Parıj tórindegi «Rýhanı jańǵyrý»: Erekshe oqıǵa jaıly el aǵalary ne deıdi
Orta Azııanyń irgeli memleketine aınalǵan Qazaqstan osylaısha, ózine ǵana tán ulttyq qundylyqtarymen kári qurlyqtyń eń kórkem shaharyn tamsandyrýda. Osy rette «QazAqparat» HAA tilshisi Parıjdegi sharalarǵa qatysqan el aǵalary men sheteldik mádenıet salasy ókilderiniń pikirin bildi.
Konferentsııada baıandama jasaǵan L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ professory, fılosofııa kafedrasynyń meńgerýshisi Ǵarıfolla Esim «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń pálsapalyq aspeketilerine, ultaralyq dıalogtyń mańyzyna toqtaldy.
«Ultaralyq dıalog tarıhynyń tamyry tereńde jatyr. Muny ádebıet klassıkteriniń shyǵarmalarynan-aq ańǵarýymyzǵa bolady. HH ǵasyrdyń basy toqyraýǵa tiredi. Bul kezeń ótken ǵasyrlardyń qatelikterine nazar aýdarýǵa jumsaldy. Ǵylym bolsa gýmanızmnen attap, adamzat ómirine qater tige alatynyn kórsetti. Al qazaqtyń fılosofy, bas aqyny Abaı Qunanbaıuly HIH ǵasyrdyń ortasynda-aq osy másele týraly «Adamzattyń bárin súı baýyrym» degen bolatyn. Bul pikirden asqan dana pikir bar ma? Lev Tolstoı, Mahatma Gandı, Albert Shvetser de osy pikirdi shyǵarmalarynda qostaǵan bolatyn», - deıdi professor.
Parıj tórine Reseı óner tarıhy ınstıtýtynyń mýzykalyq aspaptardy zertteý sektorynyń meńgerýshisi, professor, ónertaný doktory Igor Matsıevskıı arnaıy kelgen eken. Ol sharany uıymdastyrýshylarǵa alǵysyn aıtyp, qazaq ónerin zertteý salasynda ózi jetekshilik etetin ınstıtýttyń jumystary týraly aıtyp berdi. Óz shákirtteri men ujymynyń oryndaýyndaǵy qazaq kúılerin tyńdarman qaýym nazaryna usyndy.
Al BUU «Jańa Jibek joly modeli» baǵdarlamasynyń dırektory Rafıs Abazovtyń sózine qulaq assaq, Qazaqstan ǵalymdary men mádenıet qaıratkerleriniń sheteldik áriptesterinen aspasa, kem túspeıdi.
«1961 jyly AQSh-qa qazaqstandyq tanymal aqyn, iri qoǵam qaıratkeri Oljas Súleımenovti shaqyrdyq. Ol óziniń «Adamǵa, baǵyn, Jer endi» poemasyn oqyǵan bolatyn. Tyńdarman qaýym óte jyly qabyldady. Qazaqstan egemendik alyp, táýelsiz damyǵan, rýhanı baı el retinde tanyla bastady. 50 jyl ótken soń aqyndy AQSh-qa qaıta shaqyrdyq. Oljas Omaruly Azııada tanymal bolǵanymen Eýropa, Amerıka ádebıet oqyrmandary jaqsy bile bermeıdi eken. Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin Amerıkada Súleımenov shyǵarmalarynyń 3 tomdyǵyn shyǵardyq, jýyrda 4-shi tomy jaryq kóredi», - deıdi ol.
Konferentsııa barysynda qazaqtyń tanymal aqyn-jazýshylary, óner, mádenıet qaıratkerleri baıandama jasady. Olardyń arasynda aqyn Ulyqbek Esdáýlet, Nesipbek Aıtuly, stsenarıst Talǵat Temenov, «Azamattyq bastamalardy qoldaý ortalyǵy» UAQ basqarma Tóraǵasy Nurlan Óteshev te bar.
«Qazaqstan baıyrǵy ýaqyttan beri tek jer asty baılyǵy, ulan-baıtaq dalasymen ǵana emes, babadan balaǵa mura bolyp jetetin rýhanı qundylyqtarǵa da baı. Elbasynyń baǵdarlamasy aıasynda ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan baılyǵymyz qalpyna keltirilip, júıelendi. Qazaqtyń myńdaǵan án-kúıi el aýzynan jınaqtalyp, taspaǵa túsirildi. Bul tek Qazaqstan ónerine ǵana emes, álemdik óner bilim qoryna qosylǵan qomaqty úles dep bilemin», - deıdi aqyn Nesipbek Aıtuly.
Shara barysynda el nazaryndaǵy latyn álipbıine kóshý jumysy da tys qalǵan joq. Ahmet Baıtursynov atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń dırektory Erden Qajybek Qazaqstannyń latyn álipbıine ótý tarıhyna sholý jasap, qazirgi atqarylǵan jumystarǵa, bul sheshimge túrtki bolǵan alǵysharttarǵa toqtaldy.
«Latyn álipbıi - qazaq halqynyń órkenıetti jáne saralanǵan tańdaýy. Bul sheshim bir mezette kelgen joq, latyn álipbıine ótý tarıhı negizi bar protsess. Osy arqyly biz álemdik órkenıetke bir taban jaqyndaımyz», - deıdi ǵalym óz sózinde.
Qazaqstannyń ulttyq mádenıeti men damý baǵyty týrasynda sheteldikter de oıyn bildirdi. Frantsııanyń qurmetti professory, Akademııalyq Palmalar ordeniniń ıegeri Fıshler Albert qazaq fılosofııasy men «Rýhanı jańǵyrý» óte úndes ekenin aıtady. Professor óz sózinde birneshe jyl buryn Parıjdiń baýyrlas qalasy Almatyda Abaı eskertkishiniń ashylýyna qatysqanyn atap ótti.
«Bul eskertkish Almaty saıabaǵynda ornalasqan. Ótken aptada men stýdentterime Abaıdyń álemdik fılosofııadaǵy orny týraly dáris oqydym. Abaı HIH ǵasyrda ómir súrse de, onyń shyǵarmalary ózektiligin áli joǵaltqan joq. Búgin Qazaqstan HHІ ǵasyr problemalarymen betpe-bet kelgende Abaıdyń qaldyrǵan murasyn qoldana alady. Qazir Qazaqstanda ǵylym, bilim kýlty qalyptasty. Men osy kýlttyń qalyptastyrýshysy Abaı Qunanbaıuly dep bilemin. Ataqty fılosof, ǵalym Erazm Rotterdamskıı «Adam adam bolyp týmaıdy, qalyptasady» degen bolatyn. Abaı bolsa, ózge elder bilimi, ǵylymy men tili arqyly óz rýhanı baılyǵyn molaıtyp, óresin arttyra alady deıdi. Al Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Rýhanı jańǵyrtý» baǵdarlamasynda bilimniń saltanat qurýy, evolıýtsııalyq damý jáne sananyń ashyqtyǵy týraly aıtady. Bul Abaıdyń pálapasy men Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baǵdarlamasynyń ózara úndestiginiń kórinisi».
