Ortalyq Azııanyń yqpaly sheńberden asyp, búkil Eýrazııany jáne álemdi qamtıdy – sarapshy
ASTANA. KAZINFORM - Qytaı AQSh pen Ortalyq Azııa elderiniń ózara yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa degen umtylysyna qurmetpen qaraıdy. Jibek Joly telearnasyndaǵy «New Time» tilshisine bergen suhbatynda QHR Memlekettik keńesi ǵylymı-zertteý ortalyǵy Eýropa jáne Azııa áleýmettik damý ınstıtýtynyń dırektory Lı ıÝnchýan osyndaı pikir bildirdi. Ol Ortalyq Azııamen áriptestik ornatýǵa múddeli iri derjavalar aımaqtaǵy qaýipsizdiktiń náziktigin túsinýi kerek dep málimdedi.
— Lı ıÝntsıýan myrza, keıingi jyldary Qytaıdyń Ortalyq Azııa elderimen yntymaqtastyǵy tereńdeı túskenin kórip otyrmyz. «Qytaı — Ortalyq Azııa» sammıtteriniń mehanızmi aımaqtyq yntymaqtastyqtyń bolashaǵyna, ásirese qazirgi geosaıası ózgerister tusynda, yqpal ete me, qalaı oılaısyz?
— Suraǵyńyzǵa rahmet. Ortalyq Azııa — Qytaıǵa irgeles aımaq jáne onyń turaqtylyǵy biz úshin asa mańyzdy. Eger aımaqta turaqtylyq bolsa, damyp jatqan bolsa, bul bizdiń ózara is-qımylymyz úshin qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Biraq, aımaqta turaqsyzdyq nemese qaýiptilik týyndasa, bul biz úshin de problemaǵa aınalady.
Sondyqtan, Qytaı Ortalyq Azııanyń turaqty damyp, qaýipsiz bolýyna jáne gúldenýine múddeli. Ortalyq Azııa elderi táýelsizdik pen egemendik alǵannan keıin bizdiń qarym-qatynastarymyz dáıekti túrde damydy. Aımaqtaǵy keıbir eldermen taýar aınalymy on ese artty.
Degenmen, aımaqta bes bólek memleket bolǵanyna qaramastan, bizge jalpy aımaq retinde ózara is-qımylymyzdy úılestirýdiń tıimdi tetikteri áli de jetispeıdi. Ótken jyly yntymaqtastyǵymyzdy jaqsartý maqsatynda «Qytaı — Ortalyq Azııa» mehanızmin engizdik.
Meniń oıymsha, mehanızm endi ǵana qalyptasa bastaǵanymen, onyń áleýeti qazirdiń ózinde aıqyn. Osy yntymaqtastyq arqasynda Qazaqstan, mysaly, Qytaı men Eýropa arasyndaǵy, sondaı-aq Qytaı men álemniń basqa bólikteri arasyndaǵy mańyzdy kópir nemese dálizge aınalyp keledi. Eger biz bul mehanızmdi tıimdi damytýdy jalǵastyrsaq, ol barlyq qatysýshylarǵa kóptegen jyl boıy paıda ákeledi.
— Rasynda, Qytaı — Qazaqstannyń jáne jalpy aımaqtyń negizgi saýda seriktesteriniń biri. Bizde energetıkadan basqa qandaı salalarda yntymaqtastyqty damytýdyń áleýeti zor dep oılaısyz?
— Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy energetıkalyq yntymaqtastyq qazirdiń ózinde óte tabysty. Degenmen, Qazaqstan ekonomıkanyń basqa salalaryn damytýǵa múddeli jáne bul rette áleýeti zor. Biz energetıkadan basqa da salalarda aıtarlyqtaı nátıjelerge qol jetkizdik.
QHR tóraǵasy Sı Tszınpın 2013 jyly Qazaqstanda «Bir beldeý — bir jol» bastamasyn kótergeli beri energetıkadan basqa túrli salada 50-den astam jobaǵa qol qoıyldy. Olardyń keıbiri qazirdiń ózinde júzege asyrylyp jatyr. Bul eki jaqtyń da ózara tıimdi yntymaqtastyqqa jáne keshendi óndiris tizbegin qurýǵa umtylatynyn kórsetedi.
— Qytaı — Ortalyq Azııadaǵy iri jahandyq oıynshy, seriktes ekenin bilemiz. Ol aımaqtaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin qandaı belsendi qadamdar jasap jatyr? Qazir bul suraq burynǵydan da ózekti bolyp otyr.
— Jańa aıtyp ótkenimdeı, Ortalyq Azııanyń qaýipsizdigi — Qytaı úshin basty basymdyqtardyń biri. Eger aımaqta turaqtylyq pen qaýipsizdik bolsa, bul damýǵa qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Qytaı Ortalyq Azııadaǵy qaýipsizdik máselelerine zor mán beredi jáne bul máselelerdi sheshý quraldarynyń biri — Shanhaı yntymaqtastyq uıymy (ShYU).
ShYU qujattarynyń basym bóligi aımaqtaǵy qaýipsizdik máselelerine arnalǵan. Ortalyq Azııa elderimen birlesken kúsh-jigerimizdiń arqasynda keıingi 30 jyl ishinde, kóptegen turaqsyzdandyratyn faktorǵa qaramastan, aımaqta jaǵdaı salystyrmaly túrde turaqty. Bul máselede bizde kelispeýshilikter joq, tek ortaq múddeler men mindetter bar jáne mundaı yntymaqtastyq jalǵasa beretinine senimdimin.
— AQSh ta Ortalyq Azııamen qarym-qatynasyn belsendi damytyp keledi. Qytaı bul yntymaqtastyqty qalaı qabyldaıdy jáne ol Qytaıdyń aımaqtaǵy saıasatyna qalaı áser etedi?
— Bul — óte jaqsy suraq. Ortalyq Azııa elderi kópvektorly syrtqy saıasat júrgizedi. Qytaı mundaı ustanymǵa qurmetpen qaraıdy, óıtkeni biz de kópvektorly saıasatty ustanamyz. Ortalyq Azııamen yntymaqtastyqqa múddeli Qytaı, Reseı, AQSh nemese Eýropa bolsyn, barlyq iri derjavalar aımaqtyq qaýipsizdik arhıtektýrasynyń óte názik ekenin túsinedi dep úmittenemin. Bizdiń ortaq maqsatymyz — aımaqtyń turaqty damýyna yqpal etý, óıtkeni onyń yqpaly Ortalyq Azııa sheńberinen asyp túsedi, búkil Eýrazııany jáne álemdi qamtıdy.
Biz Ortalyq Azııa elderi basshylarynyń óz múddelerin sezinip, ustanymdaryn anyq túsinetinine kýá bolǵanymyzǵa qýanyshtymyz. Dál osynyń arqasynda kópvektorly dıplomatııa tabysty jáne teńgerimdi túrde damyp keledi. Men sizdiń dıplomatııańyzdy osylaı túsinemin.
