Parkınson aýrýynyń ózi emes, ilespe patologııalary qaýipti – Mahmut Myrzahmetov
Búkil álemde Parkınson aýrýynan múgedektik pen ólim-jitim kóbeıip keledi. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha, sońǵy birneshe jylda bul aýrýǵa shaldyqqandar sany eki esege artqan. Parkınson aýrýynyń qazirgi tańda emi joq, biraq emdeý ómir súrý sapasyn saqtaýǵa kómektesedi. Aýrýdy aıtarlyqtaı jeńildetetin terapııa bar. Almatydaǵy QR Prezıdenti Іs Basqarmasyna qarasty Ortalyq klınıkalyq aýrýhanasynyń nevrolog-dárigeri Mahmut Myrzahmetov Kazinform tilshisine Parkınson aýrýy qazaqstandyqtar arasynda qanshalyqty jıi kezdesetinin jáne ony qalaı anyqtaýǵa bolatynyn aıtyp berdi.
– Parkınson aýrýynyń qaýpi nede jáne odan qulan-taza aıyǵý múmkin be?
– Bul – búgingi kúnniń ózekti máselesi. Aýrý kóbinese egde jastaǵy, 60-tan asqan adamdarǵa áser etedi. Parkınson aýrýy konservatıvti túrde, ıaǵnı dári-dármekpen emdeledi. Keıbir dári-dármekterdiń janama áseri bolýy múmkin. Olar qabyldaýdyń dozasy men jıiligine baılanysty shamamen 5 jyl boıy jaqsy áser ete alady, biraq keıbir naýqastar onyń janama áserin sezinedi, óıtkeni terapııa kúrdeli, biriktirilgen jáne birneshe dáriden turady. Aýrý dendep ketse, ádettegi dári-dármektiń kómegi nasharlaıdy. Osy kezde Parkınson aýrýyn hırýrgııalyq jolmen emdeýge kóshemiz. Bul – deep brain stimulation (DBS) dep atalatyn ádis. Adamnyń mıyna elektrodtar ımplanttalady, sodan keıin olar sym arqyly ımpýlstik generatorǵa qosylady, ol keýde qýysyna engiziledi. Impýlstik generator kompıýter arqyly basqarylady. Opeartsııadan keıin naýqastar bizde ońaltý jáne keshendi emdelýden ótedi. Ota dertten tolyq aıyqtyryp jibermeıdi. Biraq naýqastardyń ómirin jeńildetedi
– Mundaı operatsııalar qanshalyqty jıi jasalady?
– Biz jylyna 30-dan astam operatsııa jasaımyz. Munyń bári memlekettiń qarjylandyrýyna jáne naýqastardyń jaǵdaıyna baılanysty. Barlyq naýqas operatsııaǵa jaraı bermeıdi, óıtkeni keıbirinde ilespe dıagnozdary bar. Parkınson – bir ǵana aýrý emes, ol qozǵalys buzylystary tobyna kiredi. Tremor, qozǵalystyń baıaýlaýy – parkınsonızm sındromdaryna jatady.
– Tegin otaǵa iligý úshin aldyn ala tirkelý kerek pe?
– Iá, Qazaqstan azamattary úshin hırýrgııalyq aralasýlar tegin medıtsınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi (TMKKK) jáne mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý (MÁMS) aıasynda kvota boıynsha júrgiziledi, al sheteldikter úshin operatsııa aqyly. Elektrodtardy ornatý shamamen 8 mıllıon teńge turady, bul – tek shyǵyn materıaldary. Jalpy, bizge basqa elderden naýqastar kóp keledi. Bizdiń aýrýhanada operatsııa jasaý úshin barlyq qajetti jaǵdaı jasalǵan, joǵary sanatty mamandar jumys isteıdi.
– Parkınson aýrýymen uzaq ómir súrýge bola ma?
– Iá, bul – aýrý sozylmaly. Ol emdelmeıdi, biraq onyń belgileri men saldaryn jeńildetýge, emdelýdiń, hırýrgııanyń jáne fızıkalyq ońaltýdyń alýan túrleri arqyly patsıenttiń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa bolady. Eger terapııa durys tańdalsa jáne naýqasta ilespe aýrýlary bolmasa, onda ol qalypty ómir súre alady. Adam Parkınson aýrýynyń ózinen ólmeıdi, tek ilespe patologııalardan qaıtys bolady.
– Parkınson aýrýynyń negizgi belgisi qandaı?
– Aýrýdyń negizgi belgileri – qoldyń, aıaqtyń jáne deneniń dirildeýi, qozǵalys belsendiliginiń shektelýi, qozǵalystyń baıaýlaýy, bulshyq etterdiń tyrysyp, qatyp qalýy. Parkınson aýrýy – eń aldymen qozǵalysqa áser etetin júıke júıesiniń údemeli aýrýy. Parkınson aýrýynda mıdaǵy belgili bir neırondar birtindep óledi. Kóptegen sımptomdar dopamın dep atalatyn hımııalyq zat shyǵaratyn osy neırondardyń joǵalýynan bolady. Dopamın deńgeıi tómendegen kezde ártúrli kognıtıvti buzylýlar paıda bolady. Júrip-turý erkindigi shektelip, tepe-tendik joǵalýy múmkin.
– Ustanatyn ómir salty da áser etetin shyǵar, ıá?
– Ómir salty da áser etedi. Onyń ishinde alkogol, nevrologııa men psıhıatrııada qoldanylatyn keıbir preparattar da bar. Biraq kez kelgen jaǵdaıda aýrýdyń paıda bolýyna yqpal etetin genetıkalyq komponent bar. Parkınson aýrýynyń naqty sebepteri áli anyqtalǵan joq, biraq onyń damý mehanızmderiniń biri neırondardyń birtindep degeneratsııalanýy jáne dofamın óndirisiniń tómendeýi ekendigi dáleldendi.
– Aýrý jastar arasynda jıi kezdese me?
– Sırek. Bul negizinen ınsýlt, jaraqat, psıhotroptyq jáne esirtki preparattardy qabyldaǵan jaǵdaıda paıda bolýy múmkin. Negizi 50 jáne odan joǵary jastaǵy adamdar shaldyǵady.
– Bul dertke shaldyqqan qazaqstandyqtar kóp pe?
– Iá, bul aýrý qazaqstandyqtar arasynda jıi kezdesedi.
– Parkınson aýrýynyń aldyn alý múmkin be?
– Aýrýdyń belgili bir profılaktıkasy bar. Ol – salaýatty ómir saltyn ustaný, durys tamaqtaný, sportpen shuǵyldaný, ishimdik ishpeý, temeki shekpeý, strestik jaǵdaılardan aýlaq bolýǵa tyrysý jáne qan qysymyn baqylaýǵa alý.
– Suhbatyńyzǵa raqmet!
