Óz ómirime ókinbeımin: Qazaqtyń batyr qyzy Álııa maıdan dalasynan qandaı hattar jazdy
AQTÓBE. KAZINFORM — Keńes Odaǵynyń batyry Álııa Moldaǵulovanyń týǵanyna bıyl 100 jyl tolady. Kazinform tilshisi Aqtóbeniń Bulaq aýylynda týyp, Reseıdiń Novosokolnıkı aýdanynda erlikpen qaza tapqan batyrdyń mýzeıindegi qundy járigermen tanysty.
Keńes Odaǵynyń batyry Álııa Moldaǵulovanyń oblystyq memorıaldy mýzeıinde ár saǵat saıyn ekskýrsııa, tanymdyq kezdesý, onlaın basqosý ótip jatyr.
Munda balabaqsha balalarynan bastap óńirge kelgen meımandar jańartylǵan formattaǵy mýzeı tirshiligimen tanysady. Mýzeıge kireberiste «Álııa Moldaǵulova» Baký júk tasymaldaý teplohodynyń maketi, Álııa Moldaǵulova oqyǵan Vıatsk orta mektebiniń úlgisi tur.
Ári qaraı kelýshiler batyr qyzdyń týǵan jeri Bulaq aýylyndaǵy úıdiń maketi men dastarhan basyndaǵy áńgimesin tyńdaıdy.
«Apa, dalada meni eshki súzgisi keldi! Men aıttym, meni súzbe, men Ylııamyn dep aıttym», — deıdi kishkentaı qyz. Al ákesi men anasy batyr bolady dep batasyn beredi.
Ári qaraı kelýshiler Álııa Moldaǵulovanyń týǵan jeri men mektebi, ósken ortasy men batyrdyń maıdan dalasyndaǵy erligin tolyq kórip, tanysady.
Mýzeıde Keńes Odaǵynyń batyry ataǵyn berý týraly jarlyqtyń túpnusqasy saqtaýly
Keńes Odaǵynyń batyry Álııa Moldaǵulovanyń oblystyq memorıaldy mýzeıinde birqatar qujattyń, fotosýretterdiń túpnusqasy saqtalǵan.
Sonymen birge Álııa Moldaǵulova jerlengen jerden topyraq, gúl ákelingen.
— Keńes Odaǵynyń batyry ataǵyn berý týraly Jarlyqtyń tupnusqasy bar. Sonymen birge Joǵary keńes prezıdıýmy ákesi Nurmuhambet Sarqulovqa hat jibergen. Álııa Moldaǵulova Vıatsk orta mektebinde oqyǵan. Sol mekteptegi jýrnaldyń túsnusqasy bizge jetti. Ol jýrnalıst Orynbasar Bekmaǵambetovtiń eńbegi. Jýrnalıst buryn mýzeıde qor saqtaýshy bolyp eńbek etedi. Sol shaqta mýzeıdiń alǵashqy dırektory Sábıt Baımoldın Orynbasar Bekmaǵambetovti jumysqa alyp, Reseıge issaparǵa jiberedi. Soǵys kezinde kóp qujat órtte qalyp, joıylǵan. Al Vıatsk orta mektebindegi jýrnal saqtalǵan. Álııa eki aı oqysa da tarıhta qaldy. Sol kezdegi mektep dırektory ruqsat bermegenimen, úsh kún esiginiń aldyna túnegen soń Orynbasar Bekmaǵambetovke keıbir betterin ǵana jyrtyp alýyna ruqsat etken. Sóıtip birneshe pánniń beti túpnusqada mýzeıde saqtalyp tur. Al fotosyna keler bolsaq, soǵys kezinde túsken fotosy túpnusqa. Bısembaı Habıevtiń qyzy Arııa Bısembaıqyzynda bar. Ákesinen qalǵan murany ózinde saqtap otyr. Sonymen birge oblystyq muraǵatta týystary Abdolla Habıev jáne Maqpal Habıevamen túsken fotosy saqtaýly. Mýzeıde Álııamen birge oqyǵan dostarynan alǵan fotonyń kóshirmeleri bar, — deıdi Álııa Moldaǵulovanyń oblystyq memorıaldy mýzeıiniń bas qor saqtaýshysy Tolqyn Jańabergenova.
Samýıl Nevelshteın salǵan sýrette Álııanyń obrazy beınelengen
1961 jyly sýretshi Samýıl Nevelshteın Álııa Moldaǵulovanyń beınesin salǵan. Keıin kóp jerge taraldy. Biraq bul Álııanyń naq ózi emes, obrazy.
— Samýıl Nevelshteın de qorshaýda bolǵan. Ol Álııa Moldaǵulovany kórmegen, biraq obrazyn salǵan. Álııa týraly kınoǵa tańdalǵan Qyrǵyzstannyń halyq ártisi, Álııa rólin somdaýshy aktrısa Aıtýǵan Temırova da osy fotoǵa qaraı iriktelgen eken. Sonymen birge 1944 jyly Nıkolaı Dmıtrıev te sýretin saldy. Ol uqsatyp salǵan, — dedi Tolqyn Jańabergenova.
Álııanyń ómirin kimder zerttedi?
Álııa Moldaǵulova týraly Seıilhan Asqarov zerttedi, qujattaryn jınaqtady. Qazaqtyń qos batyr qyzy jaıly aqparatty jınaý úshin ol sol jolmen júrdi, dostarymen, maıdangerlermen, áskerı qolbasshylarmen kezdesti, suhbat qurdy.
«Snaıper» kınosyna stsenarıı de jazyldy, kıno túsirildi. Al aqtóbelik Ǵalymjan Baıderbes Álııa Moldaǵulovany nasıhattap, elge tanytty, eskertkishterdi ornatýǵa úles qosty.
Álııa maıdan dalasynda kimderge hat jazdy?
Keńes Odaǵynyń batyry Álııa Moldaǵulova jazǵan hattar respýblıkalyq arhıvte saqtalǵan. Sapýra (Ábýbákir Moldaǵulovtyń qaryndasy) apasyna jazǵan hattardyń bári sonda túsken.
Qazir hattardyń kóshirmesi Aqtóbedegi mýzeıinde bar ári ony dybystaǵan, tyńdaýǵa bolady.
Bir qyzyǵy Sapýra apaıyna birde gazet qıyndysyna hat jazǵan. Sol hatta Abaıdyń bir shýmaq óleńi jazýly tur.
«Bul ómirdiń qyzyǵy mahabbatpen,
Kórge kirseń úlgili jaqsy ataqpen.
Arttaǵyǵa sóziń men isiń qalsa,
Ólseń de ólmegenge bolasyń teń», — dep Sapýraǵa jazǵan hatyn túıindegen.
Hattan úzindi:
— Óz ómirime ókinbeımin. Mektepte áli biraz ýaqyt oqýǵa qaldyra tursa da maıdanǵa ózim surandym. Degenmen júrekte bir muń bar. Ózimdi oılamaımyn, seni, balalardy, apaıdy jáne jalpy týystardy kóre almaı bara jatqanyma ókinemin.
Ol kóbine hatty orys tilinde, tek naǵashysy Bısembaı Habıevke qazaqsha jazdy.
Hatta:
— Bısembaı aǵataıym! Aman-esen júrsiń be? Men de maıdanǵa keldim. Sender maıdanǵa ketkende meniń úıde otyryp qalýǵa dátim shydamady. Munda kelgeli de birtalaı bolyp ketti. Qazir endi soǵystyń aldyńǵy shebindemin. Osy hatty qalyń aǵashtyń arasynda, tereń okop ishinde jazyp otyrmyn. Bısembaı aǵataıym! Meni qazir kórer me ediń? Nemistermen betpe-bet ańdasyp jatyrmyz. Meniń basymda kaska, belimde granata, qolymda vıntovka. Men qorqaq bolarmyn dep oılaýshy edim ǵoı, qorqý degenniń ne ekenin qazir bilmeımin, bul qalaı, á? Talaı-talaı oqtar tóbe tusymnan da, búıir tusymnan da syp etip aǵyp ótedi, snarıad ataýly dál qasymnan jarylyp ta jatady. Biraq úırenshikti bolyp ketken be, qorqyta almaıdy. Aǵataıym-aý! Sen meni qazir kórseń ǵoı… Óz kózińe óziń senbes ediń-aý! Maǵan soldattardyń bári de tań qalady. Olar keıde qazaqtyń qasqyr qyzy dep ataıdy. Aǵataı, sen buǵan nanbassyń, bálkim? Meıli nanbasań nanbaı-aq qoı! Osy kúni nemisterdi qoıandaı qulatamyn. Alǵashqy oraıda azdap júregim qoboljıtyn edi, keıinnen qobaljý túgeli jaý qarasy qaı jerden kórinesiń dep izdep turatyn boldym», — dep jazǵan.
Álııanyń ómir joly
Álııa Moldaǵulova 1925 jyly 15 maýsym kúni Aqtóbe oblysy Bulaq aýylynda Nurmuhambet Sarqulov pen Marjan Moldaǵulovanyń shańyraǵynda ómirge kelgen. 6 jasynda anasynan aıyrylady. Ákesi jáne inisi Baǵdat úsheýi qalǵanymen, baýyry kóp uzamaı kóz jumdy.
Keıin ákesi Nurmuhambet Sarqulov qyzyn naǵashy ájesi Tájiken Moldaǵulova men naǵashy aǵasy Ábýbákir Moldaǵulovtyń tárbıesine beredi. Álııanyń shyn esimi — Ylııa. Naǵashy aǵasy onyń tegin ózgertip, Moldaǵulova dep jazdyrady.
Al Ylııanyń Álııaǵa ózgerip ketýi, Reseıde oqyp, sonda bilim alǵan kezde Alııa, Lııa boldy dep túsindiredi zertteýshiler. 1933 jyly Álııa aǵasy Ábýbákir Moldaǵulovpen birge Áýlıeata qalasyna kóshedi. Sol jerde № 11 mektepte oqıdy.
1935 jyly aǵasy áskerı akademııaǵa oqýǵa túsip, otbasy Máskeý qalasyna qonys aýdarady. Al 1938 jyly Lenıngradqa kóshedi. Munda № 9 mektepte bilim alady. Mektepti jaqsy oqyǵan Álııa «Artek» lagerine alynyp, demalysqa jiberildi.
Tarıhqa súıensek, Moldaǵulovtar otbasy Lenıngradta bir bólmeli páterde turyp, Álııa mektep-ınternatqa qonystanady. 1941 jyly 22 maýsymda soǵys bastalyp, Lenıngrad qorshaýda qalady. Balalarǵa sol kezde bir úzim nan men sý ǵana berilgen.
Keıin Rybınsk tehnıkýmyna oqýǵa túsip, maıdanǵa suranady. Al 1943 jyly spaıperler mektebinde oqyp, sol jyly maıdanǵa attanady.
Aqtóbe oblysy ákiminiń baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, Álııa Moldaǵulovanyń 100 jyldyǵy maýsym aıynda ótedi. 12 maýsymda Álııanyń týǵan jeri Qobda aýdanynda jáne 13 maýsymda Aqtóbe qalasynda birneshe shara uıymdastyrylady.
Qobda aýdanynyń Álııa jáne Bulaq aýyldarynda merekelik baǵdarlama josparlandy. Sondaı-aq, aýdan turǵyndary men qonaqtaryna arnalǵan gala-kontsert uıymdastyrylmaq.
«Ǵasyrlarǵa jalǵasqan erlik» forýmy ótedi. Forýmǵa Álııa Moldaǵulova týystary, Qazaqstannyń Halyq ártisi, «Álııa» ánin oryndaýshy Roza Rymbaeva, Qyrǵyzstannyń halyq ártisi, Álııa rólin somdaýshy aktrısa Aıtýǵan Temırova, Aqtóbeden shyqqan belgili tulǵalar men «Álııa» týraly shyǵarmalardyń avtorlary jáne respýblıka boıynsha Álııa atyndaǵy mektep, mýzeılerdiń ókilderi keledi. «Álııa» mıýzıkli sahnalanady.
Eske sala keteıik, Aqtóbede Álııa Moldaǵulovanyń 100 jyldyǵyna arnalǵan sharalar bastalyp ketti.
Onyń mýzeıinde «Álııa — qaharmandyq dastany» atty taqyryptyq ekskýrsııa men derekti fılmder kórsetilimi ótti.
Sondaı-aq zaǵıptar qoǵamy Álııa Moldaǵulovanyń 100 jyldyǵyna arnap spektakl qoıdy.