«Otyrardyń kúıreýi»: rejısser Martın Skorseze qory fılmdi 4K formatynda qaıta óńdedi
ALMATY. KAZINFORM – Qazaq rejısseri Ardaq Ámirqulovtyń «Otyrardyń kúıreýi» fılmi 4K formatta qaıta jańǵyrtyldy.
World Cinema Project baǵdarlamasy aıasynda 1991 jyly túsirilgen qazaq rejısseri Ardaq Ámirqulovtyń «Otyrardyń kúıreýi» fılmi 4K formatta qaıta óńdeýden ótti. Jańartylǵan kınotýyndynyń premerasy 26 shildede Anglııanyń Brıstol qalasynda ótedi. Al 1 tamyzda Nıý-Iorktegi Lınkoln ortalyǵyndaǵy kınoteatrda kórsetiledi. Rejısser ári ARDFILM kompanııasynyń dırektory Ardaq Ámirqulov Kazinform agenttigine eksklıýzıvti suhbat berip, fılmdi qalpyna keltirý jáne jumys barysyndaǵy qıyndyqtar týraly aıtyp berdi.
Fılmniń treıleri 10 shilde kúni jarııalandy:
Ardaq Ámirqulovtyń aıtýynsha, bul fılmniń – alǵashqy tsıfrlyq 4K nusqasy. Buǵan deıin «Otyrardyń kúıreýi» tek plenka formatynda ǵana bolǵan.
– Eýropada klassıkalyq kınony qaıta qalpyna keltirýmen aınalysatyn arnaıy qor bar. Olar fılmderdi ózderi tańdap, qarjylandyryp, óz esebinen qalpyna keltiredi. Bul qor Martın Skorseze qurǵan The Film Foundation qorymen birlesip jumys isteıdi. Bir kezderi Skorseze bul fılmdi óziniń jeke kollektsııasyna qosqan. Keıin ony Nıý-Iorktegi Djordj Istman murajaıyna tapsyrdy. Qazir tsıfrlyq dáýirde olar bul týyndyny sandyq formatta qaıta jańǵyrtýdy jón kóripti, - dedi rejısser.
Skorseze qory tańdaǵan qazaq fılmi
Fılmdi qaıta qalpyna keltirý týraly sheshimdi Martın Skorsezeniń qory qabyldaǵan. Olar álemdik kıno klassıkasyna engen fılmderdi tańdap, keler urpaqqa saqtaý maqsatynda jumys isteıdi. Buǵan deıin olar Akıra Kýrosava, Federıko Fellını, Mıkelandjelo Antonıonı, Ingmar Bergman, Andreı Tarkovskıı sekildi rejısserlerdiń fılmderin qaıta óńdegen. Osy joly qazaq kınosy tańdaldy – fılm endi Eýropa men AQSh-taǵy IMAX kınoteatrlarda kórsetilmek.
– Birde Skorseze qorynyń ókilderi Almatyǵa kelip, fılmdi óz attarynan kórsetýge ruqsat surady. «Martın Skorseze usynady» degen tıtrmen kórsetýdi ótindi. Men kelisim berdim. Jalǵyz kóshirmeni murajaıǵa tapsyrdy, keıin sol kóshirmeniń negizinde sandyq nusqasyn jasap shyqty, - dedi Ardaq Ámirqulov.
Italııanyń Bolonıa qalasynda fılmniń túpnusqasy tolyqtaı qaıta skanerlenip, 4K formatynda Blu-ray dıskisinde shyǵarylǵan.
– Men tehnıkalyq iske aralaspadym. Bul ispen Italııadaǵy kásibı mamandar aınalysty. Olar bizge óńdelgen bólikterin jiberip otyrdy, al biz eskertýler men túzetýler jasadyq, - dedi ol.
Fılm The Film Foundation jáne Cineteca di Bologna uıymdarynyń World Cinema Project jobasy aıasynda L’Immagine Ritrovata zerthanasynda qaıta óńdeldi.
– Jobany Hobson/Lucas Family Foundation qarjylandyrdy. Almatyda ARDFILM kompanııasy skanerleý jumystaryn júrgizdi. Ardaq Ámirqulov skanerleý protsesin basqardy jáne túpkilikti túzetýdi bekitti. Arnaıy alǵys – Denıel Berdke. Qalpyna keltirý jumysy 2024 jyly aıaqtaldy, - delingen resmı baspasóz habarlamasynda.
Fılm Qazaqstanda kórsetile me
Fılmniń avtorlyq quqyǵyna ıe ARDFILM kompanııasy Skorseze qorymen kelisim jasasqan. Ardaq Ámirqulovtyń aıtýynsha, qorǵa Eýropa men Soltústik Amerıka aýmaǵynda kórsetilim quqyǵy berilgen. Al Azııa, Afrıka, Latyn Amerıkasy men TMD elderindegi prokat quqyǵy ARDFILM kompanııasynda qala beredi.
– Bizge 4K formatyndaǵy tsıfrlyq kóshirme berildi. Kúzde Qazaqstanda prokatqa shyǵarýymyz múmkin. Bul tek bizge ǵana baılanysty emes – kınoteatrlardyń sheshimi mańyzdy. Bizde aldyn ala tólem jasaýǵa múmkindik joq. Degenmen qyzyǵýshylyq bolsa, óz treılerimizdi jasap, jarnama júrgizemiz. Qyrkúıek nemese qazan aılarynda prokatqa shyǵaramyz degen oı bar. Eger múmkin bolmasa, strımıng platformalarmen kelisemiz nemese YouTube-arnamyzǵa salamyz, - dedi rejısser.
Tarıhı fılm qalaı túsirildi
«Otyrardyń kúıreýi» fılmin «Qazaqfılm» kómegimen 1991 jyly ARDFILM stýdııasy túsirgen. Kınonyń sıýjeti XIII ǵasyr basynda qazaq dalasyndaǵy mádenı ári saıası ortalyq – Otyrar qalasynyń tarıhyna negizdelgen jáne shahardy Shyńǵys han áskeri basyp alǵan kezeń baıandalady. Ortalyq Azııaǵa baǵyttalǵan joryq týraly estigen Іnjý Horezm handyǵynyń bıleýshilerin keleshek qaýip týraly eskertýge asyǵady.
Fılmde Dohdýrbek Qydyralıev, Tuńǵyshbaı Jamanqulov, Bolot Beıshenalıev, Abdýrashıd Mahsýdov syndy akterler oınaǵan. Stsenarıı avtorlary – Alekseı German men Svetlana Karmalıta. Operatorlar – Sapar Qoıchýmanov pen Áýbákir Súleev. Qoıýshy-sýretshi – Ómirzaq Shmanov.
Fılm qazaq tilinde túsirilgen. Keńes Odaǵynda bir daýysty aýdarmamen kórsetilgen, alaıda orys tiline tolyq dýblıaj jasalmaǵan. Bolashaqta da dýblıaj jasaý josparda joq.
– Qalpyna keltirilgen nusqa da aǵylshyn tilindegi sýbtıtrlermen qazaq tilinde qaldy. Qazaqstanda kórsetilgen jaǵdaıda, oryssha sýbtıtrlerdi qosýymyz múmkin, - dedi rejısser.
Fılm bastapqyda Ardaq Ámirqulovtyń dıplomdyq jumysy retinde oılastyrylǵan. Alaıda túsirilim tórt jylǵa sozylyp ketken jáne osy kezeńde joba memlekettik qarjylandyrýdan aıyrylǵan.
Týyndynyń túsirilimi týraly qoıýshy-sýretshi Ómirzaq Shmanov aıtyp berdi:
– Barlyq dekoratsııa: qamaldar, saraılar, ishki beıneleri, sondaı-aq tabıǵı ortadaǵy lokatsııalar – aýyldar men mońǵoldardyń lagerleri meniń jumysym boldy. Qoıýshy-sýretshiler jumysqa stsenarıı kezeńinde kirisedi. Rejıssermen, operatormen, kartınanyń dırektormen mátindi talqylaımyz. Keıin daıyndyq kezeńi bastalady. Biz eskız, maket jasaımyz, smeta qurastyramyz. Bul – úlken jumys. Joba kórkemdik keńeste qorǵalady: kıimnen bastap dekoratsııa úlgilerine deıin bárin kórsetemiz. Eskertýlerdi eskerip, tolyqtyramyz, - dedi Ómirzaq Shmanov Kazinform agenttigine bergen suhbatynda.
Onyń aıtýynsha, daıyndyqtan keıin túsirilim kezeńi bastalady. Dekoratsııalar aldyn ala ornatylyp, kıim tigiledi, rekvızıt – kóne buıymdar jınalady. Trıýkterden bastap attarmen túsiriletin kórinisterge, jerasty joldary, shabýyldar men órtke deıin barlyǵy oılastyrylady. Basty talap – qaýipsizdik basty nazarda boldy. Ómirzaq Shmanov túsirilim barysynda eshqandaı oqys oqıǵa oryn almaǵanyn atap ótti.
Fılm 1987 jyldan 1991 jylǵa deıin túsirilgen. Bul – aýyr kezeń edi: Keńes Odaǵy ydyrap jatty, qarjylandyrý toqtady, jumys úzilip otyrdy, jumysshylar ketip jatty, aqsha bolǵan joq.
– Tipti stýdııa kassasynda «Aqsha joq. Ardaq Ámirqulovtan surańyzdar» degen jazba ilinip turdy. Biraq biz toqtaǵan joqpyz. Túsirilim Qazaqstanda, Ózbekstanda, Qyrǵyzstanda ótti. Kóne Otyrar qalasynyń dekoratsııalaryn birneshe ret qalpyna keltirýge týra keldi, sebebi aıazda saz qatyp qalatyn, qurylys júrgizý múmkin bolmady. Biz jas boldyq, fılmge sendik, - dedi Ómirzaq Shmanov.
Aıtýynsha, fılmniń resmı tusaýkeseri bolmaǵan. Degenmen kınotýyndy shetelde nazarǵa ilinip, Ómirzaq Shmanov osy fılmnen keıin Italııaǵa shaqyrtý alǵan. Al 1993 jyly olar kıno salasyndaǵy memlekettik syılyqqa ıe boldy.
– Restavratsııaǵa kelsek – bul óte mańyzdy. Bul – Táýelsiz Qazaqstan úshin mádenı qadam. Bul – bizdiń tarıhymyz. Osy fılmniń jasalýyna atsalysqanyma maqtanamyn. Ókinishtisi – bizdiń Mádenıet mınıstrligi bul jańǵyrtýǵa múlde nazar aýdarmady. Sheteldikter bizdiń fılmge qyzyǵýshylyq tanytyp otyr, al bizde – únsizdik, - dep túıindedi Ómirzaq Shmanov.
Eske salaıyq, buǵan deıin «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵynda «Eń úzdik derekti fılm» nomınatsııasy boıynsha JIBEK JOLY telearnasynyń «Chelovek s ostrova Kýlaly» fılmi jeńimpaz atandy.