Pandemııanyń ekinshi tolqyny qandaı bolatyny ózimizge baılanysty - Almaz Sharman
Onyń aıtýynsha, eger shekteý talaptaryn saqtaıtyn bolsaq, vırýs juqtyrý men ólim-jitimdi edáýir azaıtýǵa bolady.
Almatyda 25 jeltoqsannan bastap 5 qańtarǵa deıin Qazaqstanda, onyń ishinde Almatyda koronavırýs ınfektsııasynyń aldyn alý boıynsha sharalar kúsheıtildi.
Álemde kúrdeli epıdemıologııalyq ahýal jaǵdaıynda jańa sharalardyń qabyldanyp jatqanyn atap ótý mańyzdy. Mysaly, Nıý-Iorkte Ulybrıtanııadan kelgen jolaýshylarǵa qalaǵa kelgen kezde mindetti karantın talaptaryn buzǵany úshin 1000 dollar aıyppul salynady. 27 jeltoqsannan bastap 2021 jyldyń 10 qańtaryna deıin Izraılde koronavırýs ınfektsııasyn juqtyrǵandardyń sany kúrt ósýine baılanysty qatań karantın engiziledi. Bul jerde eger syrqattanýshylyq kórsetkishteri aıtarlyqtaı tómendemese, shekteýler taǵy eki aptaǵa uzarady.
Qazaqstannyń Profılaktıkalyq medıtsına akademııasynyń prezıdenti Almaz Sharman Almaty qalasynyń óńirlik kommýnıkatsııalar qyzmetine bergen suhbatynda koronavırýs boıynsha epıdemıologııalyq jaǵdaıdy taldaý úshin boljamdy modelder aýrýmen kúreste qabyldanyp jatqan sharalarǵa qalaı áser etetinin aıtty.
Álemde indettiń damýyn jáne koronavırýstyq ınfektsııany juqtyrý qaýpin baǵalaýdyń birneshe matematıkalyq modelderi qoldanylady. Professor AQSh-tyń Sıetldegi Vashıngton ýnıversıtetiniń janyndaǵy metrıka jáne densaýlyq saqtaýdy baǵalaý ınstıtýtynyń modelin qoldanady. Bul ınstıtýttyń statıstıkalyq boljamdary kópshilikke ashyq.
«Model dınamıkamen erekshelenedi, ıaǵnı boljamdar aǵymdaǵy jaǵdaıǵa baılanysty ózgeredi. Ol birneshe stsenarııdi qarastyrady, mysaly: karantın nemese lokdaýn túrinde áleýmettik utqyrlyqty shekteýdi engizý, betperde kııý, aýrýhana sektorynyń daıyndyǵyn qamtamasyz etý jáne boljamdar olarǵa baılanysty. Eger shekteý sharalaryn ustanatyn bolsa, onda juqtyrý men ólim jaǵdaılaryn edáýir azaıtýǵa bolady. Biraq eshteńe bolmaǵandaı ómir súrýdi jalǵastyrsa, onda kórsetkishter áldeqaıda nashar bolyp shyǵýy múmkin», - dedi ol.
Professordyń sózinshe, epıdemıologııalyq modelder aýa-raıy boljamy sııaqty, yqtımaldylyqtyń matematıkalyq esepteýlerine negizdelgen. Osyǵan baılanysty olarda belgili bir qatelik úlesi bar. Soǵan qaramastan, boljamdardy zertteý Densaýlyq saqtaý júıesine resýrstardy utymdy jumyldyrýǵa múmkindik beredi. Mysaly, aýrýhanaǵa tósek sanyn josparlaý jáne qajetti medıtsınalyq qyzmetkerlerdi tartý.
«Mundaı málimetter halyqtyń ınfektsııanyń taralýynyń aldyn alý sharalaryn utymdy jáne úreıge boı aldyrmaı qoldana otyryp, epıdemııaǵa daıyn bolýy úshin mańyzdy. Kóptegen jaǵdaılarda epıdemıologııalyq boljamdar aýa raıy boljamy sııaqty prıntsıpke qurylady. Biraq aýa-raıynyń qandaı bolatyny bizge baılanysty emes. Sondyqtan biz aýa raıyn boljap, soǵan sáıkes kıinemiz. Aýa-raıynan ózgesheligi, aldaǵy pandemııa tolqynynyń aýqymy kóbine ózimizge baılanysty, atap aıtqanda, biz áleýmettik qashyqtyqty qanshalyqty saqtaıtynymyzǵa, betperde kıip, adamdar kóp jınalatyn, ásirese, ǵımarat ishinde bolatyn is-sharalarǵa barýdan qanshalyqty bas tartatynymyzǵa baılanysty», - dedi A.Sharman.
Almatyda epıdemııalyq jaǵdaıdyń turaqsyzdyǵyn eskere otyryp, COVID-19 naýqastaryna arnalǵan 7011 tósek-orny bar 23 statsıonar, onyń ishinde 250 oryndyq reanımatsııalyq statsıonar daıyndaldy. Pandemııa kezinde 3 jańa ınfektsııalyq statsıonar salynyp, eki klınıka qaıta quryldy.
Sonymen qatar, Almaty ákimdigi qala turǵyndary men qonaqtaryn óz densaýlyǵy men aınalasyndaǵylardyń amandyǵy úshin sanıtarlyq-epıdemııalyq talaptardy qatań saqtaýdy suraıdy. Koronavırýs ınfektsııasy qart adamdar úshin qaýipti, sondyqtan olarǵa múmkindiginshe úıde bolý kerek. Barlyq qala turǵyndaryna adamdar kóp jınalatyn oryndarǵa barýdan bas tartý, áleýmettik qashyqtyq pen betperde rejımin saqtaý boıynsha usynystar berildi.
Almatyda qalanyń Bas memlekettik sanıtar dárigeriniń qaýlysyna sáıkes oıyn-saýyq, sporttyq is-sharalardy, kórmelerdi, forýmdardy, konferentsııalardy, sondaı-aq otbasylyq, saltanatty, merekelik, estelik is-sharalardy ótkizýge (banketter, úılený toılary, mereıtoılar, eske alý) shekteý qoıylǵan. Onyń ishinde úıde jáne adamdar kóp jınalatyn ózge de is-sharalardy (10-nan astam adam) úı-jaılarda jáne ashyq aýada ótkizýge tyıym salynady, al 25 jeltoqsannan 5 qańtarǵa deıin – barlyq uıymdar men mekemelerde jańa jyldyq is-sharalardy ótkizýge, sondaı-aq anımatorlardy (Aıaz Ata, Aqshaqar jáne t.b. jańa jyldyq keıipkerlerdi) úıge shaqyrý boıynsha agenttikterdiń jumysyna tyıym salynady.
Qala turǵyndaryna:
- qushaqtaý, qol alysýdy qosa alǵanda, tikeleı baılanys jasaýdan aýlaq bolyńyz;
- qoldy jıi jýyp, úıden tys jerde bir rettik salfetkany paıdalaný;
- úı-jaılardy jeldetý;
jótelgende, túshkirgende qol oramalyn qoldanyńyz nemese shyntaq býynyna túshkirińiz;
- úıden shyǵar aldynda medıtsınalyq betperde, sondaı-aq uzyn jeńdi syrtqy kıim kııý kerek. Úıge oralǵanda, betperdeni, qolǵapty muqııat alyp, paketke salyp, aýzyn jaýyp, qoqysqa tastaý kerek. Sodan keıin qoldy shaıý nemese zararsyzdandyrý kerek;
- kem degende 1,5 m áleýmettik qashyqtyqty saqtaý usynylady.