Ortalyq Azııa majarlyq ınvestorlardyń basty nazarynda – Peter Sıııarto

ASTANA. KAZINFORM – Majarstan Syrtqy ister jáne saýda mınıstri Peter Sıııarto 17 aqpan kúni Qazaqstanǵa sapary barysynda Kazinform agenttigine eksklıýzıvti suhbat berdi. Energetıkaǵa ınvestıtsııa salý, birlesken ónerkásiptik jobalar jáne Majarstannyń Qazaqstanmen ekonomıkalyq yntymaqtastyqty tereńdetýge umtylysy jaıy talqylandy.

- Saparyńyzdyń negizgi maqsattarynyń biri energetıka sektorymen baılanysty. Buǵan deıin áleýmettik jelilerde atap ótkenińizdeı, majarlyq kompanııalar Qazaqstanda munaı men tabıǵı gaz óndirýde «eleýli tabysqa» qol jetkizip otyr. Sol jazbańyzda mınıstr A. Sátqalıevpen jańa strategııalyq jobalar talqylanǵanyn eske salyp óttińiz. Osy týraly tolyǵyraq aıta alasyz ba? Qandaı bastamalar qarastyrylyp jatyr? Yntymaqtastyǵymyz aıasynda munaı óndirýdiń bolashaǵy qandaı bolmaq?

- Majarlyq eń iri kompanııa – MOL munaı-gaz kompanııasy. Ol Qazaqstannyń energetıka sektoryna belsendi túrde ınvestıtsııa salyp keledi. Atap aıtar bolsaq, MOL «Rojkov» ken ornyna shamamen 200 mıllıon dollar ınvestıtsııa quıdy. Atalǵan ken ornynda búginge deıin 300 mıllıon tekshe metrden astam gaz jáne 200 000 tonna kondensat óndirildi. Qazirdiń ózinde bes uńǵyma paıdalanýǵa berildi jáne bul joba óte sátti sanalady.

Endi osy jetistikke súıene otyryp, kompanııa Qazaqstannyń ken oryndaryndaǵy operatsııalarǵa qatysýdy jalǵastyrýǵa umtylady. Kóptegen múmkindik, onyń ishinde «Berezov» ken orny zerttelip jatyr. Bul Qytaı-Qazaqstan-Majarstan birlesken jobasyn iske asyrý múmkindigin bildiredi ári bizdiń múddelerimizge sáıkes keledi.

Bul rette biz jańa ken oryndarynda munaı men gaz óndirý úshin ozyq tehnologııalar qajet ekenin túsinemiz. MOL óziniń zertteýleri men ázirlemelerine negizdelgen ozyq tehnologııalyq sheshimderge ıe. MOL-dyń tehnologııalyq múmkindikteri olarǵa «Berezov» ken ornynda gaz ben munaı óndirýdiń tabysty jobasyna úles qosýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar, MOL munaı-hımııa salasynda qyzmetin belsendi damytady jáne «QazMunaıGaz» kompanııasyna ónimderin paıdalaný úshin usynady. Qazaqstannyń KEBCO munaıyn ulttyq energetıkalyq teńgerimimizge engizý týraly kelissózder júrgizilip jatyr.

Saıası turǵydan alǵanda, eki tarap ta yntymaqtastyqqa ashyq. Jetkizilim baǵyty qoljetimdi. Óıtkeni, «Drýjba» munaı qubyry jumys isteıdi. Tyrnaqsha ishindegi jalǵyz másele baǵaǵa qatysty. Bul mańyzdy aspekt sanalady. Biz MOL men «QazMunaıGaz» arasyndaǵy sátti kommertsııalyq kelissózderge jáne jaqyn bolashaqta qazaqstandyq munaıdyń energetıkalyq teńgerimimizdiń bir bóligine aınalaryna úmittenemiz.

- Sizdiń oıyńyzsha, bul joba qashan júzege asyrylýy múmkin?

- KEBCO munaıyn satyp alamyz ba, joq pa, bul tek kommertsııalyq kelissózderge jáne eki kompanııaǵa baılanysty. MOL-dyń jańa ken oryndaryna qatysýyna keletin bolsaq, sheshim jaqyn arada qabyldanady dep úmittenemin. Meniń áriptesim, Qazaqstannyń energetıka mınıstri osy jobalarǵa MOL-dyń enýin qoldaýǵa daıyn ekenin bildirdi.

- Energetıkadan aýyl sharýashylyǵyna oıyssaq. Majarlyq UBM Group kompanııasy Qazaqstanda jalpy ınvestıtsııa kólemi 83 mln dollar bolatyn jem-shóp jáne premıks óndiretin tórt zaýyt salatyny jarııalandy. Osyndaı aýqymdy joba úshin nelikten Qazaqstan tańdaldy? Qazaqstan men Vengrııa budan qandaı ekonomıkalyq nátıje kútedi?

- Majarstan aýyl sharýashylyǵyndaǵy ozyq tehnologııalarymen tanymal. Tarıhı turǵydan alǵanda agrarlyq elmiz. Árıne, JІÓ-degi aýyl sharýashylyǵy úlesin alyp qarasaq, ol - 7-9 paıyz. Biraq tamaq ónerkásibin, qaıta óńdeýdi jáne aýyl sharýashylyǵy mashınalaryn jasaýdy eskersek, bul kórsetkish 13-14 paıyzǵa jetedi. Bul - qomaqty kórsetkish. Sonymen qatar, dástúrimizben, jan-tánimizben, rýhymyzben agrarlyq ultpyz. Dál sondyqtan Majarstanda Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵyn jańǵyrtýǵa yqpal ete alatyn zamanaýı tehnologııalar engizilgen.

Nelikten naqty Qazaqstan? Óıtkeni, Ortalyq Azııa ınvestıtsııa salý úshin majarlyq kompanııalardyń nazarynda tur. Bul jańalyq emes. Biz 15 jyldan beri Ortalyq Azııamen únemi qarym-qatynas ornatyp kelemiz. Bul aımaqpen burynnan baılanysymyz bar. Menińshe, Ortalyq Eýropa men Ortalyq Azııa tynys-tirshiligi jaǵynan bir-birine jaqyn.

- Majarstan men Qazaqstan arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń taǵy qandaı baǵyttaryn basymdyqqa ıe dep sanaısyz? Qazir qandaı jańa jobalar nemese bastamalar talqylanyp nemese ázirlenip jatyr?

- Árıne, atom energetıkasy. Barlyq áriptesimdi — Syrtqy ister, Ekonomıka jáne Energetıka mınıstrlerin, sondaı-aq Qazaqstan Prezıdentin ótken jyly atom energetıkasyna ınvestıtsııa salýǵa múmkindik ashqan atom elektr stansasyn salý máselesi boıynsha referendýmnyń sátti ótýimen quttyqtadym.

Atom energetıkasy - elektr energııasyn alýdyń eń úzdik tásili. Óıtkeni, oǵan degen suranys turaqty jáne qarqyndy ósip keledi. Bul kóliktiń elektr energııasyna aýysýyna, jylytý jáne salqyndatý júıelerine suranystyń artýyna, ónerkásip qajettilikteriniń ulǵaıýyna baılanysty.

Osy faktorlardyń nátıjesinde álemde elektr energııasyna degen suranys kúrt artqany baıqalady jáne de mynadaı suraq týyndaıdy: Bul suranysty qoljetimdi, senimdi, turaqty, arzan ári ekologııalyq taza tásilmen qalaı qamtamasyz etýge bolady? Jalǵyz jaýap - atom energııasy.

- Osy salada iske asyrý satysynda turǵan jobalar bar ma?

- Bizdiń túsinýimizshe, qazirgi ýaqytta Qazaqstanda atom elektr stansalarynyń sany men jobalanýyna qatysty túpkilikti sheshim áli qabyldanǵan joq. Alaıda, majarlyq tehnologııalardy, atap aıtqanda salqyndatý júıesi salasyndaǵy tehnologııalardy tartý týraly kelissózder júrgizilip jatyr.

Ózderińiz biletindeı, atom elektr stansasynda salqyndatý mańyzdy ról atqarady. Másele qandaı salqyndatý ádisi qoldanylatyndyǵynda. Kóptegen elektr stansasy bul úshin sýdy paıdalanady. Biraq sý qazir barlyq jerde birdeı qoljetimdi emes. Sondyqtan majarlyq qurǵaq salqyndatý tehnologııasy qazaqstandyq seriktesterge paıdaly bolýy múmkin.

Taǵy bir mańyzdy baǵyt — farmatsevtıka. Majarstannyń eń iri farmatsevtıkalyq kompanııasy Qazaqstan naryǵynda 9-orynda tur. Qazir osy jerde óndiris ornalastyrý múmkindigi qarastyrylyp jatyr. Bul Qazaqstanǵa majarlyq ózge de ınvestıtsııalardy tarta alady.

Budan bólek, bizdi avtojoldarda aqy alýǵa qatysty jobalaryńyzǵa qatysý qyzyqtyrady. Kelissózder jalǵasyp jatyr. Bul másele Qazaqstan Prezıdentiniń Majarstanǵa sapary kezinde talqylanyp, sol ýaqytta atalǵan saladaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimge qol jetkizilgen edi.

- 2018 jyldan beri Majarstan túrki memleketteri uıymynda baqylaýshy mártebesine ıe. Osy uıym aıasynda Majarstan men Qazaqstan yntymaqtastyǵyn tereńdetý bolashaǵy qandaı?

- Búginde Ortalyq Azııanyń álemdik saıasat pen jahandyq ekonomıkadaǵy artyp kele jatqan róline eshkim kúmán keltirmeıdi. Birneshe jyl buryn adamdar bul aımaqpen nege qarym-qatynas pen yntymaqtastyq ornata bastaǵanymyzdy túsinbegeni esimde. Endi osy aımaqtaǵy energetıkalyq resýrstar Eýropanyń energetıkalyq qaýipsizdigi úshin mańyzdy bolǵan kezde jetkizý baǵyttary qaıta qaralyp, óńirdiń mańyzdylyǵyn túsine bastady.

Biz birinshi bolǵymyz keldi jáne boldyq ta. Aldyńǵy qatarda turmyz. Kópshiliktiń osy aımaqpen baılanys ornatýǵa umtylatynyn túsinemiz jáne saýda hám ekonomıkalyq qatynastarymyzdyń arta túsetindigine senim artamyz. Halyqtarymyz arasyndaǵy baılanystardyń keńeıýine senemiz.

Oǵan mamyr aıynan bastap Shymkent pen Býdapesht arasynda jańa tikeleı áýe qatynasy yqpal etedi. Bul qarym-qatynasty odan ári nyǵaıtýǵa septigin tıgizedi. Sondaı-aq, Astana-Býdapesht reısi qaıta bastalady dep úmittenemiz.

- Muny elderimiz arasyndaǵy týrızmdi damytýdyń jańa kezeńi dep sanaısyz ba?

- Árıne. Elderińiz óte keremet. Biz Ortalyq Azııamen tyǵyz qarym-qatynas ornatqan saıyn azamattarymyz kóbirek qyzyǵýshylyq tanytyp keledi. Olar bizdiń ejelgi taıpalarymyz meken etken jerlerdi óz kózderimen kórgisi keledi.

Olardy jer sharynyń osy bóligindegi týystarymyzdyń nelikten shalǵaı qonystanǵany, qandaı uqsastyqtarymyzdyń bar ekendigi, áli de ortaq dúnıeler jadymyzda saqtalǵan ne saqtalmaǵany qyzyqtyrady. Bul kóptegen majardyń osynda kelýine túrtki boldy. Ásirese tikeleı ushyp kelý múmkindigi týǵannan keıin arta tústi.

- Majarstan Qazaqstan stýdentterine Stipendium Hungaricum baǵdarlamasy boıynsha shákirtaqy usynady. Osy saladaǵy yntymaqtastyqty keńeıtý josparlanyp otyr ma?

- Eń aldymen, biz jyl saıyn 250 stıpendııa bólemiz. Bıyl qyzyǵýshylyqtyń kúrt artqanyn baıqadyq: Qazaqstan stýdentterinen 2 111 ótinim berildi. Degenmen, protsesti sońyna deıin oryndaý mańyzdy. Ádette úmitker kóp, biraq saıyp kelgende, barlyq shákirtaqy paıdalanylmaıdy. Sondyqtan barlyq 250 shákirtaqy paıdalanylýy úshin jumys isteýimiz kerek. Oǵan qol jetkizilgen kezde ǵana sanyn kóbeıtý máselesin talqylaýǵa bolady.

Taǵy bir mańyzdysy, eki eldiń Dıplomatııalyq akademııalary arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıdym. Bul jas dıplomattardy oqytýdyń jemisti bolýyna yqpal etedi. Sondaı-aq, Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde stýdentterge majar tilin úıretetin majarlyq oqytýshynyń jumysyn jalǵastyrý týraly kelisimdi rásimdedim.

Majarstan ýnıversıtetteriniń birinde qazaq tilin oqytý, sondaı-aq qypshaqtaný – bizdiń alǵa jyljyǵymyz keletin baǵyt. Bul halyqtar arasyndaǵy baılanystardy nyǵaıtý úshin óte mańyzdy negiz sanalatyn mádenıet nemese bilim berý salasyndaǵy yntymaqtastyqqa qatysty kelesi qadam bolýy kerek.

- Yntymaqtastyǵymyzdyń bolashaǵyn qalaı kóresiz?

- Yntymaqtastyǵymyz turaqty bolyp qala beredi. Óıtkeni, ol árqashan ózara syılastyqqa negizdelgen. Biz eshqashan bir-birimizge aqyl úıretken emespiz. Eshqashan bir-birimizdi aıyptaǵan emespiz. Eshqaısymyz bir-birimizdiń ishki isterimizge aralaspadyq. Árqashan bir-birimizge qurmetpen qaradyq. Bul bizdiń qarym-qatynasymyzdyń baıandylyǵy úshin óte mańyzdy. Biz qalaı alǵa jyljıtynymyzǵa jáne bolashaq josparlarymyzǵa óte oń kózqaraspen qaraımyz.

Buǵan deıin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qazaq-majar qarym-qatynasyn damytýǵa qosqan úlesi úshin Peter Sıııartony ІІ dárejeli «Dostyq» ordenimen marapattaǵanyn jazǵan edik.