Ortalyq Azııaǵa kelgende Qytaı men Eýroodaqtyń nelikten múddesi uqsas
ASTANA. KAZINFORM – Qytaı Ortalyq Azııadaǵy protsester qarqynyn zerdeleýge kelgende aıryqsha qyzyǵýshylyq tanytady. Bul oraıda Samarqandta ótken sammıt te nazardan tys qalǵan emes. Osyǵan oraı Kazinform agenttiginiń sholýshysy Eýroodaqtyń Ortalyq Azııaǵa jiti nazar aýdaryna Qytaıdyń qalaı qabyldaǵanyn sholyp kórgen edi.
Eýropanyń Ortalyq Azııaǵa strategııalyq betburysy
Ortalyq Azııa men Eýropa odaǵy kóshbasshylarynyń 4 sáýirdegi Samarqand sammıti birlesken deklaratsııa qabyldaýmen aıaqtaldy. 20 pýnktten turatyn qujatta taraptar eki jaqty qarym-qatynasty strategııalyq seriktestik deńgeıine deıin kóterýge ýaǵdalasty.
Samarqand deklaratsııasynda saýda men ınvestıtsııalyq baılanystardy nyǵaıtýdy, asa mańyzdy shıkizat materıaldary boıynsha yntymaqtastyqty keńeıtýdi, orta dáliz boıyndaǵy mańyzdy ınfraqurylymdyq jobalardy qoldaýdy qosa alǵanda, ózara is-qımyldyń basym baǵyttary belgilendi. Qatysýshylar sondaı-aq eki jylda bir ret joǵary deńgeıdegi kezdesýler ótkizýge ýaǵdalasty.
«Jańa dáýirdiń» bastalǵanyn jarııa etken Eýrokomıssııa tóraǵasy Ýrsýla fon der Lıaıen EO Ortalyq Azııa elderinde kólik, shıkizat resýrstary, jańartylatyn energetıka jáne tsıfrlandyrý salalaryndaǵy jobalardy iske asyrý úshin «Global Gateway» eýropalyq bastama aıasynda 12 mlrd eýro bóletinin málim etti.
Al sammıt qarsańynda, 2 sáýir kúni AQSh prezıdenti Donald Tramp shetelden ákelinetin barlyq taýarǵa baj salyǵy engiziletindigin jarııa etken bolatyn. Dástúrli seriktes – Eýropa odaǵy da odan tys qala alǵan joq. Alaıda Brıýsseldiń syrtqy saıasatyndaǵy Ortalyq Azııa elderine nazar aýdarý jyl basynda-aq jedeldeı túsken edi.
- AQSh-ta jańa ákimshiliktiń kelýine baılanysty eýropalyq saıasatkerler Ortalyq Azııa, ASEAN jáne QHR elderine jıi saparlaı bastady. Bul Brıýssel dıplomatııasynyń Azııa baǵytyndaǵy strategııalyq ózgerisin kórsetedi, - dep sanaıdy Shanhaı jahandyq basqarý jáne aımaqtyq zertteýler ınstıtýtynyń basshysy Tszıan Fen.
Sarapshy Vashıngton tarapynan syrtqy qysymy jaǵdaıynda Brıýssel úshin Azııa barǵan saıyn basym baǵytqa aınalatynyn atap ótedi.
Shanhaılyq zertteýshi Azııa elderine qyzyǵýshylyq týdyratyn faktorlardyń ishinde aımaqtyń turaqtylyǵy men damýyn qamtamasyz etetin, týyndaıtyn máselelerdi sheshýde ymyra izdeýge negizdelgen azııalyq modeldiń erekshelikterin atap ótti.
Qytaı baspasózi sammıt jaıynda
Qytaıdyń jetekshi aqparat agenttikteri sammıttiń negizgi nátıjelerin atap ótti. Aıtalyq, Sınhýa men Jenmın Jıbao Ortalyq Azııa men Eýropa odaǵynyń sırek kezdesetin mıneraldar salasyndaǵy yntymaqtastyǵyna nazar aýdardy.
- OA men EO-nyń birinshi sammıti asa mańyzdy shıkizat resýrstary salasyndaǵy yntymaqtastyqqa baǵyttalǵan, - dep kórsetedi Sınhýa men Jenmın Jıbao agenttikteri jarııalaǵan aqparattarynyń taqyrybynda.
- Sammıt barysynda Ortalyq Azııanyń bes eli men Eýropa odaq asa mańyzdy shıkizat materıaldary salasyndaǵy yntymaqtastyq jónindegi nıetter týraly birlesken deklaratsııa qabyldady, - dep jazady aqparat agenttikteri.
ChinaNews jáne Global Times aqparat agenttikteri eki óńirdiń yntymaqtastyq deńgeıiniń artqanyn atap ótedi.
- «Ortalyq Azııa - Eýropa odaǵy» birinshi sammıti ótti. Taraptar strategııalyq seriktestik ornatty, - delingen basylymnyń taqyrybynda.
China Daily jańalyqtar portaly «Orta dálizdi» damytýǵa kóptegen mıllıard dollarlyq ınvestıtsııaǵa nazar aýdardy.
- AQSh jahandyq saýda soǵysyn bastady, al Eýroodaq «Orta dálizdi» damytýǵa mıllıardtaǵan eýro ınvestıtsııa saldy, - dep jazady gazet.
Óńir nelikten álemdik derjavalardyń nazaryn aýdaryp otyr?
QHR Basty aqyl-oı ortalyǵynyń qyzmetkeri, Qytaı Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasy Reseı, Shyǵys Eýropa jáne Ortalyq Azııa ınstıtýtynyń zertteýshisi Chjan Hýn Ortalyq Azııanyń Eýropa odaǵymen yntymaqtastyǵyn strategııalyq seriktestik deńgeıine deıin jetkizý jalpy geosaıası ózgerister men sońǵy jyldardaǵy daǵdarystar aıasynda qarastyrylatynyn, sonyń saldarynan bir jaǵynan aımaqtyń sheteldik seriktester úshin mańyzdylyǵy artqanyn, al ekinshi jaǵynan, onyń strategııalyq derbestigi kúsheıe túskenin atap ótedi.
- EO jarııalaǵan «GlobalGateway» bastamasy aıasynda ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrý Ortalyq Azııany jahandyq jetkizý tizbeginiń torabyna aınaldyra otyryp, kólik dálizderin damytýǵa jańa serpin beredi. Eýroodaqtyń tabıǵı resýrstardy jetkizýdi ártaraptandyrýǵa degen umtylysy geosaıası jáne ekonomıkalyq kóppolıarlylyq protsesiniń kúsheıýine baılanysty, - dep jazady Chjan Hýn Global Times basylymynda.
Sarapshy álemdik derjavalarmen qarym-qatynas pen tepe-teńdikte Ortalyq Azııanyń tańǵajaıyp strategııalyq ıkemdiligin atap ótedi. Mysalǵa Qasym-Jomart Toqaevtyń basshylyǵymen júzege asyrylyp jatqan Qazaqstannyń saıasaty keltiriledi. Onda Eýropanyń ınstıtýtsıonaldyq tájirıbesi bir mezgilde qabyldanady, Reseımen dástúrli baılanystar saqtalady jáne Qytaı naryǵynyń múmkindikteri belsendi paıdalanylady.
Chjan Hýn taldaýynda iri memleketterdiń Ortalyq Azııadaǵy yqpaly úshin kúresi de basty syn-tegeýrin ekenin atap ótti.
- QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev aıtqandaı: «Ortalyq Azııanyń bolashaǵy geosaıası kúres alańy emes, órkenıettik dıalog úshin kópir bolýy tıis». Bul strategııalyq kózqaras qazirgi zamanǵy halyqaralyq máselelerdi sheshýdiń kilti bolýy múmkin, - deıdi sarapshy.
QHR men EO-nyń Ortalyq Azııadaǵy yntymaqtastyq áleýeti «S5+1» formatyndaǵy kezdesýlerdiń tetikteri men qorytyndylary Qytaı úshin syn-qaterler men jańa múmkindikter turǵysynan Aspan asty elinde egjeı-tegjeıli zerttelip jatyr. Shanhaı qoǵamdyq ǵylymdar akademııasy Halyqaralyq zertteýler ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Gý Veı buǵan deıin China Daily gazetine QHR men EO-nyń Ortalyq Azııadaǵy ózara is-qımylyna qatysty kózqarasyn bólisken edi.
Zertteýshiniń paıymynsha, Qytaı men Eýropalyq odaqtyń Ortalyq Azııadaǵy múddeleri men maqsattary uqsas. Bul óńirlik ózara is-qımyldy damytý úshin negiz qalyptastyrady.
- Qazirgi jaǵdaıda Qytaı men Eýropa odaǵy Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdarynyń damýyna erekshe nazar aýdarady. Bul dáliz Shyǵys pen Batys arasyndaǵy senimdi jáne turaqty logıstıkany nyǵaıtýǵa yqpal etetin perspektıvaly baǵyt retinde qarastyrylady, - deıdi sarapshy.
Gý Veı energetıka men tabıǵı resýrstardy utymdy paıdalaný salasynda ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa, syrtqy saýda kólemin ulǵaıtýǵa, sondaı-aq óńirdiń resýrstyq áleýetin paıdalaný tıimdiligin arttyrýǵa basa nazar aýdara otyryp, Ortalyq Azııa keńistigine Qytaı-Eýropa ózara is-qımylyn baǵyttaý jón dep sanaıdy.
Mańyzdy baǵyttardyń ishinde klımattyq kún tártibi men qorshaǵan ortany qorǵaý da erekshelenedi. Qytaı men EO Ortalyq Azııa elderimen birlesken bastamalardy júzege asyryp jatqany atalyp ótiledi.
- Osy turǵyda biryńǵaı derekqor ázirleýdi, tótenshe jaǵdaılarǵa den qoıý júıelerin qurýdy jáne turaqty kommýnıkatsııalyq platformalardy damytýdy qamtıtyn úshjaqty dıalog qalyptastyrý úshin áleýet bar. Mundaı format ekologııa salasyndaǵy kópjaqty seriktestiktiń jańa modeli bola alady, - dep qorytyndylaıdy oıyn Gý Veı.
Buǵan deıin «Ortalyq Azııa – Eýrpa odaǵy» sammıti aıasyndaǵy saıası ıntegratsııa Qazaqstanǵa qandaı múmkindik syılaıtynyn jazǵan edik.