Onlaın oqytýdy ár mektepke óz brendin qalyptastyratyn múmkindik dep qaraý kerek - Yqylas Orazbaıuly
Yqylas Orazbaıuly 1983 jyly Qytaıdyń Shyńjań Uıǵyr avtonomııaly aýdany Altaı aımaǵy Kóktoǵaı aýdanynda dúnıege kelgen. Ol «Turan» kompıýter oqytý ortalǵyn qurýshy, fotoóner salasynda tuńǵysh aınalymǵa engen «kýá bol» markasynyń negizin qalaýshy. Shyńjańnyń 35 qalasynda «Kýá bol» fotosýret ortalyqtary jumys jasaıdy. Búginge deıin 40 myńǵa jýyq shakirt tárbıelegen. «Qusynı ǵalam» jyr jınaǵynyń avtory. Dúnıejúzy qazaqtar qaýymdastyǵynyń 20 jyldyǵyna oraı ótkizilgen halyqaralyq jyr múshaırasynyń bas júldegeri.
- Yqylas Orazbaıuly, sizdi tanıtyndardyń bári «jan-jaqty adam» dep aıtyp júr. Ártúrli salaǵa bet burýǵa qalaı ýaqyt tabasyz?
- «Mınýtpen sanassań bárine úlgiresiń» degen pálsapany kóp qaıtalaıtyn adammyn. Ár kúni tańmen birge turyp shet tilin úırenemin, programmıstik qabiletimdi jetildirip, IT salasyndaǵy jańalyqtardy qaraımyn. Bizdiń elde negizinen saǵat 10-dy kórsetkende ǵana tirshilik bastalyp, sáske túske deıin qyzý tirshilik sonshalyqty bolmaıdy. Dál sol kezge deıin men kúndelikti bilim jınaý normamdy oryndaımyn da, sosyn kompanııamyzdyń úlkendiـkishli jumystaryna júgiremin. Úırenemin degen janǵa qazir bári qolaıly ǵoı. Telefon arqyly bárin de atqarýǵa bolady, eń aqyry qyrýar bilim de sol telefon arqyly da alýǵa bolady.
- Degenmen, qaı sala ózińe eń jaqyn?
- Sońǵy onjyldyqtar ishinde qazaq arasynda basqasynan buryn bir ǵana sala qatty damydy, ol ـ toı bıznesi. Sol salada 10 jylǵa tarta jumys jasap, Shyńjańnyń 35 qalasynda «Kýá bol» atty fotosýret ortalyqtaryn ashtym. Árbir ortalyqta 5-10 adamnan jumyspen qamtyldy. Óziń aıtqandaı «ár shóptiń basyn bir shalyp» turmystyń aıdaýymen túrli salalarda eńbektenip júrgenim shyndyq. Ýnıversıtet esigin ádebıetpen ashyp, qoǵam esigine kásipkerlikpen qadam tastadyq. Elimiz qalaı bolsa, bórkimiz de solaı boldy.
Ózime eń jaqyn sala dep bilim salasyn aıtar edim. Bilim salasy damymaı basqa salalardyń shamy janyp, shańyraǵy bıiktemesi shyndyq.
- Qazaq «ár nárseniń qaıyry bar» dep jatady. Koronavırýs yqpalynan bolǵan álemdik daǵdarystyń qandaı «qaıyry» bar dep oılaısyz?
- Jalpy koronavırýs álemdik ekonomıkaǵa úlken soqqy bergeni ras. Degenmen bul daǵdarys adamzatqa jańa jol izdeýge yntalandyrdy. Ásirese jasandy zerde (jasandy ıntellekt) salasy jaqsy jańalyqtarymen erekshelendi. Mysaly pandemııa qarsańynda shopyrsyz júretin mashınalar qoldanysqa endi, tamaq tasıtyn drondar paıda boldy, qashyqtan dene temperatýrasyn ólsheıtin quraldar oılap tabyldy. Sonymen birge alystan emdeý, onlaın oqytý salasy damydy. Jalpy tarıhqa qarasaq kezindegi halyqty qynadaı qyrǵan obalardan keıin medıtsına birtindep damydy, ǵylym men tehnıka óristedi, ónerkásip tóńkeristeri týdy. Tarıh qaıtalanyp otyratyny sekildi, bul aýrý búgingi álemge úlken ǵylymı-tehnıkalyq tóńkeris ákeledi dep oılaımyn. Búkil álemdegi ozyq elderdiń bári qazir ǵalymdardyń jaǵdaıyn jasap jatyr. Elimizdiń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev ta ǵylym-bilim salasyna erekshe nazar aýdaryp, «Biz ǵylymsyz elimizdiń damýyn qamtamasyz ete almaımyz» degen bolatyn. Men bul daǵdarystyń sońynda úlken oń ózgeris kútip tur dep oılaımyn.
- Karantın bizge ne berdi? Qazaq jastaryna qandaı ózgeris kerek?
- Karantın qazaq eline de kóptegen jańa ózgerister ákelgen sekildi. Bizde aqsap turǵan ınternet saýdanyń da kúrt damyǵanyn kórip otyrmyz. Karantın kezinde men de ınternet saýdasyna kóp júgindim. Burynǵyǵa qaraǵanda tasymaldaý jyldamdyǵy tezdegenin baıqadym. Internet saýdasy úshin birinshiden qala, oblysaralyq joldardyń irkiliksiz bolýy da mańyzdy. Ekinshiden, tutyný daǵdysy qalyptasýy kerek. Karantın kezinde úıde otyryp kafeden túrli taǵamdardy tapsyrys beretin adamdardyń da sany kóbeıgen. Demek karantıin bizdi ınternettiń vırtýaldy álemine engizip jibergendeı boldy. Endi osy oraıda halyqtyń qajetin túsine bilgen talantty jastarymyzdyń arasynan jańa mıllıonerler shyǵatynyna senemin. Kásipkerliktegi oraı, ıaǵnı kásipkerliktegi shans degenimiz adamdardyń tutyný kózqarasy men daǵdysynyń ozgerisin dóp basýy ǵoı.
- Bul pandemııa búgingi damyǵan álemniń qandaı álsiz tustaryn kórsetip berdi?
- Adamzattyń eń myqty jetistiginiń biri ýrbanızatsııa, qalalyq órkenıet dep kelgen edik, koronavırýs bizdiń sol túsingimizdiń keremetteı durys emestigin dáleldedi. Jyldar boıy qulshynyp qaladan alǵan qos aýyzdy páterin qala mańaıyndaǵy, tipti aýyldaǵy jer úıge almastyra salǵandardy da kórdik.
Ǵalymdardyń tujyrymyn oń jaǵynan da, sol jaǵynan da teristep toqtamaǵan turlaýsyz vırýs tirshilik áleminde bizdiń aqylymyz jete bermeıtin tylsymnyń jatqanyn dáleldep berdi. Búkil adamzat makro ǵalam keńistigimen qatar mıkro jaratylysty da ishkerleı zertteýine týra keldi.
Adamzat qoǵamyndaǵy eń iri ilgerleýler ár retki tarıhı juǵymtal-juqpaly aýyrýlardan keıin bolǵan. Eger otar-otar qoıǵa uzaq ýaqyt boıy qasqyr tımese ol mal da indetke ushyraǵysh, boıkúıez, dimkás bolyp qalady eken. Sol adamzat qoǵamyndaǵy bir ǵasyrǵa taıaý jalǵasqan tynyshtyq, oǵan qosylǵan «tabıǵatty boısyndyramyn» degen menmendiktiń sońy osyǵan ákeldi-áý dep oılaımyn…
- Bıyl barlyq mektepter, joǵary oqý oryndary onlaın oqý úrdisine kóshti. Al sizdiń onlaın sabaq berip kele jatqanyńyzǵa 10 jyldaı bolyp qalǵan eken. Jalpy bizdiń mektepter onlaın oqýǵa qanshalyq daıyn boldy dep oılaısyz?
- Shyny kerek, oqýshylardyń basym kóbinde kompıýter bolǵan joq, muǵalimderdiń birazynda deni durys qýatty smartfon bolmady. Al aýyldardyń barlyǵynda ınternet saırap tur dep eshkim aıta almaıdy. Jalpy onlaın oqytýǵa tek mektepter ǵana emes, búkil qoǵam daıyn bolmaı shyqty. Interneti joq aýylda qaıdaǵy onlaın oqý. Óz basyma kelsem, onlaın oqytý ár mektep úshin úlken brend qalyptastyratyn múmkindik dep qaraımyn. Eger ár mektep óz «brendin» saılaı alsa, jetildire alsa, eń myqty ustazdarǵa eń jaqsy shart qoıylyp, jaǵdaı jasalsa, onda sabaq sapasy kúrt joǵarlaıtyn edi. Men 10 jyl boıy ınternet arqyly sabaq berip kelemin, ár ret ótken sabaqtarymdy jańalaımyn, baǵasyn arzandatyp, sapasyn joǵarlatamyn, bul básekege daıyndyq. Mektep ustazdarynda sondaı báseke bolsa bári ońalar edi.
- Jalpy, onlaın oqytýdyń artyqshylyqtary men kemshilikteri qandaı dep oılaısyń?
- Onlaın oqytýdyń kemshiligi: oqýshy ózin ózi basqaryp, ýaqytyn meńgere almaı qalýy múmkin. ıAǵnı, oqýshyǵa qadaǵalaýshy báribir kerek. Qadaǵalaýshy bolmaǵan jaǵdaıda da onlaınnyń ózi oqýdy úırene alatyn adamdy qajet etedi. Sosyn onlaın, negizinen bastaýysh mektep oqýshylaryna úılespeıdi. Al artyqshylyǵy retinde bilim alýshy úshin qoljetimdiligin ári qaı jaǵynan alyp qaraǵanda da qolaılyǵyn aıtýǵa bolady. Bir muǵalim bir jolda júzdegen adamǵa sabaq berý múmkindgi bar. Oqýshy ustazdy tańdaı alady. Ustaz bir jasaǵan eńbegin jylda qaıtalamaı, ýaqytyn tek ózin damytýǵa arnaı alady. Bir sózben aıtsam, onlaın oqý - bastaýysh mektepten basqa, joǵary synyptardaǵy ózin basqara alatyn barlyq adamǵa úılesedi. Demek saýaty bar adamǵa ınternet sheksiz bilim darııasy.
-Onlaın sabaq daıyndaýdyń tıimdi ádisteri týraly ne aıtasyz?
-Onlaın sabaq daıyndaýdyń úzdik programmalary kún saıyn kemeldenip keledi. Mektepte sabaq berýden aıyrmashylyǵy, onlaın sabaqty muǵalim barynsha qysqa ári qyzyqty etip sóıleı bilýi kerek. Dybys, sýret, vıdeolardy, tipti sabaq mazmunyna baǵyttalyp jasalǵan 3d oıyndaryn paıdalanýǵa da múmkindik bar. Burynǵydaı tek qara taqta men aq borǵa ǵana shektelip qalmaısyz. Bul ustazdar úshin úlken jasampazdyq múmkindigi kelgenin kórsetedi.
- Osyǵan deıin qansha shákirt tárbıeledińiz? Olar qaı salanyń mamandary?
- Mennen bilim alyp, lektsııa tyńdaǵan shákirtterminiń jalpy sany 40 myń adamnan asty. Bastysy kompıýterlik tehnologııa tóńiregindegi bilim, ár-túrli programmalardy istep úıretý, vıdeo-foto túsirý óneri jáne kásipkerlik baǵyttaǵy bilimder.
- Bir sózińizde «ǵalamtor ýnıversıtetin qurǵym keledi» degen edińiz. Qazir álem osy baǵytta beıimdelip keledi.
- «Óz» dep atalatyn onlaın bilim qambasyn qurdym. Qazir onda 200-ge tarta ustaz sabaq beredi. Jalpy 100 myńǵa jýyq oqýshyǵa qyzmet kórsetýde. Endi qazaq eline baǵyttalǵan arnaýly oqytý júıesin de zerttep jasaý týraly oıymyz bar.
- Qazaq eliniń IT salasyndaǵy damýyna qalaı baǵa beresiz. Buryn jasyratyny joq, bul salada ózge ult ókilderin kóp kóretin edik. Qazir tehnıkalyq mamandyqtardy meńgergisi keletin jastar kóbeıip kele jatqan sekildi.
- Bizdiń qazaq jastary shetinen zerek dep aıtýǵa bolady. Biraq tıisti bilim alý, qajetti bilimmen qamtý aýqymǵa aınalmaı tur. Óıtkeni jalpy qoǵamda bilimdi adamdardyń kún-kóris deńgeıi men qoǵamdyq yqpaly tym joǵary emes. Sonaý myń jyl buryn Ábý Nasyr Ál Farabı babamyz «Bilimdi qadyr tutpaıtyn ortadan qash…» dep edi. Osy turǵydan alsaq, ókinishke qaraı, qazir bizdiń bilimdi jastarǵa «syrtqa qashý» nemese «ózgertý úshin kúresý» degen eki-aq talǵam qalǵan sııaqty...
- Siz qaısysyn tańdar edińiz?
- Men álde qashan sońǵysyn tańdap boldym dep oılaımyn. Kóktem saıyn aǵash ekpegen adamnyń jerim dep kúreskeni ótirik, aǵartýshylyqpen shuǵyldanyp kórmegen adamnyń bilim dep kúreskeni ótirik.
- Áńgimeńizge rahmet!
