Biz Ortalyq Azııanyń jańa kelbetin qalyptastyryp jatyrmyz – Qasym-Jomart Toqaev
DOHA. KAZINFORM – Qazaqstan Prezıdenti Qatar Memleketiniń Konsýltatıvtik Keńesi músheleriniń aldynda sóz sóılep, qazirgi jahandyq jáne óńirlik kún tártibine qatysty Qazaqstannyń ustanymyn bildirdi, dep habarlady Aqordanyń baspasóz qyzmeti.
Prezıdent Qatarǵa alǵashqy memlekettik sapary kezinde qonaqjaılyq kórsetkeni úshin Ámir Támım ben Hamad Ál Tánıge alǵys aıtty. Qasym-Jomart Toqaev – Konsýltatıvtik Keńestiń aldynda sóz sóılegen alǵashqy shetel prezıdenti. Memleket basshysy Qatardyń 2021 jyly zań shyǵarýshy organǵa alǵash saılaý ótkizgenin atap ótip, bul sheshimniń mańyzy zor ekenine nazar aýdardy. Onyń aıtýynsha, atalǵan bastama Qatardyń órkendeýine yqpal etip, halyqaralyq bedelin nyǵaıtady.
– Búginde Qatar – ozyq jáne qarqyndy damyp kele jatqan ekonomıkasymen, sondaı-aq belsendi ári beıbit syrtqy saıasatymen tanymal. Joǵary Mártebeli sheıh Támım ben Hamad Ál Tánıdiń basshylyǵymen sizderdiń elińiz úlken jetistikterge jetti. Qatar óziniń qýatty ekonomıkasyn jáne órkendegen qoǵamyn maqtan tutýyna bolady. Biz bul memlekettiń «Qatar – 2030» ulttyq baǵdarlamasyn joǵary baǵalaımyz. Men qatarlyq dostarymyzǵa osy ıgi mıssııany júzege asyrý jolynda sáttilik tileımin. Osyǵan baılanysty Konsýltatıvtik Keńes aýqymdy reformalarǵa asa mańyzdy zańnamalyq qoldaý kórsetedi jáne negizgi ishki protsesterdi qadaǵalap otyrady, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Qasym-Jomart Toqaev sot tóreligi, zań ústemdigi, teńdik jáne jaýapkershilik qaǵıdattaryna negizdelgen «Ádiletti Qazaqstandy» qurý jóninde aıtty. 2022 jyly elimizdiń saıası júıesin keń kólemde jańǵyrtý úderisi bastaldy.
– Qazaqstan barynsha ınklıýzıvti saıası júıe men ekonomıka quryp jatyr. Biz esep berý jáne reforma júrgizý qaǵıdattaryn ustanamyz ári ótkenimizge shynaıy kózqaraspen qaraımyz. Óz damýymyzdy maqtan tutamyz jáne bolashaqqa batyl qadam basamyz. Sondaı-aq adam quqyqtaryn saqtaýǵa beıildimiz. Genderlik teńdikti saqtaý, eńbekti qorǵaý sııaqty birqatar bastamany júzege asyryp jatyrmyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń pikirinshe, Qazaqstan men Qatar berik dostyq baılanystarǵa, ortaq qundylyqtarǵa jáne ózara qoldaýǵa negizdelgen senimdi seriktestik qatynastardy quptaıdy.
– Osy ýaqytqa deıin biz ekonomıkanyń túrli baǵytynda, sonyń ishinde energetıka, taý-ken ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, qurylys jáne týrızm salalarynda kóptegen birlesken jobany júzege asyrdyq. Aldaǵy ýaqytta Qatardyń Qazaqstandaǵy eń iri 10 ınvestordyń biri bolýyna múmkindik mol. Ámirmen kezdesýde biz saýda kólemin ulǵaıtý jóninde aldymyzǵa jańa maqsat qoıdyq. Munaı men gazdy barlaý salasy da óte perspektıvti baǵyt sanalady. Biz mańyzdy geologııalyq jańalyqtarǵa yqpal etetin ozyq álemdik tájirıbelerdi meńgerý úshin jumys istep jatyrmyz, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń pikirinshe, halyqaralyq kólik jáne tranzıttik baǵdarlar taǵy bir múmkindikke jol ashady. Bul turǵyda Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytynyń damýyna jáne osy dáliz arqyly júk tasymaly kóleminiń edáýir artýyna zor úmit artylady.
– Keıingi ýaqytta elderimiz arasyndaǵy yqpaldastyqtyń artyp kele jatqanyna kóńilimiz tolatynyn atap ótkim keledi. Eki eldiń kásipkerleri men azamattary vızasyz rejım men apta saıyn ushatyn 20-ǵa jýyq reıstiń ıgiligin kórip otyr. Degenmen bul kórsetkishti arttyrýǵa múmkindik bar. Sondyqtan aldymyzda atqaratyn qyrýar jumys tur. Meniń saparym jáne Qatar basshylyǵymen búgingi pikir almasýlar ózara qarym-qatynasymyzdy odan ári nyǵaıtýǵa yqpal etetinine senimdimin, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Memleket basshysy halyqaralyq máselelerge de erekshe nazar aýdardy. Qasym-Jomart Toqaev geosaıası qaqtyǵystar men qaıshylyqtardyń, terrorızmniń, tótenshe klımattyq jaǵdaıdyń jahandyq kún tártibinen túspeı turǵanyn ári bul dúnıejúziniń qaýipsizdik arhıtektýrasyna nuqsan keltiretinin moıyndaý qajettigin málimdedi. Onyń aıtýynsha, barlyq qaýip-qater Birikken Ulttar Uıymynyń Jarǵysynda bekitilgen halyqaralyq quqyqtyń negizgi qaǵıdattarynyń bir mezgilde buzylýynan týyndaıdy.
– Jańa qaǵıdattar men normalarǵa saı kelisimge kelý úshin qolaıly jaǵdaı jasaýdyń jalǵyz joly – dıalog. Sondyqtan búkil janjal BUU Jarǵysy jáne jalpyǵa ortaq halyqaralyq quqyq negizinde sheshilýge tıis. Men buǵan senimdimin. Qaýipsizdik Keńesine jan-jaqty reforma júrgizbeı, bul túıtkildiń túıinin sheshe almaımyz. Al Qaýipsizdik Keńesi tyǵyryqtan shyǵatyn jol taba alar emes. Demek, onyń músheleriniń quramyn anaǵurlym keńeıtý qajet. Bul rette Qazaqstan Keńeste ortasha derjavalar men damýshy elderdiń de úni estilýi kerek dep sanaıdy. Osy oraıda Qazaqstan da, Qatar da dúnıejúzindegi beıbitshilik pen qaýipsizdikti saqtaý isinde eleýli ról atqara alady, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy Qatardyń bitimgerlik róline jáne álemdegi kóptegen janjaldy, sonyń ishindegi Palestınadaǵy jaǵdaıdy retteýdi kózdegen mámilegerlik áreketterine joǵary baǵa berdi.
– Zorlyqtan tek zorlyq týady. Munyń saldary Taıaý Shyǵysqa da, basqa elderge de aýyr tıedi. Sondyqtan qaqtyǵysty odan ári ýshyqtyrmaý úshin joǵary deńgeıdegi dıplomatııa qajet. Jaǵdaıdy ymyralasýǵa qaraı beıimdep, eki memlekettiń qatar ómir súrý múmkindigin qarastyratyn sheshim tabý úshin barlyq múddeli taraptar, sonyń ishinde óńirlik seriktester men álemdik kóshbasshylar aıryqsha kúsh-jiger jumsaýy kerek. Bul rette Qatardyń damylsyz áreketterin, ásirese, onyń daǵdarysty retteýge jáne óshpendilikti, zorlyq-zombylyqty, qantógis pen qaıǵy-qasiretti toqtatyp, mańyzdy bitimgerlik protsesti ilgeriletýge baǵyttalǵan belsendi dıplomatııasyn taǵy da quptaımyn, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń paıymdaýynsha, Qatarmen kópjaqty seriktestiktiń ornyqty damýy óńirdegi, ásirese, Aýǵanstandaǵy qaýipsizdik pen turaqtylyqqa tikeleı baılanysty.
– Qazaqstan BUU arnalary jáne basqa da halyqaralyq uıymdar arqyly Aýǵanstanǵa kómek kórsetip keledi. Atalǵan elmen ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytý úshin Qazaqstan «Talıban» qozǵalysyn lańkestik uıymdar tiziminen alyp tastady. Bul qadam, sondaı-aq elimizdiń Almatyda Ortalyq Azııa elderi men Aýǵanstan úshin BUU-nyń ornyqty damý jónindegi óńirlik ortalyǵyn qurý týraly bastamasy Aýǵanstannyń álemdik qoǵamdastyqqa qosylýyna septigin tıgizedi dep sanaımyz. Sonymen qatar bul aýǵan halqyna gýmanıtarlyq qoldaý kórsetýdiń jańa múmkindikterine jol ashady dep senemiz, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń pikirinshe, Ortalyq Azııa qazir óz tarıhyndaǵy betburys kezeńin ótkerip jatyr. Óńirdegi saıası jáne ekonomıkalyq baılanystar edáýir jandana tústi
– Biz Ortalyq Azııanyń jańa kelbetin qalyptastyryp jatyrmyz. Ejelgi zamannan beri órkenıetterdiń damýynda mańyzdy ról atqarǵan bul ólke qazir de, keleshekte de biregeı múmkindikterge jol ashady. Bul rette biz Qatarmen keń aýqymdy seriktestikti damytýǵa erekshe mán beremiz. Byltyr Jıdda qalasynda ótken «Ortalyq Azııa + Shyǵanaqtaǵy arab memleketteriniń yntymaqtastyǵy keńesiniń» birinshi sammıti elderimizdiń óńirishilik yntymaqtastyqty damytýǵa umtylatynyn kórsetti. Joǵary deńgeıdegi osy kezdesýdiń nátıjeleri saıası-ekonomıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq baılanystardy odan ári kúsheıtip, aımaqtyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty, halyqtar arasyndaǵy qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa, sondaı-aq jahandyq aýqymdaǵy turaqty damý talpynystaryn qoldaýǵa yqpal etetinine senimdimin, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev Konsýltatıvtik Keńes músheleriniń aldynda sóılegen sózinde Qazaqstan Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń tóraǵasy retinde seriktestikterimen jáne baqylaýshylarymen, sonyń ishinde Qatarmen dıalog jónindegi yqpaldastyqty jandandyra túsýdi josparlap otyrǵanyn jetkizdi. Prezıdent klımattyń ózgerýi jáne kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý jónindegi mindettemelerdiń oryndalý barysyna toqtaldy.
– Maýsym aıynda 2-shi Astana halyqaralyq forýmyn ótkizemiz. Taqyryby – «Baıandy bolashaqty birge quraıyq». Bul alań klımattyń ózgerýi, azyq-túlik tapshylyǵy jáne energetıkalyq qaýipsizdik sekildi kóptegen ózekti problemany sheshý úshin kúsh biriktirýge yqpal etedi dep senemin. Budan bólek, Qazaqstan men Frantsııa Nıý-Iorktegi BUU Bas Assambleıasy aıasynda One Water salalyq sammıtine teń tóraǵa bolmaq. Sonymen qatar Astana 2026 jyly BUU aıasynda Óńirlik klımat sammıtin ótkizýge nıetti. Bul da mańyzdy. Klımat problemasyn osyndaı ujymdyq is-áreket pen yntymaqtastyqtyń arqasynda ǵana sheshýge bolady, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Sondaı-aq jıynda Qatar Memleketi Konsýltatıvtik Keńesiniń tóraǵasy Hasan ben Abdýlla Ál Ganıma sóz sóıledi.
– Sizdiń Qatarǵa alǵashqy memlekettik saparyńyz ekijaqty qarym qatynasty strategııalyq deńgeıge kóterýde óte mańyzdy qadam sanalady. Osy rette sizdiń saparyńyzdyń aıasynda Konsýltatıvtik Keńeske kelýińiz ekijaqty baılanystarǵa, parlamenttik dıplomatııaǵa tyń serpin beredi. Biz bul baǵytta jan-jaqty jumys isteýge daıynbyz. Ekijaqty yntymaqtastyqty tereńdetýde Konsýltatıvtik Keńes zor ról atqarady. Eki el parlamentteriniń dostyq toptary birlese belsendi jumys isteı bastaıdy dep senemin. Joǵary Mártebeli Prezıdent myrza, byltyr elderimiz ózara dıplomatııalyq qatynastardyń ornaǵanyna 30 jyl tolýyn atap ótti. Eki memleket basshylarynyń kezekpen jıi sapar jasaýy qarym-qatynastarymyzdyń deńgeıin kórsetedi, – dedi Konsýltatıvtik Keńestiń tóraǵasy.
