Prezıdent sapary: Qazaqstan - Túrkııa baılanysy qalaı ózgeredi
ASTANA. KAZINFORM – Memleket basshysynyń Túrkııadaǵy resmı sapary aıaqtaldy. Bul joly túrik ınvestorlarymen kezdesý, Joǵary deńgeıdegi strategııalyq yntymaqtastyq keńesiniń otyrysy, ekijaqty kelisimder júzege asty. Prezıdent sapary qandaı nátıjege jeteledi, qazaq-túrik qatynasynda qandaı betburys bolýy múmkin? Atalǵan saýalǵa Kazinform tilshisi jaýap izdedi.
Birlikke umsynǵan qol
Qasym-Jomart Toqaevty Ankaranyń «Esenboǵa» áýejaıynda Túrkııa Prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵan jeke qarsy aldy. Qarsy alyp qana qoımaı, baýyrlas nıetin tanytyp, qurmet qaraýyly aldynda qol ustasyp qadam basqanyn kórdik. Memleket basshysyna «Ekinshi otanyńyzǵa qosh keldińiz» dep qurmet kórsetýi de nazarǵa ilikti. Mundaı dıplomatııalyq ıshara álem jurtyna eki eldiń jaqyn seriktes, aınymas aǵaıyn ekenin sezdirse kerek.
Osy jolǵy sapardyń tereń máni baýyrlastyqpen astasyp jatyr. Aıtylatyn usynystar men qolǵa alynatyn bastamalardyń árbiri qos taraptyń múddesin oraılastyra qalyptasatynyna úmit basym. Memleket basshysy áýejaıdaǵy Túrkııa prezıdentimen bolǵan az-kem áńgime barysynda mazmundas oıyn jetkizgeni este.
– Qonaqjaılyq tanytqanyńyzǵa kóp raqmet. Áýejaıǵa kelip, meni qarsy aldyńyz. Bul men úshin úlken qurmet. Bizdiń aramyzda eshqandaı túıtkil joq. Bizdi tek týystyq, yntymaqtastyq baılanystyrady. Erteń mańyzdy sapar bolady. Sapardyń baǵdarlamasy óte mazmundy. Ony tolyq iske asyramyz dep oılaımyn, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Alǵashqy resmı shara eldiń negizin qalaýshy Mustafa Kemal Atatúriktiń kesenesinen bastaldy. Qasym-Jomart Toqaev Anytqabir kesenesine jerlengen uly qaıratkerdiń rýhyna zııarat etip, Qurmetti qonaqtar kitabyna qoltańba qaldyrdy. Artynsha delegatsııa múshelerimen birge gúl shoǵyn qoıý rásimine qatysty.
Baýyrlas halyq mundaı qadamdy qonaqjaı peıilige degen rızashylyq ári ult tarıhyna jasalǵan qurmet esebinde qabyldaýda.
Investorlarmen kezdesý: Túrik ınvestorlary qaı salaǵa keledi?
Rasynda, keshegi kún qazaq-túrik saıası-ekonomıkalyq baılanysyndaǵy mańyzdy data boldy. Prezıdent iri túrik kásipkerlerin qabyldap, aldaǵy jobalardy talqylady. Olardyń qatarynda Tiryaki Holding, Orzax Group, YDA Holding, S Sistem Lojistik kompanııalarynyń basshylary bar.
Atalǵan kompanııalar tek túrik naryǵynda ǵana emes, alys-jaqyn shetelde sátti nátıje kórsetip keledi. Árbiriniń salada salmaǵy, Qazaqstandaǵy naryqty ózgertýge qaýqary mol. Mysaly, Orzax Group bıologııalyq belsendi qospalardyń 150 túrin óndirip, álemniń 60 eline eksporttaıdy. Olar Túrkistan oblysynda bıoqospalar óndiretin zaýyt salýdy josparlanyp otyr. Óndiris jobasyna 40 mıllıon dollar ınvestıtsııa quıyp, 500 adamdy turaqty jumyspen qamtymaq. Óndiristik bazany keńeıtýmen ǵana shektelmeı, ǵylymı-zertteý jáne ınnovatsııa baǵytyn damytýǵa nıetti. Bastama júzege assa, otandyq farmatsevtıka salasyn jandandyryp, eksport áleýetin artatyn bolady.
Al Tiryaki Holding Qazaqstandaǵy agroónerkásip keshenine tyńnan túren salýdy kózdep otyr. Qaıta óńdeý ónerkásibin damytý arqyly jergilikti mamandardyń biliktiligin arttyramyz degen oıda. Kompanııa basshysy Prezıdentpen kezdesýde Astana qalasynan bıdaı men burshaqty tereń óńdeý zaýytyn salatynyn jetkizgen.
Aıta keterligi, Túrkııa astyq tasymaly salasynda mańyzǵa ıe. Reseı men Ýkraına arasynda qarýly qaqtyǵys bastalǵan tusta ataqty «Astyq kelisimin» ornatýǵa atsalysty. Qazir de Eýropa men Afrıka qurlyǵyna tasymaldanatyn astyqtyń kóbi baýyrlas eldiń araǵaıyndyǵymen jetýde. Eger Tiryaki Holding el naryǵyna ornyqsa, dándi, maıly daqyldar, jem-shóp óndirý jáne eksporttaý boıynsha álemdegi kóshbasshy kompanııanyń tájirıbesi qosa kelmek.
Otandyq kásipkerler de Túrkııa naryǵyna dendeı enip keledi. Ótken jyly ózara saýda aınalymy 5 mıllıard AQSh dollaryn quraǵan. Memleket basshylary kórsetkishti 10 mlrd dollarǵa jetkizýge talpynyp keledi. Alaıda alys-beris statıstıkasyn arttyrýǵa basty kedergi bar, ol – kólik-logıstıka túıtkili. Salada júk tasymalynyń kólemin arttyrý, jetkizý ýaqytyn qysqartý negizgi mindetke aınalýda.
Sol úshin Qazaqstan Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdaryn damytyp, Eýrazııadaǵy jetekshi tranzıttik habqa aınalýǵa kóshken. Eger túrkııalyq ınvestorlar elge kelse, tranzıt ýaqytyn qysqartýǵa jáne eksport ınfraqurylymyn jetildirý múmkindik beretin jobalar bastalmaq. Naqtylasaq, S Sistem Lojistik kompanııasy Aqtóbe halyqaralyq áýejaıynda logıstıka ortalyǵyn qurmaqshy, Astana, Almaty, Shymkent jáne Aqtaý qalalarynda da logıstıka ortalyǵyn keńeıtýdi josparlaǵan. Al túrkııalyq YDA Holding Aqtaýda mýltımodaldi tranzıt habyn qurýdy oılastyryp otyr.
Bul jobalar júzege asqan ýaqytta bizdegi saýda qarqyny qalaı bolmaq? Ázirge jospar bar. Ásirese, aýyl sharýashylyǵyndaǵy eksport júkteme jeńildep, kólem artpaq. Qazir Qazaqstanda óndiriletin dándi daqyldyń tórtten biri, maqtanyń úshten bir bóligi, dán jelimshesiniń (kleıkovına) 26 paıyzy Túrkııaǵa jetkiziledi. Túrik kásipkerleriniń qatysýymen aýyl sharýashylyǵynda quny 1,3 mıllıard dollar bolatyn 23 ınvestıtsııalyq joba qolǵa alynǵan. Olardyń 18-i iske qosylyp, ónimderi halyqaralyq naryqqa shyqty. Memleket basshysynyń sózinshe, aldaǵy ýaqytta Qazaqstan Túrkııa naryǵyna keminde 34 túrli ónim jetkizýge daıyn. Onyń kólemi 1 mıllıard dollarǵa jýyqtaıdy. Túrkııadan keletin taýar túrleri de artady.
Jalpy elimizde 4 myńǵa jýyq túrik kompanııasy bar. Olar quny 6 mıllıard AQSh dollaryn quraıtyn jobalarǵa úles qosýda. Basym deni energetıka, qurylys, ónerkásip, aýyl sharýashylyǵy, ınfraqurylym, medıtsına, týrızm sekildi mańyzdy salalarǵa shoǵyrlanǵan.
Tranzıttik hab teń múmkindik beredi
Sapardyń mańyzdy satysy Qazaqstan-Túrkııa Joǵary deńgeıdegi strategııalyq yntymaqtastyq keńesiniń 5-shi otyrysynda jalǵasty. Qasym-Jomart Toqaev pen Rejep Taııp Erdoǵan túrli taqyrypta pikir almasyp, júzege asatyn bastamalardy talqylady. Іshinde qorǵanys ónerkásibi, aqparattyq tehnologııa, jasandy ıntellekt, qarjy, azamattyq avıatsııa salasy qamtylǵan. Densaýlyq saqtaý jáne týrızm baǵytynda joba basym.
Keńes otyrysynyń negizgi mıssııasy ınvestıtsııa baǵytyn baǵamdaý bolǵany baıqalady. Olaı deıtinimiz, Prezıdent kásipkerlerge el naryǵyna enýge birneshe márte usynys aıtqanyn estidik. Oǵan qosa baýyrlas eki tarapqa tıimdi salalardy damytýǵa shaqyrdy. Máselen, túrik kompanııalaryn energııa tapshylyǵyn joıýǵa baǵyttalǵan jobalarǵa qatysýǵa úndedi. Ásirese «QazMunaıGaz» ben Turkiye Petroleum arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń nátıjeli bolatynyna senimi joǵary. Oǵan qosa Baký – Tbılısı – Jeıhan munaı qubyry arqyly eksport kólemin arttyrýdy qalys qaldyrmady. Qazaqstan tarapy birlesken qor qurý arqyly taý-ken salasy men tabıǵı resýrstardy ıgerýge múmkindik berip otyr.
Keńeste túrik ınvestorlarynyń kókeıindegi birshama suraqqa jaýap alynǵandaı. Bastysy, «Qazaqstan bızneske qandaı múmkindik beredi?» degen zańdy saýalǵa jaýap tabyldy. Tarqata aıtsaq, Túrkııa azamattaryna Qazaqstan aýmaǵynda 90 kúnge deıin vızasyz júrýge ruqsat berilgen. Salyq kodeksinde shıkizatty tereń óńdeýge yntalandyratyn roıaltı tártibi, ıaǵnı aıryqsha múmkindikter qarastyrylǵany aıtyldy. Sheteldik kásipkerler úshin qolǵa alynǵan quqyqtyq reforma men salyq jeńildikteri týraly aqparatty Memleket basshysynyń ózinen estý ınvestorlarǵa senim uıalatqany sózsiz.
– Túrkııa kompanııalaryn uzaq merzimge arnalǵan iri jobalarǵa atsalysýǵa shaqyramyn. Kólik-logıstıka salasyndaǵy baılanysty kúsheıtýge múmkindik mol. Biz elderimizdiń strategııalyq turǵydan utymdy jerde ornalasqanyn barynsha tıimdi paıdalanýymyz kerek. Qazir Eýropa men Qytaı arasynda qurlyq jolymen tasymaldanatyn júktiń shamamen 85 paıyzy Qazaqstan arqyly ótedi. Osy rette Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdaryn, ıaǵnı, «Orta dálizdi» damytýdyń mán-mańyzy zor. Bul – eki eldiń múddesine saı keletin bastama. Qazaqstan temirjoldy jańǵyrtý, avtokólik joldaryn salý, sondaı-aq Kaspıı teńizinde keme qatynasyn jandandyrý úshin ınfraqurylymdy jetildirý jumysyn qolǵa aldy. Túrik ınvestorlaryn osy jobalarǵa belsene qatysýǵa shaqyramyz. Úkimetimiz Túrkııa kásipkerlerine arnaıy jeńildikter usynýǵa ázir, – dedi Prezıdent.
Eki el tek ekonomıkalyq baǵdarmen shektelmeı, bilim men rýhanııat tamyryn bekemdeı tústi. Aldaǵy ýaqytta Astana men Almaty qalalarynda «Maarıf» qorynyń eki mektebi, Túrkııanyń úzdik oqý oryndarynyń fılıaldary ashylmaq. Keler jyly Memleket basshysynyń tapsyrmasymen salynyp jatqan Gazıantep provıntsııasynda mektep qurylysy aıaqtalady.
– Qazaqstanmen aradaǵy yntymaqtastyqqa erekshe mán beremiz. Búginde eki el arasyndaǵy baılanystar strategııalyq seriktestik deńgeıine kóterildi. Osy oń serpindi saýda-sattyq, qorǵanys ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, týrızm jáne mádenıet salalarynda odan ári tereńdetýdi maqsat etip otyrmyz. Qazaqstan – atamekenimizdegi eń iri saýda seriktesimiz. Saýda aınalymyn 15 mıllıard dollarǵa jetkizý úshin jumysymyzdy jalǵastyramyz, – dedi Túrkııa Prezıdenti.
Sonymen, Memleket basshysynyń Ankaraǵa resmı saparynyń aıasynda 18 úkimetaralyq jáne vedomstvoaralyq qujatqa qol qoıylyp, Qazaqstan Respýblıkasy men Túrkııa Respýblıkasy arasynda Birlesken deklaratsııa qabyldandy. Іs oraıynan uqqanymyz, keleshek túrik ınvestıtsııasy kólik-logıstıka, taý-ken, energetıka, týrızm salasyna oıyspaq.
«Devlet Nişanı»: qazaq-túrik yntymaqtastyǵynyń jańa belesi
Túrkııadaǵy jaýapty kezdesý jarqyn sátpen túıindelgeni anyq: Qasym-Jomart Toqaevqa Túrkııa Respýblıkasynyń eń joǵary memlekettik nagradasy – «Devlet Nişanı» ordenin tabystaldy. Rejep Taııp Erdoǵan mundaı iltıpattyń oryndy áreket ekenin atap, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń elaralyq yntymaqtastyqqa qosqan úlesin joǵary baǵalady.
– Qymbatty baýyrym Qasym-Jomart Toqaevtyń syndarly basshylyǵymen Qazaqstan óz aımaǵyndaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqtyń mekenine aınaldy. Qazaqstannyń jetistikterin biz árqashan maqtan tutamyz. Sondaı-aq Qazaqstannyń Túrki memleketteri uıymyn ınstıtýttandyrýǵa qosqan úlesin joǵary baǵalaımyn. Túrkııa men túrik halqynyń dosy ekenińizdi birneshe márte kórsettińiz. Osy oraıda men Sizge Túrkııa Respýblıkasynyń eń joǵary marapatyn tabystaýdy úlken mártebe dep sanaımyn. Bizdiń memlekettik ordenimizdi elderimiz arasyndaǵy myzǵymas dostyqtyń sımvoly retinde qabyldaısyz dep senemin, – dedi Túrkııa Prezıdenti.
Prezıdent ádette marapat ataýlyǵa saqtyqpen qaraıdy, kóbisinen bas tarqanyn da bilemiz. Alaıda bul jolǵy marapatty dostyq pen baýyrlastyq belgisi dep qabyldaıtynyn aıtqan.
– Bul joǵary marapatty túrik eliniń barsha qazaq halqyna kórsetken erekshe qurmeti dep sanaımyn. Osy ıgi bastama – tamyry bir, dini men dili ortaq halyqtarymyz arasyndaǵy myzǵymas dostyqtyń aıqyn belgisi, qasterli qundylyqtarymyzdy dáripteıtin mańyzdy qadam. Sondaı-aq bul – qazaq-túrik strategııalyq yntymaqtastyǵyn odan ári nyǵaıtýǵa degen ózara umtylystyń aıǵaǵy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Anadoly jerindegi resmı sapardyń negizgi ózegi ekonomıkalyq ósim men saıası qarym-qatynasty ilgeriletýge baǵyttalǵany sózsiz. Bastysy, aıtylǵan sóz ben qabyldanǵan sheshimder qazaq-túrik qatynasynyń jańa kezeńin ashatynyna úmit zor.