Órkenıetti qoǵam qurý úshin árbir salyq tóleýshi jaýapkershilikti sezinýi kerek – sarapshy

ASTANA. KAZINFORM – Elimizde jańa salyq kodeksi ázirlenip jatyr. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev búgin ótken Úkimet otyrysynda daıyndalyp jatqan qujatqa kóńili tolmaıtynyn aıtyp, tabys pen múlikke salyq salýdyń jańa júıesin engizý kerektigin málim etti. Osy oraıda ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, Turan ýnıversıteti qarjy kafedrasynyń professory Lýtpýlla Omarbakıevtiń pikirin bilgen edik.

— Búgingi Úkimet otyrysynda Prezıdent salyq salasyna aıryqsha toqtalyp, «ekonomıka neǵurlym qýatty bolsa, soǵurlym kóp salyq túsedi» degen qaǵıdatty berik ustaný kerektigin aıtty. Osy oıǵa alyp-qosaryńyz bar ma? 

— Salyq reformasyn júrgizgen kezde ony tóleýshiniń oıyn eskerý kerek. Ol degenimiz — jeke tulǵalar, kásipkerler jáne bıznes sýbektileri. Salyq — memlekettiń bıýdjetine túsetin kiris kózi. Damyǵan, órkenıetti qoǵam qurý úshin árbir salyq tóleýshi jaýapkershilikti sezinýi kerek. Men tólegen salyq qoǵamdy damytady, ózim turatyn jerdiń ınfraqurylymyn jaqsartady degen oıda bolý kerek. Olaı bolmasa salyq jınaý qıyn. Mysaly, mobıldi aýdarymdarǵa qatysty jańashyldyq shyqqaly beri keıbir saýdagerler tek qolma qol aqshamen eseptesip jatyr. Bul — salyqtan jaltarý, onyń oıy — paıda tabý, salyq tóleýshi retinde qoǵam aldyndaǵy jaýapkershilikti sezinbeıdi jáne salyq mádenıetiniń tómendiginiń belgisi. Meniń oıymsha, aldymen salyq organdary, jergilikti atqarýshy organdar nasıhattaý jumysyn júrgizý arqyly qarapaıym halyqtyń salyq tóleý mádenıetin qalyptastyrýy qajet.

— Halyq jáne kásipkerler nege salyq tóleýden jaltarady?

— Onyń sebebi — salyq tóleýshi memleketke tólep jatqan salyǵynyń nátıjesin naqty kóre almaıdy. Shet memleketterde salyqtyq mádenıet, salyqtyq patrıotızm óte joǵary deńgeıde. QR Konstıtýtsııasynyń 35-babynda «Salyq tóleý — Qazaqstan Respýblıkasynyń árbir azamatynyń boryshy» dep jazylǵan. Jalpy «salyq» uǵymynyń mánine úńilsek, aǵylshyn tilinde duty — borysh, nemis halqynda salyq salasynda steuer degen uǵym bar, qazaqsha aıtqanda qoldaý degendi bildiredi. ıAǵnı, men qoǵamdy, memleketti qoldaımyn degen sóz. Al bizde salyq tóle dese, birden narazylyq týady, óıtkeni salyq tóleýshi onyń qaıda ketip jatqanyn naqty kóre almaıdy jáne bárimiz bilemiz jınalǵan salyqtar ár túrli memlekettik baǵdarlamalardy júzege asyrý úshin jumsalyp jatyr. Árıne, mınıstrler, ákimder jáne quzyrly organdar bıýdjetke túsip jatqan salyq boıynsha esep beredi, biraq ol jalpylama, naqtylyq joq, ıaǵnı meniń aıtaıyn degenim, salyq tóleýshi bıýdjetke tólegen salyǵynyń naqty nátıjesin shet memleket salyq tóleýshisi sııaqty kóre almaıdy. Búgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Úkimet otyrysynda aıtpaǵy sol, salyq kólemin arttyrǵanmen, bıýdjet kóbeımeıdi. Sondyqtan quzyrly organdar máseleniń aldyn alýy qajet, jınalǵan salyqtar esebinen naqty atqarylǵan jumystarynyń nátıjesin kórsete bilýi kerek.

— Jańa Úkimet Prezıdent synaǵan salyq salasyndaǵy jaǵdaıdy qalaı rettegeni jón? 

— Búgin Prezıdent jańa Úkimet basshysyna salyq salasyna qatysty birqatar tapsyrma júktedi. Meniń oıymsha, jańa Úkimet salyq máselesine kelgende fıskaldyq jaǵyn ǵana oılamaýy kerek, ıaǵnı salyqty jınaý.

Bul jerde salyqtyń retteý fýnktsııasyna nazar aýdarý qajet. Retteýshi fýnktsııanyń negizin qalaǵan AQSh-taǵy Kalıfornııa ýnıversıtetiniń professory, Nobel syılyǵynyń laýreaty Artýr Laffer. Onyń pikirinshe, salyq aýyrtpalyǵy belgili bir deńgeıden óspeý kerek, eger ósse ol keri ketedi, bıýdjetke túsetin salyq azaıady. Sondyqtan salyq tóleýshilerdi qanshama qorqyt, jazala, odan paıda joq dep esepteımin, esesine kóleńkeli ekonomıka etek jaıady. Sondyqtan meniń QQS (qosymsha qun salyǵy) boıynsha kelesi naqty usynysym bar: damyǵan memleketter tájirıbesine súıene otyryp, azyq-túlik, dári-dármek basqa da halyqqa kúndelikti qajetti taýar óndirýshilerge tómendetilgen paıyzdyq salyq mólsherlemesin, qymbat taýarlarǵa joǵarylatylǵan stavkany (mysaly – EýroOdaq elderinde 25%) belgilese sán-saltanat (luxury tax) salyǵyn engizýdiń qajeti de joq, al bul eki topqa kirmegen basqa taýarlarǵa standartty 10-12 paıyz salyq mólsherlemesi engizilse durys bolady degen oıdamyn.

— Qarjy mınıstrliginiń málimeti boıynsha salyq tóleýge jeńildik berýdiń saldarynan jyl saıyn bıýdjetke ortasha eseppen 7 trıllıonǵa jýyq teńge kem túsedi. Bul máseleniń sheshý joldary bar ma?

— Bizde bilesiz «Ulttyq qor» bar, ol Norvegııa memleketiniń tájirıbesinen alynǵan. Qazaqstannyń Ulttyq qory jer qoınaýyn paıdalanýshylar tóleıtin arnaıy salyqtar men tólemder esebinen jınalyp jatyr. Prezıdent elimizde jer qoınaýyn paıdalanýshylar bizdiń baılyqty ıelenip alǵan olıgarhtar týraly aıtqanyn da bilesiz. Meniń oıymsha, jer qoınaýyn paıdalanýshylarǵa salyq aýyrtpalyǵynyń qandaı deńgeıde ekenin qaıta eseptep kerek. Damyǵan memleketterde jer qoınaýyn paıdalanýshylarǵa salyq aýyrtpalyǵy 70 paıyzǵa deıin barady, al bizde qansha? Osyǵan nazar aýdarý kerek. Qarapaıym halyqqa túsetin salyq júktemesin azaıtý kerek. Mobıldi aýdarymdarǵa belgili bir kólemde shekteý qoıý arqyly biz kásipkerlerdi shoshytyp aldyq. Ózin ózi eńbekpen qamtyp júrgenderdi teksergenshe, mıllıon, mıllıardtap tabys taýyp jatqandardyń zańdylyǵyn tekserý qajet. Meniń oıymsha, mobıldi aýdarymdar, jappaı deklaratsııa asyǵys sheshim boldy, aldymen halyqty daıyndaý kerek edi. Túsindirý, nasıhattaý jumysyn durys uıymdastyrǵan jón endi. Osy atalǵan máselelerdi qoǵamdyq ujymdar, kásipkerler palatasy, salyq organdary jáne basqa da qyzyǵýshylyq tanytqan taraptardyń qatysýymen talqylansa, sonda ǵana bizdiń salyq júıemiz ádil bolady dep senemin, ıaǵnı biz áleýmettik teńsizdikti joıamyz degen sóz...

Aıta keteıik, Memleket basshysy búgin ótken Úkimet otyrysynda jańa salyq kodeksin ázirleý barysyna kóńili tolmaıtynyn aıtqan edi.

Sondaı-aq, Prezıdent salyqty jaıdan jaı kóbeıtýge bolmaıtynyn basa aıtty.