Pavlodardaǵy kóne saýda úıiniń ornynda qazir ne tur
Pavlodardyń eski bóliginde shaǵyn munaralary, soǵylǵan torlary men qalqandary bar ádemi ǵımarat tur. Ol 120 jyldan astam ýaqyt buryn salynǵan. Munda ártúrli ýaqytta saýda ortalyqtary, quımaqhana, tipti aýrýhana da bolǵan. Búginde bul – oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy, dep habarlaıdy Kazinform tilshisi.
Ǵımarattyń tarıhy óte qyzyq. Qalalyq ańyzdardyń kóbi osy jermen baılanysty. Onyń ishinde elester jáne qupııa týnnelder týraly ańyzdar da bar. Munyń qaısysy ras ekenin Pavlodar oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy ólketaný bóliminiń meńgerýshisi Gúljanat Álıeva baıandap berdi.
Ashyǵyn aıtqanda, oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy – bir-birimen baılanysqan eki ǵımarat. Oń jaqta ataqty kópes Artemıı Derovtyń saýda qatarlary, sol jaqta kópes Fılatovtyń buryshtyq munaralary bar úı tur. Bir kezderi munda birinshi qalalyq telegraf ornalasqan. Murajaıdyń eki ǵımarattan turatynyn kózben ańǵarý qıyn.
«Qazir bizdiń jumys kabınetterimiz ben murajaı ákimshiligi ornalasqan jerde bir kezderi poshta-telegraf keńsesi bolǵan. Qaladaǵy alǵashqy telefon osynda ornatylǵan, sondyqtan kóshe Telegrafnaıa dep ataldy. Murajaı ǵımaraty respýblıkalyq mańyzy bar sáýlet-tarıhı eskertkish bolyp sanalady. Munda ár ýaqytta shashtaraz, poshta-telegraf keńsesi, ashana, quımaqhana, sút ónerkásibi tehnıkýmy, al soǵys jyldarynda evakýatsııalyq gospıtal ornalasqan», - deıdi G.Álıeva.
Artemıı Derovtyń saýda úıi – 1901 jylǵy alapat órtten keıin saqtalyp qalǵan birneshe ǵımarattyń biri. Ol kezde 400-den astam úı, aǵash meshit pen shirkeý órtenip ketti. Kópes Derovtyń tas úıi aman qaldy.
Jalyn saýda alańdaryna jaqyndaı bastaǵanda, kópes jertóleden araq bóshkelerin domalatyp shyǵaryp, adamdardan kómek surap, ornyna ishimdik usyndy. Kómekke kelgender kópes jumysshylaryna ǵımarattyń shatyryna kıiz jabýǵa jáne oǵan órtke sý sebetin sorǵydan sý quıýǵa kómektesýi kerek boldy. Kóne Pavlodar týraly jazbalar avtoryna bul týraly qalanyń baıyrǵy turǵyndary baıandap berdi. Artemıı Derov jaı ǵana kópes emes, bir kezderi qala basshysy da bolǵan.
Onyń dúkenderinde galantereıa, toqyma buıymdary, aıaq kıim, zergerlik buıymdar, kıim-keshek jáne basqa da taýarlar satyldy. Bolashaq murajaıdy sáýletshi Batov Sibir moderni stılinde salǵan. Ǵımarat shynymen de ádemi bolyp shyqty. Terezeleri, esikteri, qabyrǵalary bezendirilgen. Jáne másele tek estetıkaǵa qatysty emes: bul satyp alýshylardy tartýdyń bir joly edi.
Dál 120 jyl burynǵydaı, ǵımaratta shaǵyn baqylaý munarasy bar. Kópes Artemıı Derov Ertiste júk tıegen barjalardyń túsirilýin osy jerden baqylaǵan dep sanalady. 50-shi jyldary qıraǵan munara birneshe ondaǵan jyldardan keıin muraǵattyq fotosýretter men syzbalar arqyly qalpyna keltirildi.
«Murajaıda 2011 jyly kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilgennen keıin sholý munarasy da qalpyna keltirildi. Ol tozyǵy jetkendikten buzylyp, keıin muraǵatta saqtalǵan XIX ǵasyrdaǵy syzbalar boıynsha qalpyna keltirildi», - dep atap ótti murajaı qyzmetkeri G.Álıeva.
Qalaǵa qatysty ańyzdardyń birinde júkterdi dúken qoımalaryna tez jetkizý úshin kópestiń úıinen Ertis jaǵasyna deıin jerasty týnnel qazylǵany aıtylady. Murajaı qyzmetkerleri bul derekti rastamaıdy. Týnnel shynymen bar bolsa, ol kórshi ǵımarattardy salý jáne kommýnıkatsııalardy tartý kezinde tabylǵan bolar edi.
Taǵy bir ańyzda kópestiń úıinde áli kúnge deıin onyń ıesiniń elesi bar ekeni aıtylady. Kúzetshilerdiń aıtýynsha, túnde murajaı ǵımaratynda túsiniksiz syqyrlaǵan dybystar estilip, jóndeý jumystary kezinde qurylys satylary ózdiginen qulaǵan. Bul rette murajaı qyzmetkerleri ǵımarattyń eski ekenin, sondyqtan syqyrlaǵany oryndy ekenin atap ótýde.
«Shamamen 10-15 jyl buryn beınebaqylaý taspasynan biz baspaldaqtan túsip bara jatqan eki jarqyraǵan shardy kórdik. Bul optıkalyq ıllıýzııa bolýy múmkin dep oıladyq. Tipti jýrnalıster de kelip, murajaıdaǵy elester týraly sıýjet túsirdi, vıdeony áli de ınternetten tabýǵa bolady. Túnde kezekshilikte bolǵan kúzetshiler de áldebir dybystardy, túsiniksiz qaǵysty estigenderin aıtady. Múmkin bul ǵımarattyń eski bolýynan da shyǵar, bilmeımin. Kitaphanaǵa aparatyn aǵash baspaldaq jóndelip jatqanda qurylys satylary qulady. Murajaıda kúzetshilerden basqa eshkim bolǵan joq. Olar úıdiń burynǵy ıesi munda bireýdiń basqaryp otyrǵanyn unatpaı, satyny eles ıterip ketken deıdi», - dep eske aldy Gúljanat Álıeva murajaı ǵımaratyna qatysty jumbaq oqıǵalardy.
Ol alǵash salynǵan kezde qaladaǵy eń uzyn jáne eń kórnekti ǵımarattardyń biri boldy. Alaıda mundaı aýmaqty jylytý qıynǵa soqty. Sondyqtan, úıdi ortalyqtandyrylǵan peshpen jylytý qamtamasyz etildi, pesh murjalary qabyrǵalarǵa tyǵylyp, barlyq tútin shatyrdaǵy bir úlken murjadan shyqty.
Qazir murajaı qorynda 70 myńnan astam eksponat bar. Murajaı zaldarynda biregeı paleontologııalyq oljalar men kóne zattar – úsh júz jyldyq venetsıandyq aına, taza kúmisten jasalǵan kóne bas kıim, Chıkagodan alynǵan kóne grammofondy kórýge bolady. Biraq tarıhty saqtaıtyn da, soǵan kýá bolǵan ǵımarattyń ózin basty eksponat dep sanaýǵa bolady.
Murajaıǵa kirý aqysy – 300 teńge, mektep oqýshylary úshin tólem eki ese arzan, al zeınetkerler úshin kirý tegin. Munda aǵylshyn, nemis jáne frantsýz tilderinde aýdıogıd bar.
Pavlodar murajaıynda jylyna bir ret uzyn-sonar kezek túziledi. Kóktemde munda jyl saıynǵy «Mýzeıdegi tún» sharasy ótedi. Mysaly, ótken jyly ejelgi ǵımarattyń jertólesi «Hogvarts» sıqyrshylyq mektebine, al odan birneshe jyl buryn NKVD abaqtysyna aınaldy.
Murajaı zaldarynda qonaqtardy ártúrli dáýirlerdiń tiri eksponattary qarsy aldy: úńgir adamdary men rytsarlardan bastap, kópes Derov pen onyń áıeline deıin. Munda taqyryptyq kórmeler de jıi ótkizilip turady. 2024 jyldyń qańtar aıynyń basynda munda ádettegi ekspozıtsııadan basqa eski jańa jyldyq oıynshyqtar men quttyqtaý ashyqhattaryn kórýge bolady.
