Petropavlda 165 jyl buryn salynǵan meshit ǵımaraty qalpyna keltirilip jatyr
Tarıhshylardyń aıtýynsha, 19 ǵasyrda Petropavlda 9 meshit bolǵan. Sonyń bireýi osy kúnge deıin saqtalǵan.
Kirpishten qalanyp salynǵan ǵımarat oblys ortalyǵyndaǵy Kırov zaýytynyń aýmaǵynda ornalasqan.
Kóptegen jyl boıy kásiporynnyń qoımasy bolyp kelgen meshit qazir kúrdeli jóndeýden ótip jatyr.
«Meshit 1857 jyly turǵyzylǵan. Bizdiń arhıvte meshitte júrgizilgen esep saqtalǵan, ıaǵnı, bala týý, nekege otyrý, turǵyndardyń qaıtqany jóninde kitaptar bar. Sol kitaptardyń birinshisi 1861 jyly bastalǵan eken. Kezinde Keńes úkimeti osyndaǵy meshitterdi tizimge alǵan. Sol derekterge súıensek, 1921 jyly Petropavlda 9 meshit bolǵan, onyń altaýy tastan qalanyp salynǵan, úsheýi aǵashtan turǵyzylǵan. Sol meshitke baryp turǵan azamattardyń tizimi tabyldy. Meshit, ádette musylman dininiń rýhanı ortalyǵy ǵana emes, onyń janynda mindetti túrde medrese bolǵan. 1870 jyly 4 meshit janynan medreseniń ashylýyna kópes Dáýletkeldıevtiń zor úlesi bar. Oqý ordasyn salyp, jergilikti halyqtyń bilim alýyna sep bolǵan. Keńes úkimeti kezinde meshitter túgelimen jabyldy. Olardy pıoner klýbtaryna, oıyn-saýyq oryndaryna aınaldyrdy. Úshinshi meshitti tolyqtaı joıyp jiberdi. Al bul tórtinshi meshit Kırov zaýyty aýmaǵynda bolǵandyqtan saqtalyp qalǵan. 1942 jyly soǵys ýaqytynda ol qoıma qyzmetin atqaryp, sodan buzylmaı aman qalǵan. Azan shaqyratyn mınareti sol qalpy tur. Sol kezeńderde mınaret tórt buryshty bolsa, al bul dóńgelek etip salynǵan», - deıdi Soltústik Qazaqstan memlekettik arhıviniń dırektory Sáýle Málikova.
2019 jyly «Arhıv – 2025» baǵdarlamasy aıasynda oblys ákiminiń tapsyrmasymen 4-shi meshittiń tarıhyna baılanysty qujattardy jınaqtaý bastaldy.
Arhıv dırektorynyń aıtýynsha, oblystaǵy arhıvtegi qujattar negizinen 20 ǵasyrdyń 20 jyldaryna jatady.
Osyǵan baılanysty mol maǵlumat jınaý maqsatynda olar Reseıdiń memlekettik arhıvterine júgingen eken.
«Reseı arhıvine, sonyń ishinde Sankt-Peterbor qalasyndaǵy tarıh arhıvine, Orynbor, Omby, Ýfa, Tomby arhıvterine suraý jiberildi. Nátıjesinde kóptegen mańyzdy derek tabyldy. Sankt-Peterbordaǵy Reseıdiń tarıh arhıvine baryp, birneshe kún otyryp, kóptegen qujattardy aqtaryp shyqtyq. Saparymyz sátti boldy. Tórtinshi meshittiń salyný tarıhy, osy meshittiń jospary jóninde maǵlumattar tabyldy. Reseı 18 ǵasyrda qazaq jerine basa-kóktep kirip, bekinisti turǵyza bastaǵanda 1795 jyly Petropavlda alǵash ret tastan meshit qalanady. Ol meshit tarıhta Qasym meshiti dep qaldy. 1849 jyly Petropavlda qatty órt bolyp, saldarynan kóptegen aǵashtan salynǵan ǵımarattar joıylyp ketti. Sondyqtan halyqtyń jáne Batys-Sibir general-gýbernatorynyń suraýy boıynsha Sankt-Peterbor qalasyna, ishki ister mınıstrligine meshit salý jóninde usynys jiberiledi. Bul memlekettik organdarda, sonyń ishinde jol jáne baılanys, joba departamentinde qaralady. 1847 jyly jalpy musylman meshitterin salý jóninde tıptik joba qabyldanǵan eken. Al Batys-Sibir general-gýbernatory Gorchakov tıptik jobadan ketip, ózimizdiń usynysymyz bar dep, osy meshittiń jobasyn jergilikti turǵyndar jasaıdy. Ol birneshe jyl jasalady. Tek 1855 jyly meshitti salýǵa ruqsat qaǵazyna qol qoıylyp, bekitiledi. Ǵımarat qyzyljarlyq metsenattardyń qarajatyna – 10 myń rýblge salynsyn delinedi. Soǵan qaramastan jergilikti sheneýnikter memleketten de kómek bolsyn dep usynys-hat jazǵan eken. Ýfadaǵy Bashqurtstannyń memlekettik arhıvinen qarap, 1895 jyly bul meshittiń ımamy Hafız Abdrashıtov degen kisi bolǵanyn taptyq. Meshitke turaqty túrde 600-ge jýyq musylman kelip turǵan», - deıdi Sáýle Málikova.
Qazir tarıhı nysandy qalpyna keltirý maqsatynda orasan jumys atqarylyp jatyr. Meshit Islam mádenıetiniń mýzeıine aınalmaq.
«Jumysty byltyr jeltoqsan aıynda bastadyq. Osy ýaqytqa deıin negizinen buzyp alý jumystary júrgizildi, óıtkeni meshit buǵan deıin túrli maqsatta qoldanylyp, oǵan japsarlas úı-jaılar salynǵan. Qazir qalpyna keltirý jumystary bastaldy. Meshittiń salynǵanyna 165 jyldan asqan sondyqtan keı jerleri óte eskirgen. Olardy sol kezde paıdalanylǵan materıaldarmen aýystyryp jatyrmyz. Aǵash konstrýktsııalardy temirge aýystyryp jatyrmyz. Terezelerdi aýystyrdyq. Qazir bul jerde 20 adam, 6 tehnıka jumys istep jatyr. Materıal negizinen jergilikti qoldanylyp jatyr. Zamanaýı materıaldardan – plastmassadan bas tarttyq, barynsha qalpyn saqtap qalýǵa tyrystyq», - deıdi qurylys kompanııasynyń dırektory Bolat Buqanov.
Islam mádenıetiniń mýzeıi kúzge deıin paıdalanýǵa berilmek.
