýynda Úkimettiń basymdyqty mindeti retinde ónimderin syrtqy naryqtarǵa ótkizýmen fermelerge qoldaý kórsetýdi atady.
QR AShM aqparatyna sáıkes, fermerlerge olardyń ónimderin syrtqy naryqtarǵa ótkizýde qoldaý kórsetý úshin naryqtardy ashý jáne AÓK ónimderiniń eksporty kólemin arttyrý boıynsha sharalar kesheni iske asyrylýda.
Naryqtardy ashý jáne eksportty ulǵaıtý boıynsha sharalardyń biri - shetelderdiń veterınarlyq jáne fıtosanıtarlyq talaptaryn kelisý. Bul kelesi qazaqstandyq aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń eksportyna jol ashty:
- Qytaıǵa: sıyr eti, qoı eti, tiri jylqy balyq, bal. bıdaı, bıdaı kebegi, soıa burshaǵy, jońyshqa, raps kúnjarasy, arpa, júgeri, bıdaı uny. 2019 jyly QHR-ǵa sút ónimderin, jún shıkizatyn, zyǵyr tuqymyn, shoshqa etin jetkizý boıynsha hattamalarǵa qol qoıyldy.
- Iranǵa: muzdatylǵan jáne salqyndatylǵan qoı eti, sıyr eti, ІQM sorpalyq ónimderi, taýyq jumyrtqasy, tiri qoı, arpa, kúnbaǵys tuqymdary, raps pen zyǵyr. 2019 jyly 12 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń, Reseı Federatsııasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń jáne Iran Islam Respýblıkasynyń aýly sharýashylyǵy djıhady mınıstrliginiń arasynda bıdaı satýda yntymaqtastyq máselesi boıynsha ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
- TMD elderine: tiri ІQM jáne UQM, sıyr eti, qoı eti, balyq, sút ónimderi, jumyrtqa, jemis-kókónis, astyq, júgeri, kúrish, kúnbaǵys tuqymy, zyǵyr men raps.
- EO elderine: balyq, bıdaı, zyǵyr tuqymy.
- BAÁ - et jáne et ónimderi, taýyq jumyrtqasy, úı qusy.
- Saýd Arabııasy Koroldigine — soıýǵa ІQM jáne UQM.
Dúnıejúzilik saýda uıymynyń halyqaralyq saýda erejesi boıynsha mal sharýashylyǵy ónimderi men mal azyǵy eksporty eksporttaýshy elderdiń veterınarlyq jáne fıtosanıtarlyq qyzmetteri ınspektsııasy nemese kepildiginiń qorytyndysy boıynsha Tizilimge engizilgen kásiporyndardan ǵana júrgizile alady.
Máselen, QHR Tizilimine QR veterınarlyq qyzmetiniń kepildigimen Qytaı naryǵyna balyq pen balyq ónimderin jetkizýge quqyly 64 kásiporyn, aýyl sharýashylyǵy malyn ósirýmen jáne soıýmen aınalysatyn 19 kásiporyn QR veterınarlyq qyzmetiniń kepildigimen Ózbekstan Respýblıkasynyń Tizilimine engizilgen.
Qazaqstannyń karantın qyzmetiniń kepildigimen qytaı mamandarynyń ınspektsııa júrgizýinsiz tizilimge 116 kásiporyn engizildi.
Otandyq óńdelgen taýarlardy ilgeriletý boıynsha ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq qyzmet sýbektileriniń shyǵyndarynyń bir bóligin óteý Erejesine sáıkes shyǵyndar óteledi:
- taýarlardyń shetelderdegi jarnamasymen baılanysty shyǵyndar;
- sheteldik kórmelerge, jármeńkelerge, festıvaldarǵa tikeleı qatysý shyǵyndary;
- shet tilderine aýdarýmen, ázirleýmen jáne shetelderde taratý úshin arnaıy katalogty basyp shyǵarýmen baılanysty shyǵyndar;
- shetelderde fılıaldardy, bólimshelerdi, saýda alańdary men qoımalardy ustaýǵa jumsalatyn shyǵyndar;
- shetelderde, elektrondy-taýarlyq alańdarda taýarlyq belgilerdi (brendterdi) tirkeýmen baılanysty rásimderdi júrgizýge jumsalatyn shyǵyndar;
- uıym standarttaryn, nemese taýarlardy shetelderde ótkizý boıynsha qyzmetti júzege asyrýǵa quqyǵyn rastaýmen nemese kelisimshart sharttarymen qosa alǵanda, tehnıkalyq reglamenttermen, standarttarmen belgilengen talaptarǵa taýarlarlyń saı bolýy rásimimen baılanysty sharalardy júrgizýge jumsalǵan shyǵyndardy;
- taýarlardy temirjolmen, áýe jolymen, avtomobılmen, teńiz kóligimen jetkizýmen baılanysty jáne tasymaldaýdy uıymdastyrýǵa jumsalatyn shyǵyndar.
Aýyl sharýashylyǵy ónimderi eksportynyń
shıkizattyq baǵyttylyǵynan kóshý
Joldaýda qazirde kólemi 70%-ǵa jetken aýyl sharýashylyǵy ónimderi eksportynyń shıkizattyq baǵyttylyǵynan bas tartý qajettigi aıtylǵan, al óńdeý kásiporyndary nebári 40%-ǵa júktemelengen.
QR AShM sońǵy jyldary AÓK salasyna sheteldik kompanııalardyń ınvestıtsııalary tartylyp otyrǵanyn rastaıdy, onyń ishinde ósimdikt sharýashylyǵy ónimderin óńdeý salasyndaǵy jobalardy iske asyrýdy josparlaǵandary da bar.
2017 jyly Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynsha aýdanynda qytaı ınvestory Xi’an AiJu Cereals & Oil Industry Group Co., Ltd-men birge shıkizat boıynsha jobalyq qýattylyǵy jylyna 365 myń tonnany quraıtyn «Taıynsha-Maı» JShS maı zaýyty salyndy, jobanyń jalpy quny - $19 mln. Maı zaýytynyń ónimderi QHR-ǵa eksportqa jiberiledi.
Farm Frites Beheer B.V. nıderlandy kompanııasy Jambyl oblysynda frı kartobyn óndirý boıynsha zaýyt qurylysyn bastaýdy josparlap otyr. Jobanyń quny 46,8 mlrd teńgege baǵalanady, ónimdiligi - 70 myń tonna daıyn ónimge deıin.
Sonymen qatar, qazir Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynsha aýdanynda 2017 jyldan beri dándi daqyldardy tereń óńdeýge mamandanǵan «BioOperations» JShS (burynǵy «Bıohım» JShS) kásipornynyń jumysyn qalpyna keltriý jáne jańǵyrtý boıynsha jumystar júrgizilýde. Jalpy ınvestıtsııalar kólemi 11 mlrd teńgeden astap. Bıdaı óńdeıtin kásiporynnyń qýattylyǵy jylyna 172 myń tonnadan astamdy quraıdy. Kásiporyn 2018 jyldan jelimtek, krahmal men mal azyǵyn shyǵarýdy bastady. 2019 jyldyń sońynan bastap bıoetanol óndirisin bastaý josparlanǵan, onyń ónimdiligi jylyna 20 myń tonna bıoetanoldy quraıdy, birtindep 2022 jylǵa qaraı 60 myń tonnaǵa deıin ósedi.
Premer-Mınıstr Asqar Mamınniń Soltústik Qazaqstan oblysynda jumys sapary aıasynda Taıynsha qalasynda krahmal, jelimtegi jáne bıoetanol shyǵaratyn «Bio Operations» zaýyty iske qosyldy.
«Bio Operations» zaýytynyń bas dırektory Almas Qalmurzın atap ótkendeı, qazir kásiporynda óndiristiń ekinshi jelisiniń montajy aıaqtalýda.
«Biz óndiristi eki ese arttyramyz, kásiporynnyń qýattylyǵy artady. Orta eseppen, jylyna ol 20 myń tonnaǵa jýyqty quraıdy. Qazirgi kezde bizde taıaý jáne alys shetelderge jetkizýler júzege asyrylýda, onyń ishinde AQSh, Eýropa, Qytaı elderi bar jáne jańa naryqtar ıgerilýde. Birinshi kezekte olar – Ońtústik-Shyǵys Azııa, Úndistan», — dedi A. Qalmurzın.
Tamaq jáne óńdeý ónerkásibin odan ári damytý úshin memleket «Bıznestiń jol kartasy-2020» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamalary aıasynda jobalardy jeńildikpen qarjylandyrý júrgizedi.
Jergilikti deńgeıde aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý boıynsha kásiporyndaryd salý men jańǵyrtýǵa salynǵan shyǵyndardan 25%-yna deıin ınestıtsııalyq sýbsıdııalar, negizgi jáne aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa alynǵan nesıeler boıynsha syıaqy mólsherlemesin azaıtýǵa sýbsıdııalar usynylady.
Bul sala ınvestorlar úshin nesimen tartymdy?
Memleket basshysy aýyl sharýashylyǵynya sheteldik ınvestorlardy tartý ózekti mindet ekenin atap aıtty. Kelissózder júrgizilýde, QR Úkimeti naqty nátıjelerge qol jetkizýi kerek.
Agrarlyq sektor bıznes úshin tartymdy bolyp otyr. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń derekteri boıynsha, tek sońǵy 5 jylda salaǵa $3,3 mlrd (1,3 trln teńge) ınvestıtsııa tartyldy, onyń ishinde jeke sektor 80%-ǵa jýyq ınvestıtsııa saldy, 2018 jyly — $936 mln (365,1 mlrd teńge) salyndy.
Sala munymen shektelmeıdi, onyń óndiris kólemin odan ári ulǵaıtý úshin áleýeti zor.
Geografııalyq ornalasýyn, jer resýrstarynyń baılyǵyn, sondaı-aq qolaıly aýa raıy jaǵdaılaryn eskere otyryp, Qazaqstannyń agroónerkásiptik kesheni ınvestıtsııalar salý úshin asa tartymdy sektorlardyń birine aınalýda.
Elimizdiń agroónerkásiptik keshenine sheteldik te, otandyq ta ınvestıtsııalar tartý maqsatynda kásipkerlikti qoldaý boıynsha tıisti jaǵdaılar jasaý jumystary júrgizilýde: basymdyqty baǵyttardy sýbsıdııalaý, jeńildikti nesıelermen jáne lızıngpen qamtamasyz etý, AÓK sýbektileri úshin salyq salýdyń arnaıy rejımderi.
AÓK salasynda ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrý úshin 39 basymdyqty baǵyt boıynsha ınvestıtsııalyq salymdar salǵan jaǵdaıda AÓK sýbektisi jumsaǵan shyǵyndardyń bir bóligin óteýdi qarastyratyn Investıtsııalyq sýbsıdııalaý baǵdarlamasy jumys isteıdi.
Mınıstrlik sheteldik ınvestorlardyń qatysýymen 49 ınvestıtsııalyq jobany iske asyrýǵa monıtorıng júrgizedi, onyń ishinde $1 437,2 mln astam somaǵa 25-ke jýyq iri ınvestıtsııalyq joba bar, onyń 9-y - jalpy somasy $320 mln jýyq, TUK qatysýymen, $2 391,0 mln somasyna 20 perspektıvaly joba jáne $207,1 mln somasyna paıdalanýǵa berilgen 4 joba bar.
AÓK úshin 2019 jyl qandaı boldy?
Bıyl 28 qazan kúni Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine agroónerkásiptik keshendi retteý máseleleri jóninde ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
Elbasy elimizdiń agroónerkásiptik kesheniniń aldyna eńbek ónimdiligi men óńdelgen ónim eksportyn 2,5 ese arttyrý mindetin qoıdy, bul qoldanystaǵy 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan agroónerkásiptik keshendi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasynda kórinis tapqan. Biraq, memlekettik baǵdarlamany iske asyrý osy Zańda kórsetilgen ózgeristerdi qoldanystaǵy zańnamada talap etedi.
Jalpy, Zańda 13 kodeks pen 29 zańǵa 800-den asa túzetýler - ózgerister men tolyqtyrýlar engizý qarastyrylǵan. Zańda qoldanystaǵy jáne jańa qarjy quraldaryn jetildirý, taýarlardy tasymaldaý jáne qozǵalysy kezinde shekara mańyndaǵy aýmaqtarda veterınarlyq jáne fıtosanıtarlyq baqylaýdy kúsheıtý jáne veterınarııa jáne fıtosanıtarııa salasyndaǵy barlyq baqylaý-qadaǵalaý fýnktsııalaryn Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine júkteý, aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshiler úshin ósimdikterdi qorǵaý quraldarynyń qunyn tómendetý boıynsha memlekettik qoldaýdy keńeıtý qarastyrylǵan.
Elimizdiń aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa ınnovatsııalardy tartý maqsatynda Zańda bıznestiń ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardy qosa qarjylandyrýǵa shyǵyndaryn sýbsıdııalaý qarastyrylǵan.
Importty almastyrý sharalary
Veterınarlyq qyzmet turaqty túrde basqa elderdegi epızootııalyq jaǵdaılardy zertteıdi. Máselen, maldar men qustardyń aýyrýyn boldyrmaý maqsatynda elderge qatysty veterınarlyq sharalar engiziledi.
Komıtet Reseı Federatsııasy jáne Qyrǵyz Respýblıkasyna jaqyn mańdaǵy memlekettik shekarada baqylaýdy kúsheıtti, 32 veterınarlyq baqylaý beketteri qoıyldy.
Baqylaý-qadaǵalaý fýnktsııalary jergilikti atqarýshy organdardan Komıtetke qaıtaryldy, 694 shtattyq birlikti berý kútilip otyr.
Aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerdi qoldaý sharalary
2017-2021 jyldarǵa arnalǵan QR agroónerkásiptik keshenin damytýdyń memlekettik baǵdarlamasynda kelesi qoldaý sharalary qarastyrylǵan:
- ınvestıtsııalyq sýbsıdııalaý (AÓK-tiń basymdyqty salalaryna salynǵan ınvestıtsııalardyń 25%-yn óteý. Sonymen qatar satyp alynǵan aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men jabdyqtaryna jumsalǵan shyǵyndar óteledi).
- paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdııalaýdy qalpyna keltirý (negizgi qarajat boıynsha syıaqy mólsherlemesi 10%, al aınalym qarajaty boıynsha 5% jyldyqqa tómendeıdi).
- kepildendirý ınstıtýttaryn damytý (kepildikpen qamtamasyz etý jetkiliksiz bolǵan jaǵdaıda jartylaı kepildendirý men zaımdy saqtandyrýda qoldaý kórsetiledi);
- agrarlyq qolhattar tetigin engizý (ınvestorlarǵa/kredıtorlarǵa aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń óndirisin ónim túsimin onyń naqty jınalýyna deıin (bolashaq ónim túsiminiń kepildigi esebinen) satý arqyly qarjylandyrýǵa múmkindik beredi);
- agrosaqtandyrý júıesin jetildirý (saqtandyratyn jaǵdaılar týyndaǵanda kóktemgi egis jumystaryna shyǵyndardyń 80%-yna deıin jabýǵa múmkindik beredi, al saqtandyrý jaǵdaıyn anyqtaý «adamı faktorsyz», obektıvti derekter boıynsha, resmı statıstıka, jerdi ǵaryshtan zondtaý derekteri negizinde júzege asyrylady).
Atalǵan qarjylaı qoldaý sharalarynan basqa, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi tuqym sharýashylyǵy, mal sharýashylyǵy ónimderiniń ónimdiligi men sapasyn arttyrý tárizzdi baǵyttardy sýbsıdııalaıdy, tyńaıtqyshtardyń, gerbıtsıdterdiń qunyn arzandatady, sýarmaly sýdi jetkizý sýbsıdııalanady jáne basqa da kóptegen baǵyttar bar.
Qoldanystaǵy zańnamada aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirýshiler úshin kelesi arnaıy salyq rejımderi qarastyrylǵan:
- aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirýshiler men aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri úshin arnaıy salyq rejımi;
- sharýa qojalyqtary jáne fermerlik sharýashylyqtar úshin arnaıy salyq rejımderi.
Arnaıy salyq rejımi qoldanylatyn aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirýshiler men aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri úshin aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerge salyqty, jer telimderin paıdalanǵany úshin salynatyn salyqty, qosylǵan qun salyǵyn qospaǵanda salyq somasyn 70%-ǵa tómendetý qarastyrylǵan.
Sharýa qojalyqtary men fermerlik sharýashylyqtar úshin jerdiń baǵalaý qunynan 0,15%-dan 0,6%-ǵa deıingi biryńǵaı jer salyǵy belgilengen.
Sharýa qojalyqtary men fermerlik sharýashylyqtar jeke tabys salyǵy, áleýmettik salyq, qorshaǵan ortaǵa emısstıa úshin tólem, jer salyǵy jáne jer telimderin paıdalanǵany úshin tólem, kólik pen múlik salyǵy tárizdi salyq túrlerin tóleýshi bolyp tabylmaıdy.
Sheteldik zańdy tulǵalardyń, sheteldikter men azamattyǵy joq tulǵalardyń aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirýshilerge arnalǵan arnaıy salyq rejımderin qoldaný quqyǵy joq.
Sonymen qosa, «QazAgro» UBH» AQ aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerin qoljetimdi nesıe qarajatymen qamtamasyz etý boıynsha memlekettik saıasatty iske asyrady, onyń ishinde mal sharýashylyǵyn, ósimdik sharýashylyǵyn, aýyl sharýashylyǵy shıkizatyn óńdeýdi damytý bar. Bul sharalar bıýdjettik jáne tartylatyn qarajat esebinen qamtamasyz etiledi.
Budan basqa, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan «Eńbek» Nátıjeli jumyspen óamtý jáne jappaı kásipkerlikti damytý baǵdarlamasynyń ekinshi baǵytynyń operatory bola otyryp, ózin-ózi jumyspen qamtyǵan jáne jumyssyz azamattardy kásipkerlikke tartý jumystaryn júrgizedi, ol úshin aýyldyq eldi mekender men shaǵyn qalalarda bıznes jobalaryn iske asyrýdy josparlap otyrǵan Baǵdarlama qatysýshylaryna nesıeler/shaǵyn nesıeler berýdi qarastyrady.
Nesıelendirý tetigi: shaǵyn nesıelendirý úshin Baǵdarlama boıynsha qarajatty oblys ákimdikteri bıýdjettik nesıe retinde usynady. Ákimdik bul qarajatty «Agrarlyq nesıe uıymy» AQ (shaǵyn qarjy uıymdaryn odan ári qarjylandyrý úshin) jáne «Aýyl sharýashylyǵyn qarjylaı qoldaý qory» AQ (nesıelendirý úshin) arasynda bóledi.
«Eńbek» baǵdarlamasynyń sharttary: Baǵdarlama qatysýshylary jumyssyzdar, QR Úkimeti naqtylaǵan jumyspen qamtylǵan tulǵalardyń jekelegen sanattarynan tulǵalar, NEET sanatyndaǵy jastar, az qamtylǵan kópbalaly otbasylar músheleri, az qamtylǵan eńbekke qabiletti múgedek, ózi isin endi bastaǵan nemese jas kásipker, aýyl sharýashylyǵy kooperatıvteri jáne olardyń músheleri, sharýa qojalyqtary men fermerlik sharýashylyqtar, jumys merzimine qaramastan, zákirli kooperatsııa qatysýshylary bola alady.
Eń joǵarǵy nesıe/shaǵyn nesıe somasy:
zákirli kooperatsııany damytý úshin — 8 AEK deıin;
basqa baǵyttar boıynsha — 2,5 myń AEK deıin;
Nesıe merzimi — 7 jylǵa deıin;
Syıaqy mólsherlemesi — jyldyǵy 6%-dan aspaıtyn.
Búgingi tańda nesıelendirýdiń qoldanystaǵy sharttary aıasynda aýyldaǵy aýyl sharýashylyǵy jáne aýyl sharýashylyqtyq emes bıznes túrlerin damytýǵa baǵyttalǵan birqatar baǵdarlamalar bar, Qordyń barlyq qoldanystaǵy ónimderi boıynsha tolyq aqparatty www.kazagro.kz saıtynan alýǵa bolady.
Qazirgi kezde ósimdik sharýashylyǵynda memlekettik qoldaýmen negizgi aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń óndirisiniń barlyq tsıkli derlik qamtylǵan. Ósimdik sharýashylyǵynda memlekettik qoldaý boıynsha sharalar júzege asyrylýda: basymdyqqa ıe aýyl sharýashylyqy daqyldaryn óndirý, tuqym sharýashylyǵyny damytý, tyńaıtqyshtar satyp alý, gerbıtsıdter satyp alý, aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerge sý jetkizý boıynsha qyzmet quny.
Ósimdik sharýashylyǵy salasyndaǵy sýbsıdııalaý maqsaty - óndiris kólemin ulǵaıtý, ónimniń túsimdiligi men óndiriletin ónim sapasyn kóterý, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeýmen aınalysatyn kásiporyndardyń óndiristik qýattylyqtaryn júktemeleý jáne olardy otandyq shıkizatpen qamtamasyz etý.
Aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerdi sý únemdeıtin tehnologııalardy engizýge yntalandyrý úshin AShM 2014 jyldan beri AÓk sýbektisi jumsaǵan shyǵyndardyń, ıaǵnı, tamshylatyp jáne jańbyrlatyp sýarý júıeleri men jabdyqtaryn satyp alýǵa jumsalǵan shyǵyndardyń ornyn toltyrýdy qarastyrǵan ınvestıtsııalyq salymdarda bir bóligin óteý boıynsha sýbsıdııalaý baǵdarlamasy iske asyrylýda.
Bul sharalar jyl saıyn 20 myń ga astamǵa sý únemdeıtin sýarý tehnologııalaryn engizýge múmkindik beredi jáne 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha sý únemdeıtin tehnologııalarmen qamtylǵan alqaptar aýqymy 215,5 myń ga quraıdy.
