Ońtústik Kavkazda qandaı halyqaralyq kólik dálizderi salynyp jatyr
ASTANA. KAZINFORM – Ońtústik Kavkaz aımaǵy barǵan saıyn Ortalyq Azııa men Qytaıdy Eýropamen baılanystyratyn mańyzdy logıstıkalyq túıinge aınalyp keledi. Avtokólik joldary, temirjol jelileri jáne teńiz baǵyttary negizgi ról atqarady, al Qazaqstan osy júıede mańyzdy oryn alady. Negizgi jobalar, qarjylandyrý jáne táýekelder jaıynda Kazinform sholýynan oqyńyzdar.
Kólik jelisin qandaı dálizder quraıdy?
• Orta (Transkaspııskıı) dálizi — Qytaıdan Qazaqstan jeri arqyly Kaspıı teńizi, Ázerbaıjan jáne Grýzııa arqyly Eýropaǵa ótetin baǵyt. Ol temirjol jáne avtokólik joldaryn teńiz tasymalymen biriktirip, Baký, Potı jáne Batýmı porttaryna aparatyn joldardy jańartýdy yntalandyrady.
• «Soltústik-Ońtústik» dálizi — Reseıdi, Ázerbaıjandy jáne Irandy baılanystyrady. Bul baǵyt Eýropa men Taıaý Shyǵystyń arasyndaǵy júk tasymalyn jyldamdatady jáne transqurlyqtyq baǵyttardyń biri sanalady.
• TRIPP (nemese Zangezýr dálizi) — ońtústik Armenııa arqyly ótetin jer ústi joly qurlyqtyq Ázerbaıjan men Nahchyvandy baılanystyrady. Bul - Ońtústik Kavkazdyń kólik múmkindikterin keńeıte alatyn strategııalyq mańyzdy balama.
• TRACECA (Eýropa — Kavkaz — Azııa) — avtokólik, temirjol jáne teńiz baǵyttaryn biriktiretin jeli. Ol óńir elderin Eýropa men Azııa arasyndaǵy tranzıttik júıege biriktirýge múmkindik beredi.
• Asian Highway (AH) — 32 eldi jáne 140 000 shaqyrymnan astam joldy qamtıtyn halyqaralyq jol jelisi. Onyń quramynda Ońtústik Kavkazdaǵy magıstraldar bar. Bul joldardyń standarttalǵan sapasyn jáne úzdiksiz qatynasty qamtamasyz etedi.
Salynyp jatqan avtomobıl jobalary
Grýzııa
Grýzııa-Reseı shekarasyna aparatyn Kveshetı-Kobı avtojoly jobasy (E117) Grýzııanyń kólik ınfraqurylymy úshin strategııalyq mańyzǵa ıe. Joldyń uzyndyǵy 23 shaqyrym, onda taý jynystary arqyly ótetin 5 jerast joly men 6 kópir salý qarastyrylǵan. Jobanyń jalpy bıýdjeti - 1,24 mıllıard ları (459 mln dollar), onyń 909 mıllıon ları (336 mln dollar) Azııa damý banki men EQDB arqyly qarjylandyrylady. Jumys apasyna baqylaýdy UBM International kompanııasy júzege asyrady.
Sarapshylar bul jobanyń eń aldymen Grýzııa-Reseı shekarasyna qaýipsiz ári yńǵaıly jol jasaý arqyly logıstıka men týrızmniń jańa múmkindikterin ashatyndyqtan mańyzdy dep sanaıdy. Sonymen qatar, Batýmı men Sarpı baǵytynda taý jynystary arqyly ótetin 7,6 shaqyrymdy jer asty jolyn qosa alǵanda 11,3 shaqyrymdyq «Shyǵys-Batys» jolynyń qurylys jumystary da jalǵasyp jatyr. Bul jobany qarjylandyrý úshin Azııa damý bankinen 360 mln dollar kredıt alynǵan.
Sonymen qatar Grýzııada Tbılısı-Mahındjaýrı temirjol jelisin jańartý jobasy júrip jatyr Bul Qazaqstan úshin strategııalyq mańyzǵa ıe joba sanalady. Atalǵan baǵyt Grýzııanyń porttaryna, onyń ishinde Batýmı men ózge de Qara teńizdegi porttarǵa turaqty qoljetimdilikti qamtamasyz etip, Qazaqstan taýarlarynyń halyqaralyq naryqtarǵa úzdiksiz tasymaldanýyna múmkindik beredi.
E60 avtomobıl dálizin jańǵyrtý aıaqtalýǵa jaqyn. Munan bólek, uzyndyǵy 51 shaqyrym bolatyn Tbılısıdi aınama jol jobasy iske asyrylyp jatyr. Rýstavı ýchaskesi-Ázerbaıjan shekarasy baǵytyn da damytýǵa daıyndyq qolǵa alynǵan. Sonymen qatar Baký-Tbılısı-Kras temirjolynyń ótkizý múmkindigi jylyna 5 mln tonnaǵa deıin keńeıtilip jatyr. Bul Kavkaz. Túrkııa jáne Ortalyq Azııa arasyndaǵy tıimdi qatynasty qamtamasyz etedi.
Ázerbaıjan
Ázerbaıjanda Goradız-Agband ýchaskesindegi iri ınfraqurylymdyq joba salynyp jatyr. Bul joba Zangezýr dáliziniń (TRIPP) bir bóligi sanalady. Temir jol jelisiniń, sondaı-aq uzyndyǵy 124 shaqyrym bolatyn avtomobıl jolynyń daıyndyǵy shamamen 95 paıyz. Qurylys jumystarynyń aıaqtalýy 2026 jyldyń ekinshi toqsanyna josparlanǵan. 4 Jol 4 jáne 6 jolaqty, 1 V sanatynda salynyp jatyr. Onda jalpy uzyndyǵy 12 shaqyrym bolatǵyn 3 jerasty joly, 28 kópir jáne ınjenerlik qurylystar bar.
Nahchyvanda uzyndyǵy 188 shaqyrymdyq temirjol jelisin jańǵyrtý bastaldy. Jobany 2028 jyly aıaqtaý josparlanǵan. Karabah pen Shyǵys Zangezýr aımaqtarynda jańa 12 jol jobasyn salý kózdelip otyr. Bul jobalar jalpy 2 300 shaqyrym joldy qamtıdy. Qazirdiń ózinde jalpy uzyndyǵy 66 shaqyrym bolatyn 39 jerasty joly salyndy. Bul kólik baǵytynyń senimdiligi men qaýipsizdigin arttyra túsedi.
Ázerbaıjanda M2 avtomagıstraliniń (Baký-Gazah-Grýzııa shekarasy, E60) qurylysy jalǵasyp jatar. Sonymen qatar, Karabah pen Shyǵys Zangezýrde jobalar júzege asyrylýda. Bul jobalar kólik táýekelderin tómendetip, Ońtústik Kavkaz arqyly Shyǵys-Batys jáne Soltústik-Ońtústik baǵyttarynda júkterdiń qozǵalysyn ońtaılandyrady. Bul Eýropadan Ortalyq Azııaǵa, onyń ishinde Qazaqstanǵa júk tasymalyn tıimdirek etedi.
Ázerbaıjan men Qazaqstan arasynda tek qurlyqtyq joldar ǵana emes, sonymen qatar Kaspıı teńizi arqyly turaqty teńiz baılanystary da jumys isteıdi. Ázerbaıjannyń Alıat, Gofsan jáne jańadan salynatyn Zırıa porttary, sondaı-aq Qazaqstannyń Quryq pen Aqtaý porttary eki el arasyndaǵy logıstıkalyq tizbekterdiń úzdiksizdigin qamtamasyz etip, eki eldiń kólik baılanysyn nyǵaıtady.
Osylaısha, Ázerbaıjan joǵary ótkizý qabilettiligin qamtamasyz etetin avtomobıl jáne temirjol magıstraldaryn sala otyryp, Eýropa, Túrkııa, Iran, Ortalyq Azııa jáne Kaspıı aımaǵy arasyndaǵy tranzıttik aǵyndardyń bógetsiz qozǵalýyn qamtamasyz etedi.
Armenııa
Armenııada «Soltústik-Ońtústik» halyqaralyq jobasy aıasynda Iran men Grýzııa shekaralaryn baılanystyratyn jańa jol salynyp jatyr. Basym baǵyttardyń biri – uzyndyǵy 32 shaqyrym bolatyn Kadjaran-Agarak ýchaskesi. Onda eki jer asty joly men 17 kópir, jańa jol ınfraqurylymdary salynyp jatyr. 2025 jyly úkimet bul jobany jedeldetý úshin qosymsha 8,4 mıllıard dram (shamamen 22 mln dollar) bólgen.
Armenııanyń vıtse-premeri Tıgran Hachatrıannyń málimdemesine sáıkes, 2025 jyldyń sońyna deıin joba boıynsha jumystardyń shamamen 30 paıyzyn oryndaý josparlanyp otyr. Bul kezeńde qarjylyq resýrstardyń bir bóligi ıgeriledi.
Armenııanyń ońtústigindegi Sısıan-Kadjaran jolynyń mańyzdy bóligi 60 shaqyrymdyq ýchaskeni qamtıdy. Bul joba aıasynda 8,6 shaqyrymdyq jerasty jolyn, kópirler men ózge de qurylystar salý kózdelgen. Jol qurylysy aıaqtalǵannan keıin bul eldi mekneder arasyndaǵy joldy qysqartyp, qozǵalys jyldamdyǵyn saǵatyna 100 shaqyrymǵa deıin jetkizedi, qaýipsizdikti de arttyrady.
Negizgi táýekelder men qıyndyqtar
Degenmen Ońtústik Kavkazdaǵy halyqaralyq kólik jobalaryn iske asyrý birqatar qıyndyqqa tap bolyp otyr:
• Saıası ekiushtylyq. Baǵyttar tarıhı turǵyda kúrdeli aımaqtardan ótedi, tranzıt turaqtylyǵy ekijaqty kelisimder men óńirlik dıplomatııaǵa baılanysty.
• Injenerlik jáne klımattyq táýekelder. Grýzııa men Armenııadaǵy taý aımaqtarynda jerasty men bekitilgen qurylystar salý qajettiligi týyndaıdy.
• Kaspııdegi ınfraqurylymdyq «tar oryndar». Porttar men parom termınaldaryna sınhrondy ınvestıtsııalardyń jetispeýshiligi Orta dálizdiń ótkizý qabiletin shekteıdi.
• Qarjylandyrý jáne kommertsııalyq turaqtylyq. Úlken jobalar aıtarlyqtaı ınvestıtsııalardy talap etedi. Al jahandyq baǵa qubylmalylyǵy men saýda aǵymdarynyń ózgerýi ózin ózi aqtaý táýekelderin arttyrady.
• Standarttar men protsedýralardy úılestirý. Elder arasyndaǵy kedendik jáne tehnıkalyq úılesimsizdik tranzıtti baıaýlatady, shekaralardy tsıfrlandyrý jáne protsedýralardy birizdendirý basymdyq bolyp qala beredi.
Bolǵan qıyndyqtarǵa qaramastan Ońtústik Kavkaz aımaǵynda kólik dálizderiniń damýy belsendi túrde jalǵasyp otyr. Ońtústik Kavkaz elderi úılestirý jumystaryn kúsheıtip, ınfraqurylymdy jańartyp jatyr. Halyqaralyq ınvestıtsııalardy tarta otyryp, kólik aǵyndaryndaǵy tar ýchaskelerdi birtindep joıyp jatyr. Bul óz kezeginde jobalardyń qaýipsizdigin arttyrdy. Nátıjesinde aımaq turaqty tranzıt jelisin qalyptastyryp keledi. Al Qazaqstannyń Eýrazııalyq logıstıkadaǵy róli odan ári kúsheıe túsken.
Qazaqstannyń róli
Qazaqstannyń qatysýymen Grýzııa, Ázerbaıjan jáne Armenııadaǵy iri ınfraqurylymdyq jobalardyń iske asyrylýy logıstıka men óńirlik ekonomıkalyq yqpaldastyq úshin jańa múmkindikter ashady. Bul rette osy bastamalardyń tıimdiligi tek ınvestıtsııalar kólemine ǵana emes, sonymen qatar saıası turaqtylyqqa, tehnıkalyq jetilýge jáne elder arasyndaǵy kelisilgen úılestirýge baılanysty.
Qazaqstanda «Eýropa — Batys Qytaı» (E40) jáne «Soltústik — Ońtústik» (E121) dálizderi arasyndaǵy baılanysty qalyptastyrý jalǵasyp jatyr. Aktaý-Atyraý baǵyty men Atyraý-Astrahan ýchaskesin qaıta jóndeý jumystary júrgizilip jatyr. Bul jobalar avtojol qatynastaryn Qazaqstannyń Quryq jáne Aqtaý porttaryn Túrikmenbashy portymen biriktirýge múmkindik beredi. Jobanyń aıaqtalýy 2026–2027 jyldarǵa josparlanǵan.
Temirjol salasynda Moıynty-Qyzyljar jáne Beıneý baǵyttaryn damytýdy qosa alǵanda negizgi ýchaskelerdi jańǵyrtý jumystary júrgizilip jatyr. Bul Shyǵys-Batys baǵyttarynyń ótkizý qabileti men tıimdiligin birtindep arttyrýǵa múmkindik beredi.
Atalǵan kólik jelisi boıynsha negizgi jobalar 2030 jylǵa deıingi uzaq merzimdi strategııa aıasynda júzege asyrylyp jatyr. Bul Qazaqstanǵa Ońtústik Kavkaz aımaqtarymen jáne negizgi halyqaralyq kólik dálizderimen turaqty baılanys ornatýǵa múmkindik beredi.
Buǵan deıin álemdik BAQ Qazaqstannyń Ońtústik Azııaǵa temirjol jobalaryna nazar aýdarǵanyn jazǵan edik.