Ortalyq Azııa nelikten Eýroodaqtyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady — sarapshylar pikiri
ASTANA. KAZINFORM — Osy jyldyń 3-4 sáýir kúnderi Samarqandta «Eýroodaq-Ortalyq Azııa» sammıti ótedi. Osyǵan oraı Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi Brıýsselde sarapshylarmen tildesip, olardyń aldaǵy is-sharaǵa qatysty paıymyn bilgen edi.
— Bul sammıttiń aqyry ótetindigi qýantarlyq jaıt. Іs-sharanyń Eýroodaq pen Ortalyq Azııa arasyndaǵy barynsha mazmundy yntymaqtastyqqa tyń serpin beretindigine úmittenemin. Sonymen qatar Eýroodaqtyń Ortalyq Azııa elderimen yntymaqtastyǵynyń ınstıtýtsıonaldy jaı-kúıin saraptaı alamyz dep senim artamyn. Biz aımaqpen birneshe baǵyttaǵy, onyń ishinde ekonomıkadaǵy baılanysty damytýymyz qajet. Ortalyq Azııa mańyzdy geosaıası oıynshyǵa jáne álemdik saıasat sýbektisine aınalyp keledi. Eýropada da álemniń osy bóligine qatysýyn kúsheıte túsýi tıis, — dedi eýrodepýtat Katarına Nevedalova (Slovakııa).
«EU Reporter» basylymynyń sholýshysy Derıa Soısal sońǵy jyldary, ásirese COVID-19 indetinen keıin jáne klımattyń ózgerýine qatysty alańdaýshylyqtyń artýy jaǵdaıynda Eýropa Ortalyq Azııaǵa úlken qyzyǵýshylyq tanyta túsýde.
— Buǵan qosa, Ortalyq Azııa tek Eýropanyń suranysyndaǵy óńir emes, sonymen qatar myzǵymas serikteske aınalyp keledi. Germanııa men Frantsııa syndy eýropalyq iri derjavalar Ortalyq Azııamen ekijaqty alys-beristi jandandyra túsýde. EO-nyń ózge músheleriniń de ekijaqty kelisimsharttarynyń sany aıtarlyqtaı artqany baıqalady. Sońǵy jyldary Frantsııa men Germanııa eń aldymen Qazaqstanǵa jáne Ózbekstanǵa baǵyt alyp otyr. Osy turǵyda Astana men Tashkent Eýropaǵa kóp dúnıe usyna alady. Eýropa ekonomıkalyq aspektiden bólek óziniń yqpal aıasyn keńeıtýge jáne adam quqyǵy, demokratııa, dúnıege degen kózqaras syndy qundylyqtaryn ilgeriletýge umtylady. Eýropa óz yqpalyn keńeıte otyryp, jumsaq kúsh paıdalanýǵa ári jańa odaqtastar tabýǵa da umtylyp otyr. Aldaǵy ýaqytta da turaqtylyǵyn saqtaıtyn Ortalyq Azııa elderi eýropalyq yqpal aıasyn keńeıtý úshin laıyqty kandıdat sanalady. 2022-2023 jyldary Ortalyq Azııa memleketteriniń basshylary men Eýropalyq odaq tóraǵasy joǵary deńgeıdegi birinshi kezdesý ótkizdi. Kezdesý barysynda Eýropa men Ortalyq Azııa arasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan naqty maqsat júkteldi, — dedi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, 1990 jyldary Eýropa Ortalyq Azııaǵa negizinen aımaqtaǵy turaqtylyq pen aýǵan daǵdarysy jaǵdaıynda qyzyǵýshylyq tanytty. Sodan beri Eýropanyń múddesi ekonomıkalyq sıpatta bolǵan sııaqty. Degenmen, olar bastapqyda eýropalyq qundylyqtardy taratýǵa nazar aýdarylǵanyn alǵa tartady.
— Bul sammıttiń úlken máni bar. Óıtkeni, ol energetıka, shıkizat pen baılanysty syndy salalardaǵy seriktestik pen kooperatsııalar úshin jańa múmkindikter ashady. Orta dálizdiń damýy eki tarap úshin de basymdyq sanalady. Sammıt EO úshin Ortalyq Azııamen ekijaqty ózara is-qımyl men aımaqtyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa geosaıası múddesin pash etýdiń negizgi múmkindigi bolmaq. EO aımaqtyń ekinshi iri saýda seriktesi jáne jetekshi ınvestory sanalady. Aımaqtaǵy ınvestıtsııanyń 40 paıyzdan astamy EO-dan keledi. Máselen, Qazaqstan eýropalyq elder úshin negizgi serikteske aınalyp keledi. Tipti eýropalyq saladaǵy rólin keńeıte túsýi múmkin. Ózbekstanǵa keler bolsaq, 2016 jyly álemge ashylǵan sátten beri ol kóptegen eýropalyq ınvestor tartty jáne aldaǵy sammıtte te eýropalyq kapıtaldyń Ortalyq Azııaǵa aǵynyn arttyrý máseleleri talqylanady, — dedi Derıa Soısal.
Sarapshy Maýrıtsıo Gerı (Italııa) qazir sheshý sát dep sanaıdy. Óıtkeni, Ortalyq Azııa elderi ózara yntymaqtastyqty da, kári qurlyqpen baılanysty da jaqsarta túsýde.
— Bir qýantarlyǵy, Ortalyq Azııanyń bes memleketi energetıka, kólik jáne tsıfrlyq tehnologııalar sııaqty salalarda arta túsken kórsetkishterdi pash etýmen qatar, ózara yqpaldastyqqa da úlken qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Men úshin bul — Ortalyq Azııadaǵy úlken ózgeris. Óıtkeni Eýropalyq odaq Ortalyq Azııamen aımaqtyq yqpaldastyqta jınaqtaǵan tájirıbesimen bólise alady. Yqpaldastyq aımaqtaǵy barlyq el úshin óte tıimdi bolady. Sebebi biz geosaıası básekelestik kezeńin bastan ótkerip jatyrmyz jáne bul baǵyttar eń mańyzdysy sanalady. Qytaı, Reseı sııaqty alpaýyt elderdiń yqpalymen Ortalyq Azııa elderine ulttyq múddelerin qorǵaý kúrdelene túsedi. Alaıda, eger aımaq barǵan saıyn yqpaldasa tússe, onda mundaı «C5 plıýs bir» formaty suranysqa ıe bolady. Ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń eki negizgi baǵytyn kórip otyrmyn: energetıka jáne jańartylatyn energııa kózderi salasy. Óıtkeni Ortalyq Azııa jel jáne kún energetıkasyn damytýǵa arnalǵan keń aýmaqtardyń arqasynda jańartylatyn energııa kózderi úshin úlken áleýetke ıe. Aımaqtaǵy mańyzdy shıkizat materıaldary, olardy ıgerý erekshe qyzyǵýshylyq týdyrady. Biz qazirgi ýaqytta sırek kezdesetin jer materıaldaryna kelgende Qytaıǵa táýeldi ekenimizdi bilesizder. Osy turǵyda Ortalyq Azııamen yntymaqtastyq shıkizat jetkizýdi ártaraptandyrýǵa kómektese alar edi. Eýropa men Ortalyq Azııa qatynastaryndaǵy jańa kezeńge úmittenemiz, — dedi ol.
Talqylaýdyń basty taqyryptarynyń biri — jahandyq ekologııalyq apattyń jarqyn mysaly — Aral daǵdarysy. Sarapshylar men úkimet ókilderi zardap shekken aımaqtardaǵy jerlerdi qalpyna keltirý, shóleıttenýmen kúresý jáne klımattyń ózgerýiniń áleýmettik-ekonomıkalyq saldaryn jeńildetý boıynsha barlyq sheshimdi qarastyrady.
Jıynnyń negizgi qorytyndysy Samarqand forýmynyń qorytyndy qujaty — «Jasyl» damýdyń óńirlik tujyrymdamasynyń tusaýkeseri bolady. Ol klımattyń ózgerýi salasyndaǵy Ortalyq Azııa elderiniń birtutas óńirlik kózqarasyn qalyptastyrýǵa negiz qalaıdy. Onda jetekshi halyqaralyq uıymdardyń aımaqtaǵy ekologııalyq problemalardy sheshýge degen kózqarasy kórsetilgen.
Eske salaıyq, byltyr qyrkúıekte Shavkat Mırzıeev «Ortalyq Azııa — Eýroodaq» formatyndaǵy alǵashqy sammıtti Ózbekstanda ótkizýdi usynǵan edi.
Taıaýda 4-5 sáýirde «Silk Road Samarkand» kongress-ortalyǵynda birinshi Samarqand halyqaralyq klımattyq forýmy ótetindigi belgili boldy.
Alǵashqy sammıtke Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzıeev tóraǵalyq etedi. Іs-sharaǵa Eýropalyq keńestiń prezıdenti Antonıý Koshta men Eýropalyq komıssııanyń prezıdenti Ýrsýla fon der Lıaıen qatysady. Sonymen qatar «Ortalyq Azııa — Eýroodaq» formatyndaǵy kezdesýge Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev, Qyrǵyzstan, Tájikstan jáne Túrikmenstannyń prezıdentteri keledi.
Sammıt Ortalyq Azııa men Eýropalyq Odaq arasyndaǵy yntymaqtastyqty tereńdetý máselelerine arnalady. Onyń barysynda kólik-logıstıkalyq jobalardy birlesip qolǵa alý, strategııalyq shıkizat baǵytyndaǵy seriktestik, ekologııalyq taza jáne tıimdi energııa óndirý kózderin engizý múmkindikteri talqylanady.