Prezıdent tapsyrmasy: Saılanǵan ákimder senimdi aqtap júr me

ATYRAÝ. KAZINFORM – Memlekettik qyzmetshiler atqaratyn laýazym az emes. Sondaı laýazymnyń biri – ákim. Atqaratyn qyzmetine oraı ár deńgeıge bólinedi. Prezıdenttiń usynysymen 2021 jyldan beri aýyl ákimderin tikeleı saılaý júıesi engizilip, turǵyndar daýys berý múmkindigine ıe boldy. Byltyr aýdan ákimderi de osy ádispen saılandy. Al, saılanǵan ákimder senimdi aqtap júr me?

Ákim bolýǵa árkimniń bar talasy

Atyraý oblystyq aýmaqtyq saılaý komıssııasynyń tóraǵasy Azamat Aımanakýmovtyń málimetinshe, óńirde 2021 jyldan beri 75 ret aýyldyq okrýgte ákim saılaýy ótkizilgen. Al bıyl aýyl turǵyndary 15 okrýg ákiminiń saılaýynda daýys berdi.

Elimizdiń joǵary oqý oryndarynda ákim laýazymyna oqytatyn mamandyq joq. Biraq, kez kelgen mamandyqtyń ıesi ákim bolýǵa umtylady. Buryn ákimder taǵaıyndalyp keldi. Al, qazir aýyl turǵyndarynyń tikeleı daýys berýimen saılanatyn boldy. Atyraý oblysynda aýyl turǵyndary jańadan saılaǵan okrýg ákimderi ár saladaǵy mamandyqty meńgergen. Máselen, 15 ákim ekonomıst. Mektepte oqýshylarǵa dáris bergen 22 muǵalim de okrýg ákimi bolyp otyr. Aýyl ákimderiniń qatarynda 16 zańger men 8 ınjener bar. Saılaýǵa deıin basqa mamandyqpen jumys istegen 7 adam endi aýyl ákimi bolyp júr.

Jalpy, elimizde aýyl ákimderiniń alǵashqy saılaýy tájirıbe retinde 2001 jyly bastaldy. Sol jylǵy 20 qazanda ótken aýyl ákimderiniń saılaýy Atyraý oblysynda Mahambet aýdanyndaǵy Sarytoǵaı aýyly men Maqat aýdanynyń Qoshqar kentinde ótti. Tarıh enshisine engen sol saılaýda eki áıel adam basym daýysqa ıe bolyp, ózderi turatyn eldi mekendi basqarý tizginin qolǵa aldy. Alaıda, keıin Qoshqar kenti ekologııalyq ahýalǵa baılanysty taratylyp, turǵyndary kóshirildi.

«Qazir Atyraý qalasy men Jylyoı, Qurmanǵazy, Isataı, Inder, Qyzylqoǵa, Maqat aýdandarynda 63 aýyldyq okrýg tirkelgen. Buǵan qosa, aýdandyq mańyzdaǵy Qulsary qalasy, Maqat, Dossor, Inder, Jańa Qaraton kenttik okrýgi bar», - deıdi Azamat Aımanakýmov.

Qurmanǵazyda – 19, Jylyoıda – 7, Maqat aýdanynda 3 okrýg bar

Óńirdegi jeti aýdanda turǵyndar sany men okrýgter sany ártúrli, birinde kóp, endi birinde óte az. Máselen, Jylyoı aýdanynda 2022 jylǵy 1 qazandaǵy málimetke sáıkes turǵyndar sany 86 myń 118 adam bolǵan. Turǵyny az bolmasa da bul aýdannyń quramyna 1 qala, 1 kent, 5 aýyldyq okrýg kiredi.

Reseıdiń Astrahan oblysymen shektesetin Qurmanǵazy aýdanynda eń kóp aýyldyq okrýg tirkelip otyr. Munda 49 eldi mekendi biriktirip otyrǵan 19 aýyldyq okrýg bar. Shekarada ornalasqan aýdanda aýyldyq okrýg sany kóp bolǵanymen, munda 56,1 myń adam tirkelgen. Bul – 2023 jylǵy málimet. Aýyldar bir-birinen qashyqta jatyr. Máselen, Asan, Azǵyr jáne Súıindik aýyldyq okrýgteriniń turǵyndary aýdan ortalyǵyna avtokólikpen jetý úshin 7-8 saǵattaı jol júredi.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde maıdandaǵy tankilerge quıatyn janarmaı retinde munaı jiberilgen Maqat aýdanynda úsh qana okrýg bar. Onyń biri – aýyldyq, ekeýi – kenttik. Turǵyndardyń deni Maqat jáne Dossor kentin meken etken. Aýdanda tirkelgen 29 590 adamnyń 1 838-i Báıgetóbe jalǵyz aýyldyq okrýginde turady. Bul okrýg Maqat kentine tıip tur. Óıtkeni, temirjoldyń bir jaǵynda Maqat kenti, ekinshi tusynda Báıgetóbe ornalasqan.

Aýyldyq okrýgke de, aýdan men oblysqa da ákim bolý ońaı emes. Óıtkeni, ákimniń jumysyna únemi syn aıtylady. Ákimder quddy ustaranyń júzinde júrgendeı jumys isteıdi. Ony osy qyzmetti atqarǵandar jaqsy biledi. Ásirese «kishi» ákimderge ońaı emes. Ózi basqaratyn aýyl turǵyndarynyń áleýmettik turmysyn jaqsartý úshin ınjenerlik qurylymdardyń eskisin jańartýdyń da, jańadan jeli tartýdyń da mashaqaty kóp. Keıbir aýyldarda 7-8 jyl buryn bastalǵan áleýmettik nysandar qurylysy aıaqtalmaı tur. Aýyl ákiminiń sózin tenderden nysan qurylysyn júrgizýdi utyp alǵan merdigerler júre tyńdaıdy. Nysandar qurylysynyń merziminde aıaqtalmaǵanyna aýyl ákimderin kináli etetin turǵyndar kezdesedi. Olar ákimder jumysyna salǵyrt qaraıdy degen ýájdi alǵa tartady. Tipti taza aýyzsý, gaz jelisin tartý keshikse de ákimder jumysyna syn qarsha boraıdy.

Biraq burynnan ákim laýazymynda jumys istep, qaıtadan saılaýǵa túsken úmitkerlerdi, memlekettiń ózge býynynda qyzmet atqarǵandardy qoldaǵan turǵyndar bar. Máselen, 53 okrýgtiń ákimi saılaýǵa deıin memlekettik qyzmettiń qazanynda qaınap, tájirıbe jınaǵan. Turǵyndardyń senim bildirýimen sońǵy úsh jylda 28 ákim qaıtadan saılandy. Burynǵy ákimniń jumysyna Atyraý qalasynyń mańyndaǵy Almaly, Mahambet aýdanyndaǵy Saraıshyq, Isataı aýdanynyń Naryn, Qurmanǵazy aýdanynda ornalasqan Jańatalap, Súıindik jáne ózge de aýyldyq okrýgterdiń turǵyndary taǵy da senim bildirdi. Inder aýdanyndaǵy Bódene, Esbol aýyldyq okrýgteriniń turǵyndary is basyndaǵy ákimniń jumysyn qaıta jalǵastyrýǵa taǵy bir márte múmkindik berdi. Al, buryn bul salada jumys istemegen 23 adam ákim bolýǵa múmkindik aldy.

Ákim boldyń qansha kún?

Degenmen aýyl ákiminiń oryntaǵyna jastardyń otyrǵanyn qolaıly kóretin turǵyndar da bar. Óńirdegi aýyl ákimderiniń eń jasy – Janǵazy Erkinov. Qazir Jylyoı aýdanyndaǵy Qosshaǵyl aýyldyq okrýginiń ákimi qyzmetin atqarady. Onyń jasy – 27-de. Bul qyzmetke byltyrǵy qańtarda saılanǵan. Okrýg ákiminiń laýazymyna deıin memlekettik qyzmet salasynda jumys istep kelgen.

Al, Isataı aýdanyndaǵy Aqqystaý aýyldyq okrýginiń ákimi Ǵadil Boranbaev áriptesteri arasyndaǵy jasy úlkeni sanalady. Ol 1963 jyly týǵan. Úsh jyldan beri atalǵan okrýgti basqarady. Onyń mamandyǵy – dene tárbıesi pániniń muǵalimi. Mektepte muǵalim, aýdandyq bilim bóliminde ádisker, bilim ordasynyń dırektory bolǵan. Mamandyǵyna sáıkes kelmese de «Jalyn» mádenıet úıiniń dırektory, «Qamysqala sý arnasy» JShS bas ınjeneri, «Teh Servıs» JShS dırektorynyń orynbasary sekildi qyzmetterdi atqarypty.

Okrýg ákimi bolý maqsatyna qol jetkizgenimen, bul qyzmetti uzaq atqara almaǵandar da bar. Oǵan túrli sebep áser etedi. Máselen, bireýi zeınet jasyna tolýyna baılanysty, al 8 ákim óz ótinishimen oryntaǵyn bosatqan. Aýyl turǵyndarynyń senimine ıe bolǵan 9 ákim basqa jumysqa aýysyp ketipti. Alaıda, 3 ákimniń jumystan bosatylýyna memlekettik qyzmetke tán emes áreketi sebep bolǵan.

Sońǵy úsh jylda aýyldyq 47 okrýgtiń ákimi jańarǵan. Bul - aýyl ákimderiniń 62,7 paıyzy. Demek, aýyl turǵyndary jańa ákimderge úmit artqysy keledi.

Turǵyndar ózderi saılaǵan ákimderdiń jumysy shıraǵanyn qalaıdy

Atyraý oblysynda byltyrǵy 5 qarashada Qyzylqoǵa men Isataı aýdanynda aýdan ákiminiń saılaýy ótti. Eki aýdannyń bir-birine uqsastyǵy az emes. Turǵyndarynyń deni aýyl sharýashylyǵy men munaı-gaz ónerkásibinde jumys isteıdi. Naryqtyń talabyna saı kásipkerlikti jandandyryp, óz kásibin ashqandar da aýdan ekonomıkasyna úles qosyp júr. Temirjol boıynda ornalasqan eldi mekenderi de bar. Eki aýdannyń aýmaǵymen Aqtóbe-Atyraý-Reseı Federatsııasynyń shekarasy baǵytyna qatynaıtyn eń uzyn kólik joly ótedi. Aýdannyń ekeýi de Batys Qazaqstan oblysymen shektesedi.

Buryn Isataı aýdany birneshe ret taratylyp, birneshe ret qaıta quryldy. Qazir bul aýdannyń 7 aýyldyq okrýgine 16 eldi meken kiredi. Turǵyndar sany 30 myńǵa jýyqtady. Al Qyzylqoǵa aýdany oblys ortalyǵynan shalǵaıda ornalasqan. Mundaǵy 10 aýyldyq okrýgke kiretin 26 eldi mekende 31 710 turǵyn tirkelgen. Aýdan ákiminiń saılaýy kezinde Isataı aýdanynda 15 883, al Qyzylqoǵa aýdanynda 18 614 adam saılaýshy tizimine engizildi.

Aýdan ákimi alǵash ret saılanatyn bolǵandyqtan ba, bul laýazymnan kóp úmitker dámeli bolǵan joq. Eki aýdannyń árqaısysynda 3-eýden, barlyǵy 6 úmitker tirkeldi. Úmitkerlerdiń bári de memlekettik qyzmette jumys isteıdi.

Alaıda, nege ekeni belgisiz, ádette saılaý dese, báıgege júırik tulpar qosqandaı belsendilik tanytatyn saıası partııalar kóp úmitker usyna qoımady. Eki aýdan ákiminiń saılaýyna «Amanat» partııasy bir-birden, al «Qazaqstan halyq partııasy» bir úmitkerin usyndy. Úmitkerlerdiń úlkeniniń jasy 51-de bolsa, eń kishisi 37 jasta boldy. Máselen, Isataı aýdanynyń ákimine kandıdattyqqa «Amanat» partııasy Nurym Mýsındi, «Qazaqstan halyq partııasy» Rashıd Muqanovty usyndy. Al, Asylan Ǵubash ózin-ózi usynyp, baǵyn synap kórdi. Qyzylqoǵa aýdanynda «Amanat» partııasynan Qanat Ázmuhanov saılaý dodasyna úmitker retinde qosyldy. Bul aýdanda eki úmitker – Maǵjan Jeksenov pen Sándibek Salyqov ózin-ózi usyndy. Aýdandyq aýmaqtyq saılaý komıssııasy bir úmitkerdi tirkeýden bas tartty. Oǵan buryn osy aýdandy basqaryp, qaıtadan ákim bolýǵa umtylǵan úmitker qajetti qujattardy tolyq usynbaǵany sebep bolǵan.

Alǵash ret ótkizilgen eki aýdan ákimin saılaýda turǵyndar saıası elektorat retinde belsendilik tanytty ma? Bul saýaldyń jaýabyn Atyraý oblystyq aýmaqtyq saılaý komıssııasynyń málimetinen tabamyz. Saılaý ótkennen keıin taratylǵan aqparatqa súıensek, eki aýdanda saılaýshylar tizimine 34 497 adam engizilgen. Saılaý ýchaskesine 19 328 saılaýshy kelip, aýdan ákiminiń laýazymynan úmitkerlerge daýys bergen. Demek, saılaýshylardyń jartysynan astamy saıası dodadan qalys qalmaı, óz tańdaýyn jasaǵan.

Saılaýdyń qorytyndysymen eki aýdanda da «Amanat» partııasynyń úmitkeri basym daýysty jınady. Bul úmitkerdiń ekeýi de buryn «Nur-Otan» saıası partııasynda jumys istegen. Sóıtip, saılaýshylardyń 4 934 daýysyn alǵan Nurym Mýsın Isataı aýdany ákimi laýazymyn atqaryp júr. Ekonomıst-qarjyger mamandyǵy bar ol memlekettik qyzmettegi jumysyn 2004 jyly Aqqystaý aýyldyq okrýgi ákimdiginde maman retinde bastaǵan. 2015 jylǵa aýdandyq ákimdiktiń qurylysy bóliminde, apparatynda jumys istedi. Aýdan ákimi bolyp saılanǵanǵa deıin aýdandyq máslıhattyń tóraǵasy qyzmetin atqardy.

Ekinshi aýdan – Qyzylqoǵada eń kóp daýys Qanat Ázmuhanovqa berildi. Oǵan 8 556 saılaýshy daýys berip, óz qoldaýyn bildirgen. Bul úmitker eki mamandyqty meńgergen. Biri – zańger, ekinshisi – qarjyger. Reseıdegi Astrahan memlekettik ýnıversıtetiniń magıstratýrasyn bitirip, Chehııanyń astanasy Praga qalasyndaǵy «Central Bohemia Institute of Applied Science and Management» ınstıtýtynan ekonomıka jáne bıznes salasyndaǵy iskerlik basqarý baǵdarlamasymen ǵylymı dáreje alǵan. Ol 2022 jyly Qyzylqoǵa aýdanyna ákim bolyp taǵaıyndalǵan. Demek, bul aýdannyń tynys-tirshiligimen keńirek tanysyp, túıtkildi máselelerin zertteýge de ýaqyty bolǵany daýsyz. Bul aýdandy basqarǵanǵa deıin 2016-2018 jyldary Atyraý qalalyq máslıhatynyń hatshysy, 2020 jyly Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi áleýmettik áriptestik departamentiniń dırektory bolǵan. Al 2020-2022 jyldary Atyraý oblystyq ishki saıasat basqarmasyna basshylyq jasady.

Aýyldy altyn besigi sanap, áli de ókshe kótermeı otyrǵan turǵyndar ózderi saılaǵan okrýg, aýdan ákimderiniń jumysy shıraǵanyn qalaıdy. Óıtkeni, saılanǵan ákimder saıası partııalardyń emes, aldymen aýyl turǵyndarynyń senimine ıe bolyp, amanatyn arqalady. Al, senimge selkeý túsirýge, amanatqa qııanat jasaýǵa bolmaıdy.

Aıta keteıik, 2025 jyldan bastap oblys ortalyqtarynyń ákimderi saılanady.