Omar Jálel: Bilim berý júıesine Abaıdy negiz etýimiz kerek
NIETІŃ MAL TABÝ BOLSA – ǴYLYM ESІGІNEN QARATPAIDY
Abaıdyń ózi – ǵylym. Prezıdent maqalasynda «Biz ǵylym satyp mal tappaq emespiz» dep jazypty. Shynymen de Qazaqstandaǵy bilim júıesi – kerisinshe. Bakalavrıat, magıstranttarda bir ǵana maqsat bar: ǵylym satyp – mal tappaq. Keıbir magıstranttardan ne úshin ǵylym jolyna túskeni týraly surasań – eki jyl shákirtaqy alý úshin ekenin aıtady. Bizdiń ońbaı júrgenimiz osydan. Abaı «Kimde kim ǵylym satyp, mal tabatyn bolsa – onda onyń kóbiniń ǵylymǵa degen mahabbaty asyrap alǵan shesheniń mahabbatyndaı ǵana bolady» degen eken. Biz ǵylymdy kerek kezde qoldanyp, kerek joq kezde qaltaǵa salyp qoıatyn zat dep oılaımyz. Al ǵylym degen – tiri, ol – Allanyń sıpaty. Nıetiń mal tabý bolsa – ǵylym seni esigi túgil, tesiginen qaratpaıdy.
Máshhúr Júsip atamyz «Bireýler ıt ólgen jerge baryp 12-15 jyl oqyp keledi, biraq júrekterinde dúnıege degen mahabbaty bolsa – Alla taǵala ol ǵylymdy aıdap shyǵarady» dese, Mirjaqyp Dýlatov «Bizde ǵylymmen aınalysatyndar – kóp, ǵalymdar – joq. Qalam ustaǵandar – kóp, jazýshylar – joq. Atqa mingender – kóp, Qaıratkerler – joq» deıdi. Bul jaǵdaı áli ózgere qoıǵan joq.
JAQSY OQY, JAQSY AQShA TAP
Otan otbasynan bastalady. Qazirgi ata-ana balasyna «Jaqsy oqy. Jaqsy qyzmetke ornalasyp, jaqsy aqsha tap» degen úsh-aq aqyl aıtady. Bul qandaı oılaý júıesi? Aqsha alý degenimiz ne? Aqsha ne úshin kerek? Abaı atamyz «Bala dúnıege kelgende eki túrli minezben týady: biri – ishsem-jesem, uıyqtasam, ekinshisi – kórsem, bilsem dep keledi. Biri tánniń, ekinshisi jannyń qumarlyǵy. «Erteń jaqsy aqsha tabasyń» degen tánniń qalaýy.
Stýdentterden «Qaısysyń ǵylym jolyna mahabbatpen tústiń?» degen suraq qoısam, júz adamnyń bireýi ǵana qol kóteredi. Stýdentterde ǵylymǵa degen mahabbat joq. Al Abaı «Mahabbat joq jerde talap ta, uǵym da joq» deıdi. Oqýǵa jibergen balasy senimdi aqtamaı, halyqty tonap, jemqorlyqpen aınalysyp jatqany sodan. Óıtkeni olar ǵylymdy aqsha tabý úshin oqydy. Osydan keıin «Abaıdy zerttedik, Abaıdyń jolyndamyz» dep qalaı aıtamyz?
NEGE BASQA EMES, ABAIDYŃ ESІMІ SAQTALYP QALDY?
2016 jylǵy monıtorıng boıynsha, Qazaqstan Respýblıkasy ishki ónimniń 0,17%-yn ǵylymǵa jumsaıdy eken. Damyǵan memleketterde ishki ónimniń 3-4%-y ǵylymǵa jumsalady. Abaı «Ǵylym – mal aıaıtyn jol emes» deıdi. Qazirgi kezde bizdiń ǵylymnan mal aıap otyrǵanymyzdyń belgisi – muǵalimderdiń beıshara hali. Muǵalim degen – ǵylym ıesi degen sóz. Muǵalimge degen kózqarasymyz qandaı – ǵylymǵa degen kózqarasymyz sondaı. Nege ǵylym týraly kóp aıtyp otyrmyn? Sebebi Abaıdyń zamanynda oqyǵan, bilimdi ǵulama adamdar, bes ýaqyt namazyn qaza qylmaǵan áýlıeler kóp bolǵan, biraq olardyń biriniń esimderi saqtalyp qalǵan joq. Abaıdyń esimi saqtalyp qalý sebebi ol ǵylymǵa den qoıdy. Osy oraıda «Ǵylymǵa den qoımaı adam bolýǵa bolmaı ma?» degen suraq týyndaıdy. Abaı buǵan «Qashan bir bala ǵylymdy mahabbatpen kókserlik bolsa – sonda ǵana onyń aty adam bolady. Sonda ǵana Allany, dúnıeni, ózińdi tanısyń» deıdi. Al biz ósirip jatqan qansha balanyń ǵylymǵa degen mahabbaty bar?
ABAIDY OQIMYZ, BІRAQ TÚSІNBEIMІZ
Abaı qalaǵan ult bolǵymyz kelse – tárbıeni ózgertýimiz kerek. Abaıdyń mahabbatqa negizdelgen ádistemesi negizinde ulttyq bilim berý júıesin jasamaımyz ba? Osyny jasaıtyn kez keldi. Ulttyq bilim berý júıesin jasaǵan kezde basty nysana – bilim berý emes, minez bolýy kerek. Álıhan Bókeıhan «Ultty súıý - bilimnen emes, minezden» deıdi. Bul jerde «Oqymaı qoısaq ta bolady eken» degen jańsaq pikir týyndamaýy kerek. Batystyń dúnıetanymynda bilim men pedagogıka ajyratylǵan, al qazaqtyń dúnıetanymynda ajyratylmaǵan, ekeýi – egiz. Hadıs boıynsha, bastaǵy jáne júrektegi bilim bar. Bastaǵy bilim – kópshilik qaýymǵa arnalǵan paıdasyz bilim, júrektegi bilim – naǵyz bilim. Bilim júrekke túsken kezde adamdy ózgerte bastaıdy. Ult úshin, memleket úshin qyzmet etetin adamdardy daıyndap shyǵarý úshin paıdaly bilim kontseptsııasyn jasaý kerek. Biz Abaıdy mektepte, ýnıversıtette oqımyz, biraq túsinbeımiz. ıAǵnı ratsıonaldy oqımyz, ondaılardy Abaı nadanǵa teńegen. Ratsıonaldy bilimdi qazaq «oqý» dese, paıdaly bilimdi «toqý» deıdi. «Oqyǵannan toqyǵan – artyq». Sondyqtan bilim berý júıesine Oksfordty emes (Oksford qalasyndaǵy brıtandyq ýnıversıtet – avtor), Abaıdy negiz etýimiz kerek. Ol «Eger sen óziń úshin oqysań – ózi úshin ottaǵan haıýanmen teń bolasyń» deıdi. Qanshama bilimdi jastar shetelde qalyp qoıyp jatyr. Bul olardyń emes, osyndaı tárbıe berip jatqan bizdiń kinámiz.
Abaı ǵylym jolyna túsýdiń óz sharttary bar ekenin aıtady. Qazirgi balalarǵa ǵylym jolyna tússe baı bolatynyn aıtsań – pysqyryp qaramaıdy, al aqshany kórsetseń kózderi jaınap ketedi. Abaı «Qashan adam ǵylymnyń ózin dáýlet dep túsinbeıinshe – ol ǵalym bola almaıdy» deıdi. Sanaǵa ózgertý engizý kerek. Balaǵa baılyq degen ǵylym ekenin túsindire alýymyz qajet. Adamnyń tabıǵaty sondaı – jaqsyǵa qaraı umtylady. Al qazir biz balalarymyzǵa «Aqsha degen – jaqsy, ǵylym – sol aqshaǵa jetýdiń joly» dep úıretemiz. Japondar nege myqty? Sebebi olar ǵylymdy baılyq dep esepteıdi. Abaıdyń «Dúnıe de – ózi, mal da – ózi, ǵylymǵa kóńil bólseńiz» degen sózin júregimizge kirgizýimiz kerek.
