Pavlodarda neolıt kezeńińde jasalǵan qysh qumyralar saqtalyp tur
PAVLODAR. KAZINFORM - Qazaqstanda neolıt kezeńine tıesili ejelgi qysh ydystar eń alǵash Pavlodar jerinen tabylǵanyn ekininiń biri bile bermes. Potanın atyndaǵy óńirlik tarıhı-ólketaný mýzeıinde qysh qumyralardyń baı kollektsııasy saqtalǵan.
Ǵalymdar eń alǵashqy qysh qumyralar neolıt kezeńinde jasala bastaǵan dep paıymdaıdy. Arheologtar oblys aýmaǵynan atalǵan kezeńge jatatyn ejelgi qysh ydystardy kóp tapqan.
- 1951 jyly qazirgi Jelezın aýdanynda júrgizilgen qazba jumystarynda ǵalymdar oljaǵa keneledi. Bizdiń zamanymyzǵa deıingi 3-4-ǵasyrlarǵa jatatyn dáýirde jasalǵan qysh ydystar Qazaqstan boıynsha eń alǵash Pavlodar jerinen tabylǵanyn da aıtyp ótý kerek. Soǵan qaraǵanda Arqa dalasynda, sonyń ishinde Ertis ózeniniń boıynda baıyrǵy zamanda kóshpelilerdiń baı órkenıeti bolǵan. Ejelgi turaqtardaǵy mádenıetti zerttep, jer astynda jatqan qupııalardy ashýda bizdiń mýzeıimizben únemi birlesip jumys isteıtin arheolog ǵalymdar Vıktor Merts, Tımýr Smaǵulov, Georgıı Peresvetovtiń eńbekteri ólsheýsiz,-dep atap ótti Potanın atyndaǵy oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń bas qor saqtaýshysy Álııa Jomartova.
Zertteýshiler alǵashqy qysh ydystardy adamdar áýeli sazdan japyraq-japyraq etip qurastyrǵan dep boljaıdy. Keıin ony otqa kúıdirip, nyǵaıtqan. Al zaman óte qyshtan buıym jasaıtyn sheberler qalyptasyp, ol úlken ónerge aınalǵan. Mysal úshin Qyzyltań aýyly mańynan tabylǵan neolıt dáýirine tıesili qysh ydystyń óne boıy zerlengen. Kóshpeli halyq mundaı qysh ydystardy kúndelikti turmysta ǵana emes, sándik maqsatta, ásirese jerleý rásimi úshin de paıdalanǵan. Tipti, áıelder men er adamdarǵa arnalǵan ydystar bólek sándelip jasalǵan kórinedi.
Qysh ydystar qatarynan Andronov mádenıeti men qola, erte temir, saq-úısin kezeńindegi qumyralardy kórdik. Arasynda jerge kómilip, ishine dán saqtalatyn úlken qumyralar da kezdesedi. Orta ǵasyrlarǵa taman ydys jasaý úshin qyshtyń ornyna metaldar, atap aıtqanda temir, jez, kúmis, shoıyn qoldanyla bastaǵany málim. Mysal úshin Shyǵys Azııa elderine tán jez qumandar sánge aınalǵan.
Qysh qumyra jasaý óneri Eýropa elderinde, sonyń ishinde Qap taýy men slavıan halyqtarynda ejelden qalyptasqan. Qazaq jerine ózge ulttardyń jappaı qonystanýy bastalǵanda jat jurttardyń ydys jasaý mádenıeti de bizge kele bastady. Kórmeden ýkraın men belarýs ulttaryna tán makıtra, krynka, Qap taýy ókilderiniń kýdal qumyralaryn da kezdestirdik.
Álııa Jomartova atap ótkendeı, qyshtan ydys jasaý keńes ókimeti jyldary da jaqsy damyǵan. Ásirese, belgili tulǵalardyń mereıtoıyna, ataýly datalarǵa baılanysty sándik kádesyılar jıi shyǵarylyp turypty. Al qazirgi qoǵam ony sándik-qoldanbaly óner retinde qabyldaıdy.
Buǵan deıin Máshhúr Júsiptiń beınesi qalaı saqtalyp qalǵany týraly jazǵanbyz.