Óz jerińniń jemisi tátti: Pavlodarda baqsha baptaý tıimdi me
PAVLODAR. KAZINFORM — Pavlodarda 5 sáýirden saıajaılarǵa deıin qoǵamdyq kólik qatynaıdy. Al baý-baqsha dese, ishken asyn jerge qoıatyn turǵyndar ózderine tıesili 6 sotyq jerin áldeqashan retke keltire bastaǵan. Deıturǵanmen jyl ótken saıyn kánigi baǵbanbardyń sany azaıyp kele jatqanyn baıqaýǵa bolady.
Raısa Bogomolova ózine tıesili 6 sotyq jerden ala jazdaı shyqpaıdy. Baqshasynda óńirimiz úshin ádettegi ónim bolyp sanalatyn kartop, sábiz, qııar, qyzanaqty, qulpynaı men almany egip qana qoımaıdy, júıekterden órik aǵashy men shabdalyny da kezdestirýge bolady. Aıtýynsha, keıbir tanysynyń baqshalarynda kókjıdek, múkjıdek, qyzyl yrǵaı, qyzyljıdek te ósedi.
Biraq qaýpi mol eginshilik aýmaǵynda mundaı jemisterdi ósirý ol úshin oıǵa syımaıtyndaı. Baǵban álgindeı ónimderdi jaıqaltyp otyrǵandardyń eńbegi zor dep sanaıdy.
— Baqshalarda ekologııalyq jaǵynan taza kókónister, jemister-jıdekter ósiriledi. Dámdik sapasy jaǵynan alǵanda bizdiń baqshalarda ónip shyqqan ónimder ońtústikten jetkizilip, satylyp jatqandardan ondaǵan ese artyq. Onyń ústine fermerler óz egistikterinde kókónis ósirý kezinde aramshóp shyǵarmaý úshin túrli gerbıtsıdter seýip tastaıtyny da belgili. Al biz sııaqty baǵbandar óz ýchaskelerimizde gerbıtsıd degendi qoldanbaımyz, aramshópti qolmen julamyz. Sebebi biz óz balalarymyz ben nemerelerimizdiń taza taǵamdar jep, saý bolýyn qalaımyz, — deıdi baǵban.
Raısa ájeı úshin baý-baqsha sapaly azyq ónimderin alatyn jer ǵana emes, ómirin uzartýǵa sebep bolatyn paıdaly ermek. Kóptegen qart adam júrip-turýdyń qıyndap bara jatqanyna qaramastan saıajaıǵa kelip eńbektenedi. Eger ondaı zeınetkerler úıde otyryp qalsa, syrqattary údep, ózderin qoıarǵa jer tappas edi.
Deıturǵanmen baǵbandar baý-baqsha ustaý jyl ótken saıyn qymbatqa túsip bara jatqanyn aıtady. Tuqymdar men kóshetterdiń, quraldardyń baǵasy ústi-ústine ósýde. Saıajaılardaǵy tarıfter men múshelik jarnany da ulǵaıtyp jatyr. Negizinen ol kooperatıv qatysýshylarynyń sanyna baılanysty jáne qazirgi kúni jarnanyń mólsheri 6500 teńgeden bastalyp, 9000 teńgege deıin jetip tur. Keıbir baǵban baý-baqshasyna tónetin qaýipke qaramastan saıajaıdy baqylaýshylar men kúzetshiler qyzmetinen bas tartyp, múshelik jarnany arzandatýǵa umtylatyny da jasyryn emes.
— Aqshaǵa shaqqanda baý-baqshamyz ózin aqtamaıdy. Jol shyǵynyna, jalǵa tóleımiz. Bıyl baǵa taǵy kóterilgenine baılanysty kóbi baqshalaryn tastap ketýge sheshim qabyldady. Keıbiri qaıtadan oralyp jatyr. Adamdarǵa qymbatshylyq unamasa da amalsyzdan tólep, óz jer telimderine keledi. Elektr jaryǵyna qatysty másele bar. Elektr júıesin tartyp berýge 300 myń teńge suraıdy, bul óte qymbat. Qazir ýaqyt beldeýiniń aýysýyna baılanysty kesh tez qaraıady. Jumystan shyǵyp baqshaǵa keletinder úshin sýarýǵa ýaqyt tapshy. Al qarańǵyda barlyq júıek pen jemis aǵashtaryn derine jetkizip sýarý múmkin emes. Onyń ústine baqshamyzǵa qubyr boıymen aǵyp keletin sýǵa qatysty da másele az emes, qurǵyr keıde toqtap qalady. Eger jazdyń aptap ystyǵynda sý kelmeı qalsa, qanshama ýaqyt baptaǵan ónimderimiz qýrap qalýy múmkin, — dep qynjylady baǵban Gúljanat Tabyldına.
Onyń aıtýynsha, baý-baqsha ustaýshylarda táýekel az emes. Qazir órt qaýipti kezeń bastaldy. Iesiz turǵan saıajaılar órttiń tez taralýyna negiz bolady. Al ondaǵan jyl boıy ózderi ekken kóshetteriniń jemisin jep kele jatqan baǵbandar onyń zardabyn tartady. Endeshe, bul máseleni jergilikti ákimdik óz baqylaýyna alýy kerek dep esepteıdi zeınetker. ıAǵnı, bos turǵan 6 sotyq jerdi qala turǵyndaryna tegin taratyp berse bolar edi. Esesine bılik órt oqıǵalarynyń aldyn alady, ári turǵyndardyń ózderin sapaly kókónispen, jemis-jıdekpen qamtamasyz etýine múmkindik týatyny daýsyz.
Óńirlik tótenshe jaǵdaılar departamentiniń mamandary baý-baqshalardaǵy órt oqıǵalary jyl ótken saıyn údep kele jatqanyn aıtady. Keıbir jyly bir ǵana órt oqıǵasy 500-600 jer telimin jaıpap ótken jaıttar kezdesken.
— Ótken jyly saıajaılarda tirkelgen órtterdiń barlyǵy qaldyqty, qýrap qalǵan ósimdik sabaqtary men aǵash butalaryn órteýden paıda bolǵan. 2024 jyly saıajaılardyń 250 teliminde janý derekteri anyqtaldy. Bıyl bizdiń barlyq áreketimiz oqys oqıǵalardyń aldyn alýǵa baǵyttalyp otyr. Qaldyq pen qýrap qalǵan ósimdik sabaqtaryn arnaıy jerlerde órteý kerek. Eger ondaı jerdi ózińiz daıyndaıtyn bolsańyz, ol kólemi bir tekshe metrden kóp emes shuńqyr nemese temir ydys bolýy tıis. Ári ol órt qaýipti jerlerden belgili bir qashyqtyqta ustalǵany abzal, — deıdi tótenshe jaǵdaılar departamentiniń bastyǵy Rýstambek Amrın.
Qutqarýshylar jyl saıyn saıajaılardy aralap, erejelerdi túsindiretin paraqshalardy taratady, reıdter men baqylaý is-sharalaryn júrgizedi. Alaıda órt shyǵa qalǵan jaǵdaıda oǵan jol bergen adamdy anyqtaý, tipti, múmkin emes.
Baǵbandardyń bas aýrýyna aınalǵan taǵy bir másele — urlyq. Metaldan jasalǵan zattar, temir qorshaýlar, ala jazdaı ósirgen baqsha ónimderi jıi qoldy bolady. Pavlodarlyq polıtseıler tonaýshylarmen kúresý úshin birneshe jyl buryn atty patrýl qyzmetin uıymdastyrǵan. Qazir olardyń qaraýynda 15 at bar. Arnaıy patrýl saıajaı maýsymy bastalǵaly saıajaılardy baqylaýǵa aldy.
— Atty patrýl baý-baqshany baqylaýda yńǵaıly bolyp tur. Avtókólik júre almaǵan jerden jylqy ońaı ótip ketedi. Polıtsııa qyzmetkerleri saıajaılar aýmaǵynda zańsyz júrgenderdi anyqtaý maqsatynda turaqty túrde reıdke shyǵady. Sondaı-aq, qurylys nysandary, salynyp jatyp toqtap qalǵan nemese ıeleri tastap ketken ǵımarattar, saıajaı telimderi tekserildi. Ádette tártip saqshylary baý-baqshalardan qara metall jınap júrgen bógde adamdardy qolǵa túsirip jatady. Olardy tergep-tekserý úshin avtopatrýlge tapsyramyz, — deıdi kavalerııalyq vzvod komandıri Berdibek Daıandah.
Joǵaryda atalǵan qıyndyqtarǵa qaramastan Ertis-Baıan óńirindegi baý-baqsha kooperatıvteri óz jumystaryn jalǵastyryp keledi. Zeınetkerler baǵbanshylyq isine jastar da qyzyǵýshylyq tanytatynyn aıtady. Alaıda saıajaıǵa kelip, bel jazbaı eńbek etetinderdiń arasynda jastar óte az.
Mysal úshin Pavlodar qalasynda turatyn Denıs Trofımov jergilikti jylý-elektr stansasynda jumys isteıdi. Áıeli medıtsına salasynda eńbek etedi. Olardyń otbasynda bir qyz bala bar. Keıde ata-analary saıajaıǵa shaqyrǵanda Denıs olardyń kóńilin qaldyrmaýǵa tyrysady eken. Biraq ol 6 sotyq jerdi satyp alyp, kókónis pen jemis ósirý eshqashan ózin aqtamaıtyn, eńbegi esh, tuzy sor jumys dep esepteıdi.
— Menińshe, baý-baqsha ósirý qarjylyq jaǵynan tıimdi emes. Kólik otynyna, jolǵa, baqshany ustap turýǵa shyǵyndaný kereksiń. Jumsaǵan aqshańdy jınaǵan ónimińniń esebinen shyǵara almaısyń, tipti shyǵyny birneshe ese asyp túsedi. Onyń ústine baqshany baptaýǵa kóp ýaqyt jumsaý kerek, ol biz sııaqty jas otbasylarda ýaqyt degen tapshy. Balany túrli úıirmelerge, aǵylshyn tiline, bıge, ózge de damytatyn ortalyqtarǵa tasýyn kereksiń. Kún saıyn qımylda bolǵandyqtan, saıajaıǵa baryp eńbektenýdi ýaqyt tyǵyzdyǵy kótermeıdi, — deıdi Denıs Trofımov.
Jas otaǵasynyń oıynsha, baqshadaǵy ónim qashan pisedi dep tózimińdi taýysqansha, úı janyndaǵy dúken sórelerinde samsap turǵan kókónis pen jemisterdi satyp ala salý — eń durysy. Saıyp kelgende ýaqytty da, aqshany da únemdeısiń.
Eske sala keteıik, byltyr Pavlodar saıajaılarynda tarıf birden 50 paıyzǵa qymbattaǵan bolatyn.
Al 2023 jyly Pavlodarda 527 saıajaı ýchaskesi janyp ketken.