Ortalyq Azııanyń Jibek jolyndaǵy róli týraly qate túsinikterden arylý kerek — Tursynhan Zákenuly

ASTANA. KAZINFORM — L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti shyǵystaný fakýltetiniń professory, ǵalym-jazýshy Tursynhan Zákenuly Ulttyq mýzeıde ótip jatqan halyqaralyq konferentsııada Ortalyq Azııanyń Jibek jolyndaǵy róli týraly paıymdaryn ortaǵa saldy. 

Aıta ketý kerek, halyqaralyq konferentsııanyń taqyryby — «Uly Jibek joly: Mádenıetter dıalogy». Tarıhshy ǵalym is-sharada býdda dininiń Ortalyq Azııadaǵy izi týraly baıandama oqýǵa shaqyrylǵan. Sol baıandamasyna kirispeı turyp, Jibek jolynyń tóńiregindegi qasań túsinikterge toqtalyp, sheteldik áriptesterin bul máselelerdi tereńirek zertteýge shaqyrdy.

— Kóp adam Jibek joly Ortalyq Azııany kóktep óte shyqqan dep oılaıdy. Batys mádenıeti Jibek joly arqyly Qytaıǵa taraǵan, Qytaı mádenıeti Jibek joly arqyly Ortalyq Azııany basyp, batysqa taraǵan dep topshylaıtyndar bar. Solaı da shyǵar biraq, shyn máninde, Jibek joly bizdiń qazaq dalasyna kelip, osynda toqtap, osynda baıyp, osydan keıin baryp ne shyǵysqa, ne batysqa bet alǵan. Sondyqtan Qazaqstan jáne Ortalyq Azııa Jibek jolyn baıytýshy, ótkizýshi, jetkizýshi bolǵan. Bul jerde batys pen shyǵystyń ekonomıkalyq qarym-qatynasy, rýhanı baılanysy toǵysqan, — dedi ol.

Túrkolog jazýshy jibek óneri qazaq halqyna da jat emes ekenin eske saldy.

— Qazaq halqy kestelep jibek shapan kıgen, jibek jiptermen túskıiz tikken. Jalpy qazaq halqynyń kóne keste mádenıeti men qytaı halqynyń kóne jibek ónerin jańa, zamanaýı sıpatta úılestirip damytýǵa bolady. Óıtkeni biz jibek jolynyń toǵysynda turyp, batys mádenıetimen de, shyǵys mádenıetimen de qarym-qatynasqa túskenbiz.

Taǵy bir qate túsinik bar. Jibek joly adamzat órkenıetiniń besigi dep atalyp júrgen aımaqtardy ǵana bir-birimen jalǵastyrǵan degenge saıady. Mysaly, Qosózen mádenıeti, Mysyr mádenıeti, Úndi mádenıeti, Qytaı mádenıeti sııaqty órkenıet bólshekterin ǵana bir-birimen toǵystyrǵan deıtin teorııalar bar. Biraq adamdar kóbine Ortalyq Azııa adamzat mádenıetiniń bir besigi bolǵanyn umytyp ketedi. Bul jerde ortaazııalyq Qosózen mádenıeti bar, — dep qosty ǵalym.

Onyń paıymdaýynsha, Ortalyq Azııada jibektiń qashan paıda bolǵanyn áli tereńdep zertteý kerek.

— Keıbireýler belgili saıahatshy Chjan Tsıannyń batysqa saıahatynan keıin ǵana Jibek joly ashylyp, jibek sodan keıin paıda boldy dep aıtady. Shyn máninde Chjan Tsıan batysqa saıahat jasamaı turyp ta jibek bolǵan eken. Keıbir ǵalymdar osyndaı teorııany dáleldep ketken. Ortalyq Azııadan tabylǵan kóptegen arheologııalyq jetistik sony dáleldeıdi. Tarym alqabynan, Máýerennahrdan tabylǵan keıbir derekter soǵan dálel.

Jalpy jibek adamzatty bir-birimen baılaǵan. Jibektiń talshyǵy qanshalyq názik bolsa, adamzatty bir-birine baılaý qýaty sonshalyq kúshti bolǵan, — dedi Tursynhan Zákenuly.

Buǵan deıin Astanadaǵy Ulttyq mýzeıde Jibek jolynyń mádenı yqpaly týraly halyqaralyq ǵylymı konferentsııa ótip jatqanyn jazǵanbyz.