«Ortaq telearnanyń oraıy kelgeli tur»- baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetinde «Astyq jınaý: ótken jyldyń sabaǵy kóp» degen maqala berilgen. Kóktem men kúzde mańdaıyn kúnge qaqtaǵan dıqannyń qajyrly eńbegi bolmasa, Qostanaı oblysy elimizdegi astyq derjavasyna aınala qoıar ma edi? Alaıda, tabıǵat-ana kókten nuryn seppese nemese kóktem, kúzde nóser jańbyr tyıylmaı turyp alsa, dıqannyń da eńbegi esh, jigeri qum bolatyn kez az bolmaıdy. 2014 jyly Qostanaı óńirinde bitik egin shyqty. Amal ne, kúzde aspannyń túbi tesilip ketkendeı, tabıǵat shirkin dıqanǵa oraq ustatpady. Tolassyz jaýǵan jańbyrdan kombaındar júre almaı, qańtarylyp turdy. Kún jylt etken sátti paıdalanyp orǵan astyqtyń ylǵaldylyǵy óte joǵary boldy. «Jaqynda oblys aýyl sharýashylyǵy salasy qyzmetkerleri astyq jınaý naýqany aldynda bas qosyp, keńes ótkizdi. Qazir oblysta negizi astyq jınaý naýqany bastaldy dese bolady, arpa men sulyǵa oraq túsken. Biraq negizgi attanys tamyzdyń 20-nan keıin bastalmaq. Keńeste aıtylǵandaı, tamyzdyń 25-ne qaraı barlyq astyqtyń 37 paıyzy jınalsa, 1 qyrkúıekte bıdaıdyń 90 paıyzy qambaǵa túsip, sol aıdyń ortasyna qaraı naýqan aıaqtalýy kerek. Alaıda, «úıdegi baǵany bazardaǵy naryq buzady» degendeı, aldyn ala aıtylǵan sózdiń iske asýyn alqaptaǵy aýa raıynyń qolaıly-qolaısyzdyǵy sheship ketetini bar. Onyń ústine bıylǵy astyq jınaý naýqanyna kóktemgi dala jumystaryndaǵy qıyndyqtardyń da salqyny tımeı qoımaıtyn sekildi»,-dep jazady maqala avtory. Bas basylymda «Ortaq telearnanyń oraıy kelgeli tur» degen maqala berilgen. Keshe Astanada Túrkitildes memleketter yntymaqtastyǵy keńesiniń aqparat jáne medıa salasyndaǵy mınıstrleriniń birinshi kezdesýi boldy. Onda túrkitildes elderdiń ortaq telearnasynyń tujyrymdamasy maquldandy. Bir butaqtan tarap, bir tamyrdan nár alyp jer betine jaıylǵan túrki balasynyń birigýi jaıynda ótken ǵasyrdyń basynda Alash zııalylary másele kóterip, Bakýge atbasyn tirep, aqyldasqany da bar. Alaıda, keńes ókimeti onyń tynysyn órken jaıdyrmaı-aq bitegen edi. Ǵasyrǵa jýyq arman bolǵan maqsat-muratqa táýelsizdikpen birge jol ashyldy. Byltyr Bodrýmda ótken sammıtte Elbasy Nursultan Nazarbaev túrkitildesterdiń ortaq telearnasyn ashý bastamasyn kóterip, ortaq tamyrlas jurttyń ózara aqparat almasýynyń, ozyq tájirıbelermen ortaqtasýdyń mańyzdylyǵyn basa aıtqan. Arada jyl ótkende kóterilgen keleli oı naqty josparǵa ulasypty. Otyrys sońynan jýrnalısterge arnalǵan baspasóz máslıhatynda Investıtsııalar jáne damý mınıstri Áset Isekeshev «Túrkitildes elderdiń ortaq telearnasyn ashý bastamasyn Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev byltyr Túrkııada kótergen bolatyn. Sodan beri taraptar birtalaı jumys atqardy dedi. «Búgingi kezdesýde ortaq telearnanyń jumysy boıynsha naqty usynystardy qarastyrdyq. Arnanyń tujyrymdamasy maquldandy. Qorytyndy hattamaǵa, sondaı-aq, ulttyq telearnalar arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly hattamaǵa jáne aqparattyq agenttikter arasyndaǵy ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy», deı kele ol atqarylǵan jumysty bizdiń memleketterimizdiń arasyndaǵy qarym-qatynasty odan ári damytý jolynda jasalǵan zor qadam dep esepteıtindigin jetkizdi. ***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, belgili bir dárejede árbir qoǵamdaǵy tártip deńgeıin pash eter kórsetkishter bar. Sonyń biri - ákimshilik aıyppul: ol neǵurlym az salynsa, tıisinshe, tártip buzýshylar qatary da azaıǵan degen baılam jasaýǵa bolady. Degenmen, ázirge basqasha bolyp otyr. Keshe osy salanyń qorytyndysyn shyǵarǵan Bas prokýratýra jańa Ákimshilik kodeksti qoldaný aıasynda, bıylǵy 7 aıda elimiz boıynsha 2 mıllıon 465 myń 24 ákimshilik quqyqbuzýshylyq tirkelgenin málimdedi. Bul bile bilseńiz, ótken jylǵy sáıkes merzimge qaraǵanda 62,2%-ǵa kóp! Byltyr qańtar-shilde aılarynda respýblıkada nebári 1 mıllıon 519 myń 282 ákimshilik tártipsizdik jasalǵan bolatyn. Osy jaıynda «Aıyppul - aılyqtyń sory!» atty maqaladan tolyq oqı alasyzdar.
Osy basylymda «Ult tarıhyna qatysty ulaǵatty jol» degen maqala jarııalandy. Keshe Prezıdent janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde «Qazaq handarynyń jolymen» atty ǵylymı ekspedıtsııasy óz qorytyndysyn shyǵardy. Ekspedıtsııa jetekshisi Memleket tarıhy ınstıtýtynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Búrkit Aıaǵan bıylǵy 3-10 tamyz aralyǵynda júzege asqan sapardyń barysynda qandaı tarıhı oryndardy zerttep, nendeı tujyrymdarǵa kelgenderin aıtyp berdi.
Astanadan jolǵa shyqqan ekspedıtsııa qatysýshylary jalpy uzaqtyǵy tórt jarym myń shaqyrymdy júrip, birneshe oblysty basyp ótken. Mundaǵy maqsat ult tarıhyndaǵy ulaǵatty jerlerdi aralaý, olardyń qazirgi jaǵdaıyn bilý, olardy saqtaý máselelerin zerdeleý, áralýan zertteýler júrgizý bolǵan. Bul tarıhı oryndardy biriktiretin bir jaıt bar: ǵalymdardyń baılamynsha, olar qazaq handarynyń attarymen baılanysty. - Biz Alasha han, Joshy han, Ulytaýdaǵy Dombaýla mazarlarynyń, sondaı-aq Ońtústik Qazaqstandaǵy Sozaq, Syǵanaq, Saýran kóne qalalarynyń qaldyqtarynyń qazirgi jaı-kúıin baǵamdadyq. Bul mańyzdy, óıtkeni olardy joǵaltyp alsaq, tarıhı-mádenı muralarynyń úlken bóliginen kóz jazyp qalýymyz yqtımal. Munyń syrtynda Qazaq handyǵynyń astanasyna - Túrkistanǵa sapar shektik, Taraz eskertkishterin - Aısha Bıbi, Babadja qatyn, Qarahan mazarlaryn qaradyq. Qaraǵandy oblysy Aqtoǵaı aýdanyndaǵy Álıhan Bókeıhanovtyń týǵan jerlerin araladyq. Sondaı-aq HІH ǵasyrdaǵy qazaqtyń sońǵy handarynyń biri - Ýálı hannyń Aqmola oblysyndaǵy zıratyna arnaıy soqtyq, - dedi Búrkit Aıaǵan. ***
Pavlodar oblysynda fermer óziniń egisterinde qarbyzdyń 48 túrin ósirip jatqan kórinedi. Atap aıtqanda, ol bir jylda shyqqan ónimge taldaý jasap, kelesi jylǵa qaldyrylatyn túrlerin iriktep otyrady eken. Máselen ótken jyly Qaırat Shapýovta qarbyzdyń 62 túrli surybyn ekse, bıyl 48 túrin tańdaǵan. Ol tek eń jaqsylaryn ǵana aldaǵy jylǵa qaldyryp otyrady. Bul jaıynda «Lıter» gazetiniń búgingi sanyndaǵy "48 sortov arbýzov vyraşıvaet na svoıh polıah fermer ız Lebıajınskogo raıona" degen maqaladan tolyqtaı oqı alasyzdar.
